सरगम - एक आठवण

"सरगम"

अनेक दिवसांनंतर, जवळपास चार महिन्यांनंतर अप्पाच्या हॉटेल वर चहा प्यायला गेलो होतो. तिथे कायम हळू आवाजात गाणी चालू असतात‌. अप्पासोबत गप्पा मारत चहा पित असताना अचानक "सरगम" चित्रपटातलं "कोयल बोली ..." चालू झालं. सरगम - ८० च्या काळात अफ्फाट गाजलेला चित्रपट आणि अफाटच्या अफाट गाजलेली गाणी. अन् उगाचंच त्या काळात आम्ही बघितलेल्या सरगमची आठवण झाली.

लातूरात सरगम लागला होता तो सिंध टॉकीज ला (शिंद टाकी - आता इतिहासजमा झाली). सिंध टॉकीज, त्या काळातल्या इतर चित्रपटगृहासारखीच साधी. तीन वर्ग असायचे - उंचावर बाल्कनी, खाली फर्स्ट क्लास आणि एकदम पडद्यासमोर सेकंड क्लास. बाल्कनी मधे जरा बऱ्या पत्र्याच्या खुर्च्या, फस्क्लास मधे कमी दर्जाच्या पत्र्याच्याच खुर्च्या आणि सेकंड क्लासमध्ये बाकडे. महिलांसाठी बाल्कनीच्या वर वेगळी बसायची सोय लेडीज कम्पार्टमेंट. तिथेही बाकडेच. तिकीटही जास्त नसायचं, दोन रूपये की अडीच रूपये बाल्कनी. मला नक्की आठवत नाही.

तर, या सिंध टॉकीज मधे बरेच चांगले चांगले चित्रपट बघितले. बदाबदा रडवणारे दोस्ती, शामची आई, देशभक्तीचा धबधबा क्रांती, राम बलराम, दी बर्निंग ट्रेन, अमिताभचा पुकार. मी तर चक्क एकदा शोले बघितला आहे.

असो, आपण "सरगम" कडे येऊ. प्रचंड धक्काबुक्की, रेटारेटी करत तिकीट काढायचं आणि तसंच रेटारेटी करत थेटरात शिरायचं, कारण जागा पकडावी लागायची. सीट क्रमांकाची पद्धत तिथे नव्हती. अर्थात त्यावेळी आम्ही लहान असल्याने सोबतच्या मोठ्यांनी हे काम केलेलं. प्रचंड कलकलाट, जागांवरून भांडणं, आरडाओरडा वगैरे सिनेमा चालू झाल्यावरही चालूच असायचं. सर्वात वाईट हाल लेडीज कम्पार्टमेंटचे. बाकड्यावर रेटारेटी करून बसलेल्या बायका, त्यावरून तारस्वरात भांडणं, गुदमरलेल्या लेकरांनी पसरलेलं भोकाड. हे सिनेमा संपून गेला तरी चालूच असायचं. आणि त्या लेडीज कम्पार्टमेंट जवळ ज्यांना जागा मिळायची त्यांना मुकाट्याने सहन करावं लागायचं. या सगळ्यांकडे स्थितप्रज्ञपणे दुर्लक्ष करून एकाग्र चित्ताने सिनेमा बघायचा.

खरी मजा यायची जेंव्हा गाणी सुरू व्हायची. या सिनेमातल्या गाण्यांनी लोकांना एवढं वेड लावलं होतं की, लोकं गाणी सुरू झाल्यावर चक्क पैसे फेकायचे. तेंव्हा चलनात असलेले आणि किंमत असलेले पाच पैसे, दहा पैसे वगैरे. टाळ्या शिट्या जोरात असायच्या. तिकडे खाली वेगळाच गोंधळ. वरून फेकलेले पैसे फर्स्ट क्लास च्या समोरच्या रांगा आणि सेकंड क्लास मधे पडायचे. तिथल्या पब्लिक मधे ते गोळा करायची धडपड. किमान तिकिटाचे तरी पैसे निघावे यासाठी खटाटोप.

या सगळ्यावर कळस चढायचा जेंव्हा "डफलीवाले" गाणं सुरू व्हायचं. सुरुवातीच्या संथ बासरी नंतर एकदा का थेटरात लतादीदींचा "डफलीवाऽऽऽलेऽऽ ......" असा आवाज घुमला की पब्लिक च्या अंगात अक्षरशः भूत शिरायचं. असेल नसेल तितका जोर लावून लोकं पैसे फेकायचे. खास या गाण्यासाठी चाराणे (२५ पैसे) आठाणे (५० पैसे. त्याकाळातले ५० पैसे हे आजच्या १०रु. च्या बरोबरीचे) उधळायचे. प्रोजेक्टर रूम मधून येणाऱ्या प्रकाशझोतात ही सगळी नाणी हवेत उडताना दिसायची. अन् खाली गोळा करणाऱ्यांचा गोंधळ सुरू व्हायचा. टाळ्या शिट्टयांना तर ऊत आलेला असायचा. लगेच पुढे "... डफली बजाऽऽऽ ... " ला ढिडिंग टिडिंग डिंग ढिडिंग टिडिंग डिंग डफली सुरू व्हायची अन् उत्साही पब्लिक शिटा सोडून मोकळ्या जागेत येऊन जमतील तसे अंगविक्षेप करत नाचायला चालू करायची. काही अतिउत्साही तर बाल्कनीच्या कठड्यावर चढून चिरकत नाचायची. "मैं नाचूँ, तू नचाऽऽ आऽऽऽ आऽऽऽ ...." नंतर आणि पुढे जेंव्हा जेंव्हा गाण्यात डंगडंगडंगडंग डफली वाजायची तेंव्हा हे नाचे लकालका लकालका हलायचे. गाण्याचं दुसरं कडवं रफी साहेबांच्या आवाज सुरू व्हायचं आणि नर्तक मंडळी स्वतः डफली वाजवल्या ची ॲक्शन करत ऋषी कपूर च्या स्टाईलमधे नाचायची.

