एअरलिफ्ट

चित्रपटापेक्षा तुमचा लेख आवडला.

ही डॉक्यूमेंटरी नसून व्यावसायिक चित्रपट आहे ह्यात वाद नाही.
१७०००० लोकं वाहनातून १००० किमी प्रवास करत आहेत असं जाणवत नाही तसेच ३-४ जणांनी एव्हढ्या मोठ्या जनसमुदायाची खाण्यापिण्याची, टॉयलेटची व्यवस्था पाहणे अशक्य कोटीतील आहे हेही चित्रपट पाहताना जाणवत होते. त्यातील गाणी तर अगदी ठिगळासारखी जोडलेली वाटतात. भारतिय सरकारी पातळीवरील 'हालचाल' अजून विस्ताराने दाखविता आली असती पण दोन अडीच तासात सर्व दाखविणे, वास्तव उभे करणे शक्य नाही. शिवाय चित्रपट रटाळ होऊ नये हा ही प्रयत्न ठेवावा लागतो. सतत दु:ख, त्रास आणि अपयश बघुनही प्रेक्षक कंटाळतो आणि चित्रपटाचा मुळ उद्देश काळवंडतो. एवढ्या मोठ्या ऑपरेशनची 'क्षणचित्रे' एकसंघ दाखवूनच प्रसंगाचे गांभिर्य, भयानकता दाखविण्याचा प्रयत्न दिग्दर्शकाने केला आहे. विमानाच्या ५०० फेर्‍या दाखविल्या असत्या तर त्या बघत बसणे प्रेक्षकाला सुसह्य झाले असते का? तो चित्रपट रटाळ झाला असता. पण भारतिय प्रवासी विमानांनी भारतियांना उचलण्यास सुरुवात केली आहे हे दाखविणे महत्त्वाचे होते. कोहलीच्या रुपातून प्रशासन हलल्याचे दर्शविले आहे. पण शेवटच्या प्रसंगात मंत्री, जो आपले सरकार अस्थिर आहे ह्या कारणास्तव, विशेष हालचाल करीत नाही तो शेवटच्या प्रसंगात सर्व 'भारतियांच्या सुटकेचे' श्रेय मात्र स्वतःकडे घेतो आणि कोहली दूर एकटा उभा असतो हा प्रसंग बहुतेकांच्या नजरेतून सुटला आहे.
त्या काळातील सरकारी हालचाली अगदी एकांगी दाखविल्याचे वाटंत होते. सरकारी हालचालींचा सर्वांगिण अभ्यास करून दिग्दर्शकाने त्या हालचालींना जरा जास्त महत्व द्यायला हवे होते आणि दृश्यीकरण करायला हवे होते असे वाटले.
त्या काळात 'वॉर झोन' मध्ये असल्यामुळे जे भितीचे सावट अनुभवले आहे त्यामुळे प्रत्यक्ष कुवेत मधील परिस्थितीची भयानकता, दहशत, भारतिय दूतावासाचे महत्व आणि हतबलता हे सर्व जास्त प्रकर्षाने जाणवतं. त्यामुळे अनेक त्रूटी असूनही चित्रपट बरा वाटला. एकदा नक्कीच पाहावा.

सरकारी अनास्था ही दाखवणे गरजेचे होते असे वाटते, ओरिजिनली सरकारी यंत्रणा हालते बरीच जास्त हे ह्या वेळच्या सीरिया एयरलिफ्ट मधे ही दिसले (थैंक्स टु सोशल मीडिया अन एग्रेसिव साइबर सेल) अन जुन्या एयरलिफ्ट मधे सुद्धा होतेच, ह्यावेळी कनेक्ट झाले कारण स्वतः कळत्या वयाचे आहोत अन सगळे एफर्ट पाहतोय.

आमचे एक परममित्र आहेत त्यांच्या पत्नी म्हणजे आमच्या वैनीसाहेब एयर इंडीया ला केबिन क्रू हेड आहेत, सीरिया एयरलिफ्ट सुरु झाले तेव्हा त्याच दिवशी त्यांना लहानाचे मोठे करणाऱ्या काकांचे निधन झाले होते, ते दुःख बाजुला सारून नवरा अन ६ वर्षांची एकुलती एक छोकरी सोडुन आमच्या वहिनी एयरलिफ्ट ऑपरेशन्स मधे क्रू मॅनेज्मेंट करायला म्हणून ग्राउंड जीरो वर ड्यूटी ला हजर होत्या दुसऱ्यां दिवशी, अश्या कमिटेड सिविल लोकांचा विलक्षण आदर वाटतो आम्हाला :)

चित्रपट बघितला. मी स्वतः चित्रपटांच्या बाबतीत फारच अनुत्सुक असल्यामुळे चित्रपट आवडला असे म्हणत नाही आणि आवडला नाही असेही म्हणत नाही.

