धागा लेख प्रेर्ना आपले पटाईत सर
हे खरं आहे की युरो-अमेरिकेने दुसऱ्या महायुद्धानंतर आपले आर्थिक आणि व्यापारी हितसंबंध साध्य करण्यासाठी नव-आर्थिक वसाहतवादाचे प्रारूप राबवले. आपले हेतू साध्य करण्यासाठी त्यांनी असंख्य देशांमध्ये प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्षपणे प्रचंड हस्तक्षेप केला आहे आणि तो आजही चालू आहे. युरोपियन युनियनचे आर्थिक हितसंबंध आणि व्यापारी कक्षा पूर्व युरोपमध्ये पोहोचवणे एवढीच समस्या नाही; तसे केल्याने पुतिन यांच्या खिशातून काही जात नाही.
खरी समस्या ही आहे की, सोव्हिएत संघाच्या विघटनानंतरही सर्वसाधारणपणे युरोपीय आणि विशेषतः ब्रिटिश मनातील रशियाबद्दलची असुरक्षिततेची भावना संपलेली नाही. अमेरिकी व्यापारउद्योगाला रशियातील नैसर्गिक संसाधनांच्या मुक्त उपलब्धतेमध्ये खरोखरच रस आहे. युरोपीय जनमानसातील रशियाविषयक असुरक्षिततेच्या भावनेला फुंकर घालून रशियाचे आणखी विभाजन झाले, तर ते युरो-अमेरिकेला हवेच आहे, याची पुतिन यांना कल्पना आहे. ऐतिहासिकदृष्ट्या पाहता, रशियन लोकांनी स्वतःचे बळ एकवटून सीमांची वृद्धी साध्य करेपर्यंत रशिया हा सातत्याने लुटला गेलेला देश होता. त्यामुळे त्यांच्या मनात वेगळ्या प्रकारची शंका आहे. रशियाच्या अधिक विभाजनासाठी युरो-अमेरिकाच प्रोत्साहन देईल की काय, अशी भीती त्यांना वाटत असावी.
युरो-अमेरिका आणि रशिया: प्रदीर्घ हितसंघर्षाचे स्वरूप
परिच्छेदात मांडलेल्या विचारांनुसार, युरो-अमेरिका (युरोप आणि अमेरिका) आणि रशिया यांच्यातील संघर्ष केवळ तात्कालिक राजकीय किंवा लष्करी घटनांपुरता मर्यादित नाही, तर तो खोलवर रुजलेल्या ऐतिहासिक, आर्थिक आणि मानसिक कारणांवर आधारित आहे. या संघर्षाचे स्वरूप खालील मुद्द्यांवरून स्पष्ट होते:
१. युरो-अमेरिकेचे आर्थिक आणि सामरिक हेत
* नव-आर्थिक वसाहतवाद: दुसऱ्या महायुद्धानंतर युरो-अमेरिकेने जागतिक स्तरावर आपले आर्थिक वर्चस्व प्रस्थापित करण्यासाठी नव-वसाहतवादी धोरणे अवलंबली. विकसनशील देशांच्या बाजारपेठा आणि संसाधनांवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी त्यांनी अनेक देशांमध्ये हस्तक्षेप केला. हा हस्तक्षेप आजही सुरू आहे.
* रशियाच्या नैसर्गिक संसाधनांवर डोळा: परिच्छेदानुसार, अमेरिकेच्या व्यापारउद्योगाला (भांडवलशाहीला) रशियाच्या विपुल नैसर्गिक संसाधनांच्या (उदा. तेल, नैसर्गिक वायू, खनिजे) मुक्त वापरामध्ये विशेष रस आहे. रशिया जर सामरिकदृष्ट्या कमकुवत झाला किंवा त्याचे आणखी तुकडे झाले, तर ही संसाधने मिळवणे सोपे होईल, हा त्यामागील मुख्य हेतू आहे.
* 'फोडा आणि झोडा' नीती: युरोपीय, विशेषतः ब्रिटिश, जनमानसात रशियाबद्दल ऐतिहासिकदृष्ट्या एक प्रकारची भीती आणि असुरक्षिततेची भावना आहे. युरो-अमेरिका याच भावनेचा वापर करून रशियाला अस्थिर करू इच्छिते. रशियाचे आणखी विघटन झाल्यास तो एक कमकुवत देश बनेल आणि युरो-अमेरिकेला कोणताही धोका राहणार नाही, अशी त्यांची धारणा आहे.
