कुठे हरवली टूथपावडर ?

Porter’s five forces analysis चे स्टडी नोट्स वाचत असताना असाच आमच्या काळातलं एक प्रोडक्ट आठवलं. दात घासण्यासाठी शुभ्र सफेद गोडसर चवीची टूथ पावडर टीनच्या डब्यात यायची. आता केवळ Online विक्रीस उपलब्ध असलेली टूथ पावडर अस्तंगत कधी आणि का झाली? मीठ, खडू किंवा बेकिंग सोडा असलेले घरगुती आणि उत्पादित टूथ पावडर 19 व्या शतकात त्यांच्या लोकप्रियतेच्या शिखरावर पोहोचले. टूथ पावडरची उत्पत्ती हजारो वर्षांपूर्वी झाली असे मानले जाते. प्राचीन लोकांनी गंधरस, जळलेल्या अंड्याचे कवच, ठेचलेल्या प्राण्यांच्या हाडांची राख आणि ऑयस्टरच्या कवचांचा वापर करून तोंडाची दुर्गंधी दूर करण्यासाठी, तसेच दात स्वच्छ आणि पॉलिश करण्यासाठी पावडर तयार केली असावी.
कोलगेट च्या वेबपेजवरील दाव्यानुसार टूथ पावडर म्हणजे पावडर टूथपेस्ट. टूथ पावडरमध्ये टूथपेस्टसारखेच घटक असतात परंतु ते मिसळून पावडरच्या रूपात वाळवलेले असावेत. काही टूथ पावडर कमी गोंधळासाठी टॅब्लेटमध्ये बदलल्या जातात. टूथपेस्ट आणि टूथ पावडरमध्ये काही फरक आहेत. टूथपेस्टमध्ये बऱ्याचदा जाडसर आणि ह्युमेक्टंट्स असतात, जे त्यांना सतत ओलसर आणि गुळगुळीत ठेवतात. टूथ पावडर कोरड्या असतात, त्यात ह्युमेक्टंट नसतात., काही टूथ पावडरमध्ये कोळसा, चिकणमाती, पेपर मिंट, लवंग अश्या नैसर्गिक चवी, उडनशील तेले, xylitol तत्सम गोडवा निर्माण करणारे घटक, याच शिवाय औषधी वनस्पती किंवा इतर नैसर्गिक घटक देखील असतात जे सफेदपणा देतात.
टूथपेस्ट आणि टूथ पावडर दोन्हीमध्ये काही रासायनिक घटक असतात. उचित मात्रेत आरोग्यास हानिकारक नसले तरी आपली रोजची सकाळ रासायनिक द्रव्यांच्या सेवनाने होते हे लक्षात घ्या
• Triclosan. • ट्रायक्लोसन हे जीवाणूविरोधी घटक आहे. प्रतिजैविक प्रतिरोधक क्षमता निर्माण करण्याच्या त्रुटीमुळे तसेच थायरॉईड संप्रेरकाच्या कार्यामध्ये व्यत्यय आणल्यामुळे बहुतेक टूथपेस्ट फॉर्म्युलेशनमधून ते काढून टाकण्यात आले.
• Sodium lauryl sulfate (SLS). काही संशोधन नुसार या घटकाचा वापर सुरक्षित असूनही त्याची भीती जास्त आहे. काही लोकांना SLS मुळे त्वचेला आणि हिरड्यांना हानी पोहोचते आणि त्या दाव्याला पुष्टी देण्यासाठी काही वैज्ञानिक पुरावे देखील आहेत.
• Fluoride. • फ्लोराईड दातांच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर आहे हे सर्वत्र मान्य केले जात असताना, काही लोकांना त्यामुळे होणाऱ्या दुष्परिणामांबद्दल चिंता असते. यामध्ये दातांवरील पांढरे डाग (दंत फ्लोरोसिस) आणि स्केलेटल फ्लोरोसिस, हाडांचा आजार यांचा समावेश होतो. इथे हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की फ्लोराईडचे दुष्परिणाम मोठ्या प्रमाणात गिळल्यामुळे किंवा उच्च पातळीच्या दीर्घकालीन प्रदर्शनामुळे होतात, मानक टूथपेस्टच्या वापरामुळे नाही
2023 मध्ये जागतिक टूथ पावडर मार्केटचे मूल्य USD 9.53 बिलियन इतके होते आणि 2024 ते 2030 या कालावधीत 5.3% च्या CAGR ने वाढून 2030 पर्यंत USD 12.92 बिलियन पर्यंत पोहोचण्याचा अंदाज आहे. याचा अर्थ जागतिक पातळीवर टूथ पावडर या उत्पादनाची मागणी स्थिरावली आहे.