तरीही चित्रपटांमध्ये दाखविलेल्या गोष्टींची सत्यासत्यता कितपत आहे याबाबतीत शंका तर वाटतच आहे. एकतर तत्कालीन परराष्ट्रमंत्री इंद्रकुमार गुजराल यांना अगदीच बेपर्वा, परिस्थितीची आणि जबाबदारीची जाणीव नसलेले इत्यादी इत्यादी दाखविले आहे.माझ्या माहितीप्रमाणे इराकने कुवेतवर आक्रमण केल्यानंतर काही दिवसातच गुजराल बगदादला जाऊन सद्दाम हुसेनला भेटले होते आणि भारतीयांना कुवेतमधून बाहेर आणण्यासाठी बोलणी केली होती.(या भेटीदरम्यान गुजराल यांनी सद्दामला मिठीही मारली होती.त्यामुळे त्यांच्यावर बरीच टिकाही झाली होती.) तसेच असे संकट अचानक आल्यानंतर त्या भागात इतक्या मोठ्या प्रमाणावर असलेल्या भारतीयांची सुखरूप सुटका करणे भारत सरकारला तितक्या प्रमाणात सोपे नक्कीच गेले नसणार. तसेच धसमुसळेपणाने काहीतरी केले असते तर आपल्याच लोकांचे प्राण धोक्यात आले असते तर तो दोषही सरकारच्याच माथी आला असता. एकूणच सरकार काही करत नाही म्हणून नुसती टिका करण्याचा प्रकार वाटला. त्यावेळी कुवेतमध्ये अडकलेल्या भारतीयांची सरकारकडून अधिक अपेक्षा असेल हे समजू शकतो. पण त्या घटनेनंतर २५ वर्षांनंतर निघालेल्या चित्रपटात आपल्याच सरकारला बावळट दाखविणे हे काही फारसे पटले नाही. यासाठी बेंचमार्कींगसाठी एक उदाहरण द्यायचे झाले तर १९७९ मध्ये इराणमध्ये इस्लामी क्रांती झाली आणि अयातुल्ला खोमेनी सत्तेवर आला.त्यावेळी अमेरिकन वकिलातीतील कर्मचार्‍यांना दीडेक वर्ष ओलीस ठेवले गेले होते.अमेरिकेसारखी महासत्ताही त्यावेळी ५००+ दिवस फार काही करू शकली नव्हती. मान्य आहे दीड लाख भारतीयांना ओलीस ठेवले गेले नव्हते. पण त्याचवेळी १९९० मध्ये आपली जगातील वठ आणि कुवेतमधली परिस्थिती लक्षात घेता भारत सरकार सद्दामबरोबर बोलणी करून आपल्या लोकांना सेफ पॅसेज उपलब्ध करून घेऊन सोडविण्याव्यतिरिक्त काय करू शकणार होते? एकूणच आपल्याच सरकारला बावळट दाखवायचा प्रकार फारसा रूचला नाही. याबाबतीत चित्रपटाविषयीचे माझे मत निगेटिव्ह.

दुसरे म्हणजे इराक्यांनी कुवेतमध्ये केलेले अत्याचार चित्रपटात दाखविले यामुळे सद्दाम हुसेन कित्ती कित्ती चांगला होता असे वाटत असलेल्या भारतीयांना सद्दामने नक्की काय केले हे समजून येईल अशी आशा आहे. याबाबतीत माझे मत पॉझिटिव्ह.

एक गोष्ट समजत नाही. चित्रपटात दाखविल्याप्रमाणे असे काही एन.आर.आय तिकडे गेले की कायमचेच तिकडचे होऊन जातात आणि भारतीय असे म्हणण्यापेक्षा त्यांना कुवेती (किंवा अन्य कोणी) म्हणणे भूषणावह वाटते. पण असे काही संकट आले की मग मात्र भारताचीच आठवण कशी होते? आयत्यावेळी रथाचे चाक अडकल्यावर कर्णाला धर्म कसा आठवतो?