२. रशियाची ऐतिहासिक असुरक्षितता आणि भीत
* लुटल्या गेलेल्या इतिहासाची पार्श्वभूमी: रशियाचा इतिहास हा सततच्या परकीय आक्रमणांचा आणि लुटीचा राहिला आहे. अनेक शतके संघर्ष करून आणि स्वतःला सामर्थ्यवान बनवून रशियाने आपल्या सीमा सुरक्षित केल्या. त्यामुळे, आपल्या सार्वभौमत्वाला आणि सीमांना धक्का लागेल की काय, ही भीती रशियन मानसिकतेत खोलवर रुजलेली आहे.
* विघटनाची भीती: सोव्हिएत संघाचे विघटन हा रशियासाठी एक मोठा धक्का होता. आता युरो-अमेरिका पुन्हा एकदा रशियाचे आणखी तुकडे पाडण्यासाठी (उदा. चेचन्या, दागेस्तान किंवा सायबेरियासारखे प्रदेश वेगळे करण्यासाठी) प्रयत्न करेल, अशी भीती रशियाला, विशेषतः राष्ट्राध्यक्ष पुतिन यांना वाटते.
* स्व-संरक्षणाची भूमिका: रशिया युक्रेनमध्ये किंवा इतर शेजारी राष्ट्रांमध्ये जो आक्रमकपणा दाखवत आहे, तो केवळ साम्राज्यवादाचा भाग नसून, पश्चिमेकडील देशांकडून (NATO) होणारी संभाव्य घुसखोरी रोखण्याचा आणि आपल्या सीमा सुरक्षित ठेवण्याचा एक बचावात्मक प्रयत्न आहे, असे या परिच्छेदातून सूचित होते.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, हा संघर्ष म्हणजे "युरो-अमेरिकेचा आर्थिक विस्तारवाद आणि रशियाला कमकुवत करण्याची रणनीती विरुद्ध रशियाची स्वतःच्या अस्तित्वासाठी आणि सार्वभौमत्वासाठीची ऐतिहासिक लढाई" आहे. एका बाजूला संसाधनांवर नियंत्रण मिळवण्याची आणि प्रतिस्पर्ध्याला संपवण्याची इच्छा आहे, तर दुसऱ्या बाजूला पुन्हा एकदा विघटन आणि परकीय हस्तक्षेपाला सामोरे जावे लागण्याची खोलवर रुजलेली भीती आहे. यामुळेच हा हितसंघर्ष अत्यंत गुंतागुंतीचा आणि प्रदीर्घ बनला आहे.
माझ्या उपरोक्त मांडणीच्या अनुलक्षून गुगल स्कॉलर आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध जाणकारांची जेमिनी बुवांनी उपलब्ध केलेला मजकुर खालील प्रमाणे.
निश्चितच. आपण आधी चर्चा केलेल्या मुद्द्यांना आंतरराष्ट्रीय संबंधांचे अभ्यासक आणि गूगल स्कॉलर (Google Scholar) सारख्या व्यासपीठांवर उपलब्ध असलेल्या संशोधनाचा आधार मिळतो. या संदर्भातील काही प्रमुख विद्वत्तापूर्ण (scholarly) विश्लेषणे आणि मुद्दे खालीलप्रमाणे आहेत:
---
विद्वत्तापूर्ण विश्लेषण: युरो-अमेरिका आणि रशिया संघर्ष
आधीच्या परिच्छेदात मांडलेले मुद्दे आंतरराष्ट्रीय संबंधांमधील अनेक प्रमुख सिद्धांतांशी, विशेषतः वास्तववाद (Realism), भू-राजकारण (Geopolitics) आणि रशियन राष्ट्रवादाच्या अभ्यासाशी जुळतात.
१. वास्तववादी (Realist) विश्लेषण आणि NATO चा विस्तार:
आंतरराष्ट्रीय संबंधांमधील वास्तववादी सिद्धांतानुसार, प्रत्येक राष्ट्र स्वतःच्या सुरक्षेला आणि हितसंबंधांना प्राधान्य देते. या सिद्धांताचे खंदे समर्थक, जसे की 'जॉन मियरशायमर (John Mearsheimer)', हे सातत्याने मांडतात की युक्रेनमधील संघर्षाला आणि रशियाच्या आक्रमकतेला मुख्यत्वे अमेरिका आणि युरोपची धोरणे जबाबदार आहेत.