मार्केट मध्ये मागे पडलेल्या या प्रोडक्ट च्या उणीवा म्हणता येतील त्याची जंत्री करावयास घेतली तर , टूथपेस्टच्या विपरीत, दात घासण्यासाठी टूथ पावडरमध्ये पाणी मिसळावे लागते. दुसरी बाब म्हणजे बहुधा, ती बोटांनी वापरली जायची. तुलनेने जाड बोट फक्त सर्वात प्रवेशजोगी भागात पोहोचे, ओठांच्या तोंडावर असलेल्या बहुतेक पृष्ठभागावर परंतु गालाकडे कमी, पहिल्या दाढीच्या पलीकडे नगण्य, तसेच दातांच्या चघळण्याच्या पृष्ठभागावरील लहान खड्डे साफ करू शकत नसे
• टूथपेस्टच्या लोकप्रियतेत टूथब्रशची मोठी भूमिका आहे . बहुसंख्य ग्राहकांनी टूथब्रशचा अवलंब केल्यामुळे, ब्रशवर पेस्ट वापरणे स्वाभाविक होते. पेस्ट करणे अधिक सोयीचे होते कारण तुम्ही ब्रश करताना पावडर तुमच्या दुसऱ्या तळहातावर धरून ठेवण्याची गरज नाही. संपूर्ण प्रक्रिया सोपी झाली.
• टूथपेस्टमध्ये सामान्यत: सोडियम लॉरील सल्फेट सारखे फोमिंग एजंट असतात, जे फेस तयार करतात आणि पेस्ट तोंडात समान रीतीने पसरवण्यास मदत करतात. टूथ पावडरमध्ये सहसा फोमिंग एजंट नसतात, त्यामुळे ब्रश करताना ते कमी "फेसयुक्त" वाटू शकतात.
• पेस्ट/जेल आणि पावडरमध्ये वापरलेली सामग्री समान आहे परंतु त्यांची टक्केवारी वेगळी आहे. दातांच्या पृष्ठभागावरील आणि आंतरदंत भागांवरून चिकट पदार्थ आणि डाग काढून टाकण्यासाठी ॲब्रेसिव्हचा वापर केला जातो ज्यामुळे दातांना तात्पुरती स्वच्छतेची भावना येऊ शकते. ॲब्रेसिव्हचा मोठ्या प्रमाणात वापरल्यास ते दातांच्या पृष्ठभागावर खोडून काढतात.पावडरमध्ये 80-90% ऍब्रेसिव्ह असतात आणि पेस्टमध्ये 20-25% ऍब्रेसिव्ह असतात (जे इतर घटकांसह पुरेसे आहे). टूथ पावडर टूथपेस्टइतकी प्रभावीपणे दोन दातांमधील संपर्क बिंदूमध्ये प्रवेश करू शकत नाही.
• शॉर्ट शेल्फ लाइफ आणि टूथपावडरची प्रीमियम किंमत बाजाराच्या वाढीस अडथळा आणत आहे. कमी शेल्फ लाइफ आणि बाजारात टूथपावडरची घटलेली मागणी हे टूथपाऊडर मार्केटच्या वाढीस प्रतिबंध करणारे घटक आहेत. शिवाय, टूथपाऊडर सामान्य टूथपेस्टपेक्षा महाग आहे, स्वस्त आणि लोकप्रिय पर्याय उपलब्ध असताना पुन्हा कोण टूथ पावडर कडे वळेल ?
• ग्राहक रासायनिक प्रकारापेक्षा ऑरगॅनिक / हर्बल टूथपाऊडरला प्राधान्य देत आहेत. दीर्घकालीन लाभामुळे सेंद्रिय उत्पादनांचे महत्त्व वाढत आहे. केमिकलयुक्त टूथपावडरमुळे हिरड्यांची समस्या उद्भवते आणि दीर्घकालीन आजार होण्याची शक्यता वाढते. तंत्रज्ञानाची प्रगती आणि औषधी वनस्पतींचा उत्तम वापर यामुळे कोणत्याही दुष्परिणामांशिवाय मौखिक आरोग्य राखण्यासाठी उत्पादने विकसित करण्यास नवीन वाव मिळत आहे. रसायनांनी बनवलेल्या टूथपेस्ट ट्यूबपेक्षा सेंद्रिय टूथपावडर अधिक महाग आहे.
टूथपाऊडरमध्ये आवश्यक औषधी वनस्पती टाकल्याने हिरड्या आणि दात पोषण आणि सुधारण्यास मदत होते. नाविन्यपूर्ण उत्पादन प्रकारांच्या परिचयामुळे, सेंद्रिय टूथपाऊडरच्या मागणीत वाढ झाली आहे. पर्यावरणाशी संबंधित ग्राहकांना आकर्षित करण्यासाठी, काही व्यवसाय पॅकेजिंगसाठी बायोडिग्रेडेबल पाउच देखील वापरतात, सोशल मिडीया मार्केटिंग च्या सततच्या दोलायमान जगात वैयक्तिक आरोग्य व स्वच्छता राखण्यासाठी आवश्यक असलेल्या एका उत्पादनाचा आरोग्य, अर्थशास्त्र, विपणन, व्यवसाय असा सर्वांगीण विचार करण्याची संधी व्यवस्थापनाचा पदव्योत्तर अभ्यास करत असताना मिळाली. हर्बल टूथ पावडर, लाल काळे दंत मंजन, आयुर्वेदिक पर्याय आणि गमतीदार चालीरीती, साखरझोपेत पेस्ट ऐवजी पेन बामने केलेले दंतधावन यावर असंच पुन्हा कधीतरी बोलूयात

डॉ वैभव कीर्ती चंद्रकांत दातरंगे
सामाजिक आरोग्य तज्ञ, नाशिक