मला चित्रपट आवडला नाही.
मुख्यतः पिरा आणि ब़जरबट्टू याच्या प्रतिसादात अनेक मुद्दे आले आहे.
भारतीय दूतावासाने वा परराष्ट्र व्यहवार मंत्रालयाने सुरवातीचे अनेक दिवस अगदीच काहीही हालचाल केली नाही व कट्याल फोन करत राहिला वा नंतर फक्त कोहलीने मनावर घेतले म्हणून रेस्क्यू मोहीम घडली हे अगदी अशक्य आहे ते ही कुवैत मध्ये पावणे दोन लाख भारतीय असताना ? केवळ अशक्य ... भारतीय विमानाचे अपहरण केले गेले होते तेव्हा फक्त पावणे दोनशे लोकांकरिता केंद्रीय मंत्री स्वतः कंदहारला गेले होते. इथे तर पावणेदोन लाख होते.
नाहीच काहीतर या पावणे दोन लाखांच्या भारतातील नातेवाईकांच्या दबावामूळे तरी सरकारी यंत्रणा कामाला लागलीच असती. भारताची प्रतिमा कलंकित करणारे असे काहीतरी दाखवले असून या मुद्द्यावर खरतर सेन्सॉरने चित्रपट अडवायला हवा होता.
बाकी त्याखेरीज अन्य बारकावे काहीच दाखवले नाहीत. मान्य आहे की पावणेदोन लाखाची गर्दी दाखवणे शक्य नाही पण निदान पावणे दोन लाख लोक राहू शकतील इतकी मोठी शाळा तरी दाखवावी..
बाकी इतके लोक १००० किमी चा प्रवास कसा करतात ? किती गाड्या लागल्यात ... एका बस मध्ये खच्चून १०० माणसे कोंबलीत तरी १७०० बसेस लागतील.. (आणि खच्चून भरलेले दाखवलेही नाही. सगळे मस्त सिटांवर बसलेले, खाली बसलेले, उभे राहिलेले कुणीच नाही) इतक्या गाड्या सहजतेने कशा मिळाल्या ? बाकी प्रवासात काही अडचणी ? फक्त एकदाच सैनिक नायकाची गाडी अडवतात ते सोडल्यास काहीच अडचणी नाहीत ?
जॉर्दनला पोहोचल्यावर तिथे छावणी कशी लागते ? भारताकडे उड्डाण करण्यासाठी प्रतीक्षा करताना लोकांना काय अडचणी येतात काहीच दाखवले नाही.
एयरलिफ्ट हे शीर्षक असून प्रत्यक्ष मोहीम अक्षरशः उरकून टाकली आहे.
बाकी क्लायमॅक्सला तिरंगा फडकणे, मग देशभक्ती मनात जागी होणे , एक भावूक गाणे वगैरे तर फारच टिपिकल.

शेवटी: यापेक्षा पुर्ण काल्पनिक आणि काहीसा मसाला असलेला फँटम खूप जास्त आवडला.

एक प्रश्न : १९९० मध्ये कुवैतमध्ये ATM होते ?

चित्रपट परत पाहिला या धाग्यावरचे रेफरन्सेस वाचून.परत आवडला.अक्षयकुमार आय कॅन्डी आहे तुझ्या वेळच्या सगळ्या हिरोंमध्ये असे मुलाचे मतही विचारात घेतले ;)

धाग्याची पहिली शंभरी गाठल्याबद्दल आनंदला खेळातल्या विमानाने लिफ्ट करुन डोंबिवलीत सत्कार करून एअरलिफ्टचे तिकिट देण्यात येत आहे !