* विद्वत्तापूर्ण मुद्दा: मियरशायमर आणि इतर वास्तववादी अभ्यासकांच्या मते, शीतयुद्धानंतर NATO (नॉर्थ अटलांटिक ट्रीटी ऑर्गनायझेशन) या लष्करी संघटनेचा पूर्वेकडे विस्तार करणे ही एक मोठी "सामरिक चूक" (strategic blunder) होती. रशियाच्या सीमेपर्यंत एका प्रतिस्पर्धी लष्करी संघटनेला आणणे हे रशियाने स्वतःच्या अस्तित्वासाठी धोका मानले. कोणत्याही महान सत्तेने (Great Power) आपल्या सीमेवर अशा प्रकारचा धोका सहन केला नसता. रशियाची प्रतिक्रिया ही अनपेक्षित नसून ती वास्तववादी सिद्धांतानुसार अपेक्षित बचावात्मक आक्रमकता (defensive aggression) आहे.
* निष्कर्ष: हा दृष्टिकोन परिच्छेदातील या मुद्द्याला दुजोरा देतो की, रशियाची कृती केवळ साम्राज्यवादातून नाही, तर खोलवर रुजलेल्या 'असुरक्षिततेच्या भावनेतून' (sense of insecurity)' आली आहे.
२. भू-राजकीय (Geopolitical) संघर्ष आणि नैसर्गिक संसाधने:
भू-राजकारण हे नैसर्गिक संसाधने, भौगोलिक स्थान आणि आर्थिक मार्ग यांच्यावरील नियंत्रणासाठी होणाऱ्या सत्तास्पर्धेचा अभ्यास करते. अनेक अभ्यासक रशिया आणि पश्चिमेकडील देशांमधील संघर्षाला 'युरेशियन भू-राजकीय संघर्ष' म्हणून पाहतात.
* विद्वत्तापूर्ण मुद्दा: विद्वान आणि विश्लेषक, जसे की 'मायकेल क्लेर (Michael T. Klare)', ऊर्जा-भू-राजकारणावर (energy geopolitics) भर देतात. त्यांच्या मते, रशिया आपल्या तेल आणि नैसर्गिक वायूच्या प्रचंड साठ्यांचा वापर परराष्ट्र धोरणाचे एक शस्त्र म्हणून करतो. युरोपला आपल्या ऊर्जेवर अवलंबून ठेवून राजकीय फायदा मिळवणे, ही रशियाची रणनीती आहे. याउलट, अमेरिका आणि युरोपीय युनियन रशियावरील हे अवलंबित्व कमी करून मध्य आशिया आणि कॉकेशसमधील पर्यायी ऊर्जा मार्गांवर प्रभाव निर्माण करू इच्छितात.
* निष्कर्ष: हा संघर्ष केवळ लष्करी नसून रशियाची नैसर्गिक संसाधने आणि त्यांच्या वाहतुकीच्या मार्गांवरील नियंत्रणासाठी आहे. हे परिच्छेदातील "अमेरिकी व्यापारउद्योगाला रशियातील नैसर्गिक संसाधनांच्या मुक्त उपलब्धतेत रस आहे" या मुद्द्याचे समर्थन करते.
३. रशियाची ऐतिहासिक ओळख आणि 'वेढले जाण्याची भीती' (Besieged Fortress Mentality):
अनेक रशियन आणि पाश्चिमात्य अभ्यासक, जसे की आंद्रेई त्सगानकोव्ह (Andrei P. Tsygankov), रशियाच्या परराष्ट्र धोरणाचा संबंध त्याच्या राष्ट्रीय ओळख आणि ऐतिहासिक अनुभवांशी जोडतात.
* विद्वत्तापूर्ण मुद्दा: १९९० च्या दशकात सोव्हिएत संघाच्या विघटनानंतर रशियाला जी 'अपमानास्पद' वागणूक मिळाली, त्यातून 'आपल्याला पश्चिमेकडून नेहमीच वेढले जात आहे' (besieged fortress mentality) ही भावना बळावली. पुतिन यांच्या नेतृत्वाखालील रशिया हा केवळ एक देश नसून एक वेगळी 'सभ्यता' (civilization) आहे आणि तिला पाश्चिमात्य उदारमतवादापासून वाचवले पाहिजे, असा विचार रशियन राष्ट्रवादात प्रभावी आहे.
