वैद्यकातील प्रभावी नोबेल-विजेते संशोधन : १

नुकतेच २०१८चे विविध शाखांतील नोबेल पुरस्कार जाहीर झाले. ज्या विज्ञान शाखांमध्ये हे पुरस्कार दिले जातात त्यात वैद्यकशास्त्र ही एक महत्वाची शाखा आहे. जेव्हा एखादा वैद्यकातील पुरस्कार जाहीर होतो तेव्हा संबंधित विजेत्यांबरोबरच त्यांच्या संशोधनाचा विषयही कळून येतो. बऱ्याचदा त्या विषयाचे नाव आणि कामाचे स्वरूप हे सामान्य वाचकाला समजत नाही. तेव्हा हे काहीतरी ‘उच्च’ असून क्लिष्ट आहे अशी त्याची भावना होते. परंतु, कालांतराने या संशोधनावर आधारित एखादी नवी रोगनिदान अथवा रोगोपचार पद्धत उपलब्ध होते. तेव्हा असे संशोधन खऱ्या अर्थाने मानवजातीसाठी वरदान ठरते.

इतिहासात डोकावता असे दिसेल की १९०१ ते २०१७ च्या कालखंडात २१४ व्यक्तींना हा पुरस्कार दिला गेलेला आहे. यंदाचा पुरस्कार कर्करोग उपचारातील संशोधनासाठी एका वैज्ञानिक द्वयीला जाहीर झाला आहे. वैद्यकातील या पुरस्काराचे अधिकृत नाव ‘ Nobel prize in Physiology or Medicine’ असे आहे.
यातील Physiology म्हणजे ‘शरीरक्रियाशास्त्र’ तर Medicine म्हणजे ‘औषधवैद्यक’. थोडक्यात सांगायचे तर Physiology हा औषधवैद्यकाचा पाया असतो. शरीराच्या अनेक क्रिया होत असताना विशिष्ट पेशींत काय मूलभूत घडामोडी होतात याचा तो अभ्यास असतो. त्या ज्ञानावर आधारित पुढे रोगांचा अभ्यास होतो. त्यापुढे जाऊन रोगनिदान पद्धती विकसित होतात आणि शेवटी योग्य ते उपचार शोधले जातात.

अशा प्रकारे गेल्या ११८ वर्षांत वैद्यकात अनेक नोबेल पुरस्कार दिले गेले आहेत. साधारणपणे त्या संशोधनांचे स्वरूप असे होते:
१. पेशींची रचना व कार्य
२. पेशींतील मूलभूत रेणूंचा शोध (उदा. DNA)

३. शरीरक्रियांचा अभ्यास
४. जनुकांचा अभ्यास

५. रोगजंतूंचा शोध
६. रोगांची कारणमीमांसा

७. रोगनिदान पद्धतींचा शोध
८. जीवरक्षक औषधांचा शोध
९. अवयवरोपणाचे उपचार

अशा संशोधानापैकी सुमारे १५-२० संशोधने ही अत्यंत मूलगामी स्वरूपाची होती आणि त्यांचा वैद्यकाच्या वाटचालीवर खूप प्रभाव पडला. ‘अभूतपूर्व’ आणि ‘क्रांतिकारी’ असेच त्यांचे वर्णन करावे लागेल. या संशोधनांचा व संबंधित संशोधकांचा अल्प परिचय वाचकांना या लेखमालेतून करून द्यावा असा विचार आहे. तो शक्य तितक्या सोप्या भाषेत सांगण्याचा मी प्रयत्न करेन. एका लेखात २-३ संशोधने घ्यावीत असा विचार आहे. वाचकांच्या प्रतिसादानुसार मालेची लांबी कमीअधिक करता येईल.

सध्या यंदाचे नोबेल पुरस्कार क्रमाने जाहीर होत आहेत. यथावकाश त्यांचे वितरण होईल. या घडामोडींच्या पार्श्वभूमीवर वैद्यक-पुरस्कारांच्या इतिहासात डोकावत आहे. वाचकांनाही ते रोचक वाटेल अशी आशा आहे.
*********************************************
या लेखमालेचे एकूण १० भाग असून भागवार विषय सूची अशी आहे:

भाग १ : प्रास्ताविक
२ : अ) घटसर्प (Diphtheria) या रोगावर प्रतिविषाचे उपचार (serum therapy)
आ) पचनसंस्थेचा मूलभूत अभ्यास

३. : अ) थायरॉइड ग्रंथीचे कार्य, रोगमीमांसा व शल्यचिकित्सा यांचा सखोल अभ्यास
आ) इन्सुलिनचा शोध
इ) इ.सी.जी. चा शोध व अभ्यास

४. : मानवी रक्तगटांचा शोध
५ : पेनिसिलिनचा शोध व त्याचा प्रतिजैविक म्हणून वापर

६. : अ) क्ष-किरणांमुळे होणाऱ्या जनुकीय बदलांचा शोध
आ) डीएनए या रेणूच्या रचनेचा शोध
७. इंद्रिय व पेशींच्या प्रत्यारोपणाचे उपचार

८. MRI या प्रतिमातंत्रासंबंधी संशोधन
९. HIV चा शोध
१०. समारोप