एअरलिफ्ट कालच पाहिला.पाहिल्यावरच धागा वाचायचं ठरवलं होतं.त्याप्रमाणे वाचला.माझी सख्खी मामेबहीण आशा भाटकर त्यावेळी तिथे होती.तिचे पती यशवंत भाटकर तिथल्या शासकीय सेवेत होते.तो इराकी कमांडर ही खरी व्यक्तिरेखा होती.युद्धात इराकी सैनिकानी कबजा केल्यावर त्यांनी,भारतीय मुलांना म्हजे ज्यांचे पासपोर्ट भारतीय आहेत अशा मुलांना सुरू असलेल्या विमानसेवेमार्फत भारतात जायची परवानगी दिली.सुदैवाने दोन्हीही बाळंतपणं मुंबईत झाल्यामुळे ती अडचण नव्हती.पण मुलगी दहावीत आणि मुलगा सहावीत म्हणजे कळत्या वयाचे होते.आईबाबांना सोडून येण्यासाठी त्यांची समजूत काढणेच कठीण होते.येणाऱ्या मुलांमध्ये नीता सगळ्यात मोठी म्हणजे पंधरा वर्षांची होती.तिला असे पाठवणे हे बहिणीलाच काय आम्हालाही पटत नव्हते.पण दुसरा इलाजच नव्हता.विमानात बसून विमान ऊडेपर्यंत काही झालं तर.....या जीवघेण्या विचाराने काही सुचत नव्हतं.पण ही मुलं सुखरुप भारतात आली एकदाची.घर सोडल्यापासून सहा दिवसांनी.महाराष्ट्र सरकारने परराष्ट्रखात्याच्या आदेशावरुन या मुलांच्या शाळाप्रवेशासाठी स्पेशल जी.आर काढला होता.त्यानुसार निखील व्हिक्टोरिया स्कूल आणि नीताला कनोसामध्ये प्रवेश मिळाला.
आता ताई आणि भाऊंची वाट पहाणे सुरु झाले.मी व माझे पती शासकीय सेवेत.राजशिष्टाचार शाखेत असल्याने दिल्लीला संपर्क साधू शकत होतो.तिथून कुवेतमध्ये कोणीतरी माझ्या मेहुण्यांशी संपर्क साधून आम्हांला निरोप देत असत.दोन्हीही मुलं दररोज शाळेतून आली की,फोन करत.कधी निरोप असे.कधी नसे.मुलांना समजावणे कठीण व्हायचे.मामाही हवालदिल झालेला.
दिवसेंदिवस परिस्थिती कठीण होत होती.त्यांना घरी रहायची परवानगी असल्याने ताई पासपोर्ट आणि दोन सोन्याची बिस्किटे अंगावरच ठेवत असे.सिनेमात दाखवल्याप्रमाणे इराकी सैनिक कोणत्याही घरात घुसत असत.त्प्रयांना प्रतिकार करण्यासाठी माझी ताई कोयता,मिरचीपूड,धुणे वाळत घालायची काठी ई.साधने हाताशी ठेवून जय्यत तयारीत असायची.
सिनेमात दाखवल्याप्रमाणे अकबर जहाज एकदा वळले तरी नंतर पुन्हा अकबर जहाजातूनच काही लोक आले त्यातून ताई आली.त्याला तीन महिने लागले.ती भाऊच्या धक्क्यावर ऊतरेपर्यंत बातमी मामा व मुलांना सांगितली नव्हती.फक्त भावाला सांगितलं होतं.ती घरी येताच एकच हलकल्लोळ झाला.अजूनही एका डोळ्यात आनंदाश्रू आणि दुसऱ्यात दुःखाश्रू होते.कारण अजूनही कुवैतमध्ये इराकी राजवट होती आणि मेव्हणे तिथेच होते.फक्त अधूनमधून दिल्लीला जाऊन संपर्क साधता यायचा.
नीता,निखीलची परीक्षा झाल्यावर माझी ताई रत्नागिरीला मांडवी येथे त्यांच्या घरी रहावयास गेली.मेव्हणे येईपर्यंत हिमतीने एकटी मुलांना घेऊन राहिली.मुलांच्या मनाची तयारी तिथल्या शाळाकॉलेजमध्ये शिक्षण घेण्यासाठी करत.कारण मुंबईत तिचे स्वतःचे घर नव्हते.एप्रिल संपता संपता मेव्हणेही आले.
युद्ध संपल्यानंतर कुवैत सरकारने बोलावलेल्या पहिल्या तिघांत ते होते.घडी बसून शाळाकॉलेजे सुरु झाल्यावर मुले वडिलांकडे गेली.ताई नोकरी करत नसाल्याने आता तिला जाणे कठीण होते.पण अठ्ठेचाळीसाव्या वर्षी तिने जिद्दीने कम्प्यूटर आणि टूरिझमचा कोर्स करून नोकरी मिळवून कुवैतमध्ये यशस्वी पदार्पण केले.अजूनही तिथेच आहे.मेव्हणे मात्र आता नाहीत.
अक्षयने जी व्यक्तिरेखा केलीय ती व्यक्ती म्हणजे श्री.रंजन कटियाल.त्यांनी एका जागी काही लोकांची व्यवस्था जरुर केली होती.पण सर्व लोक त्यांच्यासोबत नव्हते,एवढं मला नक्की माहिती आहे.

ते दिवस अजूनही आठवले की,प्रत्यक्ष युद्धात सहभागी असलेल्यांच्या कुटुंबियांना काय सहन करावे लागतअसेल याची कल्पनाही करवत नाही.
माझी मामी तेव्हा हयात नव्हती.मामाने हे सारं कसं सहन केलं असेल?याची कल्पना ताई रत्नागिरीला गेली तेव्हा एकदाच आली.ती गेल्यानंतर तो हमसाहमशी रडत म्हणाला होता,"ती अशीच दिसेल ना पुन्हा मला?"(त्याला मेव्हण्यांची चिंता होती.)

Chan lihilay..
Surangitai tuzi kahani pan halava karanari....kiti tension aasel tenva tumchya ghari kalpanach karavat kahi.

ही बातमी कितपत विश्वासार्ह आहे?

http://timesofindia.indiatimes.com/india/Old-Air-India-planes-a-disaster...

-गा.पै.