* निष्कर्ष: यामुळे परिच्छेदातील "रशिया हा सातत्याने लुटला गेलेला देश होता" आणि "विघटनाची भीती" या ऐतिहासिक संदर्भांना विद्वत्तापूर्ण आधार मिळतो. रशिया आपल्या सीमांपलीकडे प्रभाव का निर्माण करू पाहतो, याचे हे एक महत्त्वाचे सांस्कृतिक आणि मानसिक कारण आहे.
४. 'विघटनाच्या शक्यते'वरील पाश्चिमात्य चर्चा:
* विद्वत्तापूर्ण मुद्दा: जरी रशियाचे विघटन हे कोणत्याही पाश्चिमात्य देशाचे अधिकृत धोरण नसले तरी, अनेक पाश्चिमात्य थिंक टँक आणि विश्लेषक (उदा. **Janusz Bugajski** यांच्या "Failed State: A Guide to Russia's Rupture" सारख्या प्रकाशनांमध्ये) रशियाच्या संभाव्य विघटनावर उघडपणे चर्चा करतात. या चर्चा आणि विश्लेषणांचा वापर रशियन सरकार आपल्या नागरिकांना 'पाहा, पश्चिम आपल्या देशाचे तुकडे करू इच्छिते' हे पटवून देण्यासाठी करते.
* निष्कर्ष: ही चर्चा रशियाच्या नेतृत्वाला आणि सामान्य नागरिकांना हे पटवून देते की त्यांची 'विघटनाची भीती' निराधार नाही. यामुळे परिच्छेदातील "रशियाच्या अधिक विभाजनास युरो-अमेरिका भरीस पाडेल याची भीती वाटत असावी" या मताला पुष्टी मिळते.
थोडक्यात, विद्वत्तापूर्ण विश्लेषण हेच दर्शवते की युरो-अमेरिका आणि रशियामधील संघर्ष हा NATO विस्तार, नैसर्गिक संसाधनांवरील नियंत्रण, खोलवर रुजलेली ऐतिहासिक असुरक्षितता आणि परस्पर अविश्वास यांच्या गुंतागुंतीच्या जाळ्यातून निर्माण झाला आहे. हा केवळ दोन गटांमधील सत्तासंघर्ष नसून, दोन भिन्न जागतिक दृष्टिकोन आणि ऐतिहासिक अनुभवांचा संघर्ष आहे.
* विषयास अनुषंगिक नसलेली आणि शुद्धलेखन चर्चा टाळण्यासाठी आभार.
प्रतिक्रिया
7 Jul 2025 - 4:39 pm | diggi12
7 Jul 2025 - 4:39 pm | diggi12
7 Jul 2025 - 4:40 pm | diggi12
मस्त
ते डीप स्टेट चे राहील की हो
7 Jul 2025 - 5:54 pm | कंजूस
वाचतोय आहे. थोडं समजलं.
8 Jul 2025 - 5:06 am | चित्रगुप्त
चाट जीपीटी चे यावर काय म्हणणे आहे, ते जाणून घेण्यासाठी खालीलप्रमाणे संवाद साधला गेला:
मी:
युरो-अमेरिका आणि रशिया: प्रदीर्घ हितसंघर्षाचे स्वरूप :
युरो-अमेरिका (युरोप आणि अमेरिका) आणि रशिया यांच्यातील संघर्ष केवळ तात्कालिक राजकीय किंवा लष्करी घटनांपुरता मर्यादित नाही, तर तो खोलवर रुजलेल्या ऐतिहासिक, आर्थिक आणि मानसिक कारणांवर आधारित आहे का ? असल्यास यावर एक व्यापक लेख लिहून सर्वांगीण माहिती द्या
चाट जीपीटी :
होय, युरो-अमेरिका (युरोप व अमेरिका) आणि रशिया यांच्यातील संघर्ष केवळ तात्कालिक राजकीय किंवा लष्करी संघर्ष नसून, तो अनेक दशकांपासून चालत आलेला एक दीर्घकालीन, बहुआयामी हितसंघर्ष आहे. या संघर्षाचे स्वरूप ऐतिहासिक, आर्थिक, भौगोलिक, सांस्कृतिक आणि मानसशास्त्रीय अशा अनेक स्तरांवर पसरलेले आहे. खाली यावर एक सर्वांगीण, सुसंगत लेख दिला आहे:
युरो-अमेरिका आणि रशिया: प्रदीर्घ हितसंघर्षाचे स्वरूप
१. ऐतिहासिक पार्श्वभूमी:
युरोप, अमेरिका आणि रशिया यांच्यातील संबंधांचा उगम १९व्या शतकातच झाला. परंतु दुसऱ्या महायुद्धानंतर (१९४५) जग दोन गटांमध्ये विभागले गेले — एकीकडे अमेरिका आणि तिचे युरोपीय सहयोगी (नाटो), आणि दुसरीकडे सोव्हिएत रशिया (USSR). यामुळे शीतयुद्ध (Cold War) सुरू झाले, ज्यामध्ये थेट युद्ध टाळले गेले, पण प्रॉक्सी वॉर, हेरगिरी, शस्त्रस्पर्धा, तांत्रिक व आर्थिक वर्चस्वासाठी स्पर्धा सुरू झाली.