अशा सगळ्या गोंधळात सिनेमा एकदाचा संपायचा. क्लायमॅक्स ला मात्र गोंधळ घालणारी जनता चिडीचूप असायची. मला अंधूकसा आठवतो. हिरो आणि आणखी एका नटाला उंच टेकडीवर मंदिरात खांबांना बांधलेलं असतं. प्रकरण अजून गंभीर करायला त्यांची तोंडं पण बांधलेली असतात. आणि टेकडीच्या खाली पोलीसांसकट इतर पब्लिक त्यांच्या नावाने बोंबलत हुडकत फिरत असते. आता त्यांना उत्तर कसं द्यायचं? योगायोगाने, बरोबर या दोघांना बांधलेल्या खांबांच्या मधे एक घंटा लोंबकळत असते. इथे भोलेनाथ चमत्कार दाखवतात आणि काहीतरी होऊन (मला आठवत नाही) ती घंटा जोरजोरात हेलकावे खायला सुरू करते. आणि हिरोला मेन्टॉस खाल्ल्यागत लगेच आयडिया सुचते. ती घंटा त्याच्याकडे आली की तो जोरात मुंडकं हलवून कपाळ त्यावर आपटून ती पलीकडे टोलवतो. दुसरा कलाकार पण तशीच कपाळ मारून हिरोकडे टोलवतो. अशाप्रकारे कपाळाने घंटा टोलवायचा बॅडमिंटन खेळ चालू होतो आणि ती घंटा जोरजोरात टणांग टणांग आवाज करते. तो आवाज ऐकून पब्लिक मंदिरात येऊन या दोघांना सोडवते. इकडे हे सगळे पोहोचेपर्यंत दोघांचेही कपाळ फुटून चक्कर येऊन पडायच्या बेतात असतात. वगैरे वगैरे. दोघे सुटले की प्रेक्षक पण एकदाचे रिलॅक्स व्हायचे.

तोपर्यंत इकडे थेटरातल्या कर्मचाऱ्यांची लगबग सुरू व्हायची. The End ची पाटी यायच्या आधीच दरवाजे उघडून खरखर पडदे सरकावून ठेवायचे. लख्खकन् उजेड मधे यायचा आणि पडद्यावरचं काहीच दिसेनासं व्हायचं. प्रेक्षकांची पण घशातून चित्र विचित्र आवाज काढत, ओरडत बाहेर पडायची घाई सुरू व्हायची. जसं रेटारेटी करत मधे घुसायचं, तसंच रेटारेटी करत बाहेर मोकळ्या हवेत यायचं की हुश्श. बाहेर येताना बाल्कनी, फर्स्ट क्लास मधली पब्लिक, "मी धा धा पैशे हिबाळलो", "मी चाराणे हिबाळलो" अशी चर्चा असायची आणि सेकंड क्लास मधली पब्लिक चिल्लर मोजत बाहेर यायची.

कालांतराने मात्र सिंध टॉकीजचा दर्जा घसरत गेला. काळानुसार न बदलल्यामुळे वगैरे असेल, प्रेक्षकांनी सिंध कडे पाठ फिरवली. दर्जा इतका घसरला की, तिथे फक्त आंबटशौकीन लोकांसाठीचेच चित्रपट लागायचे. असं म्हणतात की तिथे चित्रपट मधेच थांबवून निळ्या चित्रफिती दाखवायचे. टॉकीज भोवती वेश्या देखील घुटमळायच्या. याच सिंध टॉकीजच्या आवारात प्रसिद्ध कृष्णा बेकरी होती. बेकरीतून काही आणताना उगाच इकडे तिकडे बघावं लागायचं. चुकून जरी कोणी पाहिलं तर लगेच "अय हऽऽय, सिंधला जाऊन आला बघ" म्हणून टर उडवायचे. कालाय तस्मै नमः.

तळटीप - सरगम बघितला तेंव्हा मी जेमतेम ८/९ वर्षांचा असेन. त्यामुळे सिनेमा तसा कळलाही नाही अन् लक्षातही नाही. परंतु तो माहोल लक्षात राहीला. त्या एका गाण्यामुळे सगळं आठवलं.