शीतयुद्ध संपल्यानंतर USSR चे विघटन झाले (१९९१), पण रशियाची जागतिक सत्ता पुन्हा प्रस्थापित करण्याची आकांक्षा कायम राहिली. याउलट, युरो-अमेरिकन शक्तींनी त्यांच्या प्रभावक्षेत्राचा विस्तार सुरूच ठेवला — यामध्ये नाटोचा विस्तार, युरोपीय संघाचे प्रसार, आणि पूर्व युरोपमध्ये उदारमतवादी लोकशाहींचा प्रसार यांचा समावेश आहे.
२. आर्थिक हितसंबंध आणि संसाधनांचे राजकारण:
रशिया हे जगातील सर्वात मोठ्या नैसर्गिक संसाधनांनी समृद्ध असलेले राष्ट्र आहे — विशेषतः नैसर्गिक वायू, तेल, कोळसा. युरोप या स्रोतांवर मोठ्या प्रमाणावर अवलंबून होता. रशिया ही गोष्ट एक प्रकारचे "ऊर्जास्त्र" म्हणून वापरत आले आहे. दुसरीकडे, अमेरिका व युरोप रशियावर अवलंबन कमी करण्यासाठी नव्या ऊर्जास्रोतांचा शोध घेत आहेत व इतर देशांशी व्यवहार वाढवत आहेत.
याशिवाय, रशियाला आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत ठेवण्यासाठी पश्चिमेकडून आर्थिक निर्बंध लादले जातात, विशेषतः युक्रेन युद्धानंतर. त्यामुळे रशिया आणि युरो-अमेरिका यांच्यातील आर्थिक संघर्ष अधिक तीव्र झाला आहे.
३. भौगोलिक आणि सामरिक संघर्ष:
रशिया आपल्या सीमांच्या सुरक्षेला प्रचंड महत्त्व देते. नाटोचा पूर्वेकडे विस्तार — म्हणजेच पूर्व युरोपातील देशांना नाटोमध्ये सामील करणे — रशियाला थेट धोका वाटतो. युक्रेन व जॉर्जिया यांना नाटोमध्ये सामावून घेण्याच्या योजना रशियासाठी "रेड लाईन" होत्या.
युक्रेनमधील २०१४ मधील राजकीय उलथापालथ, आणि त्यानंतर रशियाने क्रिमिया ताब्यात घेणे, हे या संघर्षाचे ठळक उदाहरण आहे. यानंतरचा २०२२ मधील पूर्णपणे युद्धात परिवर्तित झालेला संघर्ष म्हणजेच युरो-अमेरिका आणि रशियामधील हितसंघर्षाची पराकाष्ठा आहे.
४. मानसिकता व सांस्कृतिक ध्रुवीकरण:
रशियन नेतृत्व – विशेषतः व्लादिमीर पुतीन – हे रशियाच्या ऐतिहासिक साम्राज्यवादी गौरवाची पुनर्स्थापना करण्याच्या विचाराने प्रेरित आहे. त्यांच्यामते, पश्चिमी लोकशाही मॉडेल हे रशियाच्या पारंपरिक मूल्यांशी विसंगत आहे. त्यामुळे रशिया एक वेगळ्या ‘सभ्यतासंस्था’ (civilizational model) म्हणून स्वतःला मांडते.
अमेरिका आणि युरोप हे उदारमतवाद, व्यक्तिस्वातंत्र्य, आणि खुले बाजार यांच्या मूल्यांवर आधारित आहेत. रशिया हे या मूल्यांनाही खुले आव्हान देतो. यामुळे या संघर्षाला वैचारिक आणि मानसशास्त्रीय स्वरूपही प्राप्त झाले आहे.
५. माहिती युद्ध आणि सायबर संघर्ष:
२१व्या शतकात संघर्ष फक्त रणांगणावर होत नाही, तर तो माहितीच्या पातळीवर, इंटरनेटवर, माध्यमांमध्ये आणि सायबर स्पेसमध्येही होतो. रशियावर अनेकदा आरोप झाले आहेत की त्यांनी अमेरिका आणि युरोपमधील निवडणुकांमध्ये हस्तक्षेप केला, समाजात फूट पाडण्याचा प्रयत्न केला.
याउलट, युरोप व अमेरिका देखील रशियात लोकशाहीसाठी चळवळी प्रोत्साहित करतात, आणि अनेक वेळा त्या देशातील सत्ताधाऱ्यांविरोधातील प्रचार करतात. हे एक "मुल्ययुद्ध" (values war) बनले आहे.
निष्कर्ष:
युरो-अमेरिका आणि रशिया यांच्यातील संघर्ष हा केवळ लष्करी नव्हे, तर तो एक भूराजकीय, आर्थिक, सांस्कृतिक आणि मानसिक संघर्ष आहे. तो शतकानुशतकेच्या इतिहासात रुजलेला असून, आजही वेगवेगळ्या स्वरूपात पुढे जात आहे.
युद्ध, निर्बंध, शस्त्रस्पर्धा, सायबर युद्ध, माहिती नियंत्रण, ऊर्जा राजकारण – हे सर्व त्या संघर्षाचे विविध पडसाद आहेत. आणि म्हणूनच हा संघर्ष तात्कालिक नसून दीर्घकालीन आहे – ज्याचे परिणाम संपूर्ण जगावर उमटतात.
तुम्हाला या विषयावर विशिष्ट पैलूंवर अधिक सविस्तर माहिती हवी असल्यास जरूर सांगा.
मी:
पुतिन यांच्या नेतृत्वाखालील रशिया हा केवळ एक देश नसून एक वेगळी 'सभ्यता' (civilization) आहे आणि तिला पाश्चिमात्य उदारमतवादापासून वाचवले पाहिजे, असा विचार रशियन राष्ट्रवादात प्रभावी आहे..... या विषयावर लिहा.
चाट जीपीटी:
१. सभ्यतात्मक राष्ट्र म्हणून रशियाची कल्पना:
रशियन विचारवंत, तत्त्वज्ञ आणि धोरणकर्ते (जसे की अलेक्झांडर दुगिन) रशियाला केवळ एका राजकीय राष्ट्राच्या चौकटीत पाहत नाहीत. त्यांच्या मते, रशिया ही एक युरेशियन सभ्यता आहे — जी युरोप आणि आशिया यांच्या सीमेवर उभी राहून स्वतंत्र मूल्य, धर्म, परंपरा आणि सामाजिक रचना जोपासते.
पुतिन यांनीही वेळोवेळी हाच विचार प्रतिपादित केला आहे — की रशिया ही एक ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक शक्ती आहे, जी पाश्चिमात्यांच्या सार्वत्रिक मूल्यसंकल्पनांपासून भिन्न आहे आणि त्या मूल्यांचा स्वीकार करणे म्हणजे रशियाच्या आत्म्याचा नाश होणे होय.
२. पाश्चिमात्य उदारमतवादावर टीका:
रशियन राष्ट्रवादी विचारसरणीत पाश्चिमात्य उदारमतवाद म्हणजे:
व्यक्तिस्वातंत्र्याचे अतिरेकी रूप
पारंपरिक कुटुंबव्यवस्थेचे विघटन
धर्माचे स्थान कमी करणे
राष्ट्रवादावर आधारित ऐक्याचा अभाव
पुतिन यांनी अनेक वेळा समलैंगिक विवाह, लैंगिक ओळख, बहुसंस्कृतीवाद, आणि उदारवादी लोकशाहीच्या नावाखाली होणाऱ्या अस्थैर्यांवर कठोर टीका केली आहे. त्यांच्या मते, या गोष्टी समाजाला कमकुवत करतात, आणि रशिया त्याच्या ऐतिहासिक मूल्यांवर आधारित "मजबूत राष्ट्र" उभारू इच्छितो.
३. रूढीवादी मूल्यांचा आग्रह:
पुतिन यांचे शासन रशियन ऑर्थोडॉक्स चर्चशी घनिष्ठ संबंध ठेवते. धर्म, परंपरा, सैन्यशक्ती, आणि "वास्तविक पुरुषार्थ" या मूल्यांचा प्रचार करून एक मजबूत राष्ट्रीय ओळख तयार केली जाते.
उदा. रशियन शाळांमध्ये देशभक्तीपर शिक्षणावर भर, इतिहासाचे पुनर्लेखन, किंवा LGBTQ हक्कांवरील बंदी ही सर्व उदाहरणे रशियाच्या रूढीवादी विचारसरणीची आहेत.
४. उदारमतवादाविरोधातील संघर्षाचा भू-राजकीय आयाम:
पुतिन यांच्या मते, पश्चिमेकडून उदारमतवाद फक्त सांस्कृतिक नव्हे, तर राजकीय अस्त्र म्हणून वापरले जाते — जे इतर देशांमध्ये "लोकशाहीच्या नावाखाली" हस्तक्षेप करते, सरकारे उलथवते (उदा. युक्रेनमधील 'मैदान क्रांती'), आणि रशियासारख्या देशांवर दबाव आणते.
या पार्श्वभूमीवर, रशिया स्वतःला एक "संस्कृतीचा संरक्षक" (Defender of Civilization) म्हणून पाहतो — जिथे पाश्चिमात्य हस्तक्षेपाविरुद्ध आणि त्यांच्या सर्वसमावेशक मूल्यांविरुद्ध रक्षण केले जाते.
५. या विचारसरणीचे परिणाम:
आंतरराष्ट्रीय स्तरावर एकटे पडणे: पश्चिमी देशांकडून रशियावर निर्बंध, टीका, आणि अलिप्तता वाढलेली आहे.
घरेलू राजकारणात एकाधिकारशाहीचा उदय: राष्ट्रवादाच्या नावाखाली विरोधकांचे दमन, माध्यमांचे नियंत्रण, आणि लोकशाही संस्थांचे क्षीणकरण.
विकल्पात्मक जागतिक व्यवस्था: रशिया चीन, इराण, भारतासारख्या देशांशी विविध प्रकारचे सहयोग वाढवून एक बहुपक्षीय जागतिक शक्तिसंतुलन उभे करण्याचा प्रयत्न करत आहे.
निष्कर्ष:
पुतिन यांच्या नेतृत्वातील रशिया "एक देश" म्हणून नव्हे, तर एक स्वतंत्र सभ्यता म्हणून स्वतःची ओळख निर्माण करत आहे. ही सभ्यता पाश्चिमात्य उदारमतवादास नकार देऊन, पारंपरिक मूल्यांवर आधारित असलेली, सशक्त, राष्ट्रीय अस्मिता जोपासणारी आहे.
या विचारसरणीचा प्रभाव केवळ रशियन अंतर्गत राजकारणावरच नाही, तर संपूर्ण जागतिक भूराजकारणावर पडत आहे. हे मूल्यसंघर्षाचे (values conflict) एक स्पष्ट उदाहरण आहे — जिथे एक बाजू सार्वत्रिक उदारमतवादी मूल्यांची घोषणा करते, तर दुसरी बाजू स्थानिक, पारंपरिक मूल्यांच्या आधारे स्वतंत्र सभ्यतेची पुनर्रचना करते.
तुम्हाला हाच विषय अधिक सखोल सांस्कृतिक किंवा ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून हवा असल्यास जरूर सांगा.
------ हे सगळे एकातून दुसरी, दुसर्यातून तिसरी.... अशी गोष्टींची मालिका बनवण्यासारखी उठाठेव आहे, तस्मात इथेच थांबतो.
'ए.आय.चा मिपावर परिणाम' असा लेख कुणीतरी पाडावा आता.
8 Jul 2025 - 8:57 am | माहितगार
@चित्रगुप्त एआयाच्या साहाय्याने लेख पाडायचा म्हणून पाडला अशी काही तुमची समजूत होते आहे का? तुमची अडचण अधिक व्यवस्थीत समजल्यास सुधारणेस सोपे जाईल.
केवळ हातात एआय आत्ता आलेले आहे म्हणून लेख पाडून मोकळा झालो असे नक्कीच नाही. अदमासे ४० वर्षांपासून आंतरराष्ट्रीय राजकारणाबद्दलची माझी रुची सर्वसामान्यपेक्षा अधिक सखोल राहीलेली आहे. ज्ञानकोशीय लेखनाचा प्रदीर्घ अनुभव आहे. माझा वेगळा दृष्टीकोण मी लेखातून मांडण्याचा प्रयत्न केला आहे. पुष्टीसाठी मी पुर्वी स्वतः संदर्भ चाळत होतो. संदर्भ उपलब्ध करण्यास वेळ देता आला नाही तर लेखनाचा योग बर्‍याचदा टळत असे. ते काम आता एआय मुळे हलके झाले एवढेच. एआय जे लिहुन देते ते संबंधीत विषयाच्या संदर्भात तथ्यात्मकदृष्ट्या पुरेसे योग्य झाले आहे का हे पडताळण्याची क्षमता माझ्यात आहे.
एआयच्या लेखन शैली व शब्द योजनेत अद्याप कृत्रिमता जाणवते हे खरे आहे. मी माझे स्वतःचे लेखन आणि एआयचे स्वतंत्र दाखवून देतो.
8 Jul 2025 - 10:34 pm | चित्रगुप्त
नाही. मी ए.आय. संबंधित विविध प्रयोग करून बघतो आहे. अर्थात माझे प्रयोग प्रतिमा निर्मितीविषयी आहेत आणि त्यासाठी चाट जीपीटी पैसे भरून वापरतो आहे. त्यात काही प्रयोग मराठी लिखाणाबद्दल -- किंबहुना इंग्रजी पेक्षा मला मराठी वाचणे सोपे पडते म्हणून - देखील करतो, त्यापैकी हा एक होता. म्हणजे एकादा विषय किती खेचला जाऊ शकतो, ते मला बघायचे होते. या प्रकारचे प्रयोग खरेतर मला माझ्या आवडीच्या विषयांसंबंधी केले पाहिजेत, म्हणजे निदान कळेल तरी काय चालले आहे ते.
आता पर्यंतच्या प्रयत्नातून अजून तरी मला अगदी हव्या तशा प्रतिमा - बराच खटाटोप करून देखील - बनवता येत नाहीयेत.
9 Jul 2025 - 7:15 pm | विवेकपटाईत
माझ्या पासून प्रेरणा घेऊन लेख लिहला यासाठी धन्यवाद. आज पर्यन्त जगात झालेल्या अधिकान्श युद्धांचे कारण आर्थिक असतात. ( फक्त जेहादी युद्ध काफिरांना मारून त्यांची संपत्ति आणि स्त्रिया आणि मुलांना गुलाम करण्यासाठी होतात).
अमेरिकन अर्थव्यवस्था आणि डॉलरचे साम्राज्य टिकविण्यासाठी जगात अस्थिरता राहिली पाहिजे ही नीती अमेरिकेने द्वितीय युद्धांनंतर लगेच सुरू केली. आज युरोप मध्ये अस्थिरता त्यामुळे युरोवर जगाचा विश्वास नाही. पेट्रोल वर आधारित अर्थव्यवस्था जिथे आहे त्या मध्य आशियात सतत अस्थिरता ठेवली जाणे आपण पाहतच आहो. जगाला डॉलर शिवाय पर्याय नाही. अमेरिकन अर्थव्यवस्था टिकविण्यासाठी trillions डॉलरचे बॉन्ड विका. पुन्हा बॉन्ड विकून व्याज चुकवा. जगाला डॉलर वर आश्रित ठेवा आणि चैन करा. हे अमेरिकेचे ध्येय आहे. अमेरिका यात यशस्वी झाला नसता तर आज अमेरिकन अर्थव्यवस्था कोलमडून पडली असती. उदा:
"The U.S. government will spend a record $1.2 trillion on interest payments in 2024, the highest amount ever recorded"
अमेरिका अस्त्र शस्त्रांचे मोठ्या प्रमाणात उत्पादन करतो आणि विक्री ही करतो. जगात युद्ध सुरू राहील तर शस्त्र विक्री वाढत राहणार. भारताने ओपेरेशन सिंदूर दोन दिवसात पूर्ण करून युद्धविराम केला त्याचे सर्वात जास्त दु:ख अमेरिकेला झाले असेल. या शिवाय आता जगात भारतीय शस्त्रांची विक्री ही वाढणार. त्याचे नुकसान ही अमेरिकेलाच. भविष्यात अमेरिका भारताविरुद्ध काही ना काही कुरघोडी करणार.
माझ्या मते विभिन्न विचारसरणीचा युक्रेन रशिया युद्धाशी काहीही संबंध नाही. बाकी इराण आणि इझराईल युद्धात मात्र जेहादी विचारसरणी ही येते. ती नसती तर इराण ने शांत राहून चर्चा करत परमाणु अस्त्र बनवून टाकले असते. हिजिबुल्लाला मदत करून आपल्या पायावर धोंडा मारून घेतला.