बॉलीवूड, टीवी आणि स्टिरियोटाइप.

कणेकरटाइप

मनोरंजक लेख!
आतापर्यंत मी बघितलेल्या एकाच शिनेमात सौधिंडियन असूनही तसे न वाटणारी आलीया भट्ट दिसलीये. शिनेमाचे नाव टू स्टेटस. पंजाब्यांना जरा विश्रांती द्यायला हवीये इतका कंटाळा आलाय. त्यांचे प्राठे, हलवा, बीजी, खन्ना, पुत्तर, चाळणीतून चंद्र या सगळ्याचा कंटाळा आलाय.
अजून एक म्हणजे मुसलमानी क्यार्‍याक्टरं! त्यांची ती अल्ला आणि मौला असे शब्द असलेल्या दर्ग्यातील कव्वाल्या! बेंबीच्या देठापासून ओरडत हृदयाला पीळ पाडू पाहणारे ते सानुनासिक आवाजाचे कव्वाल. एकदा का त्यांनी नि सा सा सा ग ग रे ग सुरु केलं की अरे बाबांनो तुमच्या लक्षात तरी कसं राहतं? असा प्रश्न पडतो.

एखादा तमिळ माणूस नॉर्मल हिंदी बोलतांना कसा दाखवणार? तमिळांना हिंदी कुठे येते?

पुर्वी 'गाजर का हलवा' लोकप्रिय होता. चित्रपटातली मॉ आपल्या बेट्यासाठी तो नेहमी बनवायची.कृष्णधवल चित्रपटात अनेकवेळा हिरो टाय वगैरे घालून बागेत फिरत गाणे म्हणताना दिसायचे.

आपल्याला कसं कमीतकमी चार दिशा माहीत असतात नं, तशा माझ्या या मैत्रिणीला दोनच दिशा माहिती आहेत.

मराठी लोकही आहेत.माझ्या एका मित्राला 'साऊथ इंडियन' नावाची भाषा आहे व ती चारही राज्यांमध्ये बोलली जाते असा समज होता.काहींच्या मते प्रत्येक दक्षिण भारतीयाला 'मद्रासी' नामक भाषा येत असतेच.ह्या चारही राज्याची संस्कृती सारखीच आहे व ते राष्ट्रीय स्तरावर नेहमी एकमेकांना पाठिंबा देतात असेही अनेकांना वाटायचे.

च्यामारी दक्षिनात्य लोक्स हिन्दी कधी बोलतात? परन्तु बाकिच्या लोकांचे काय? ते जरा अतीच होतय.

सौधींडियन लोकांचं कायमचं नुकसान 'पडोसन' नी केलेलं आहे. त्या धक्क्यातून अजूनही सावरता येत नाही. साउथचे कित्येक हिरो अभिनयगुणसंपन्न असूनही फक्त 'मद्रासी' पणामुळे पुढे येऊ शकले नाहीत. कमलहासन ने त्याच्या हिंदीची चुणूक 'एक दूजे के लिये' मधे दाखवूनही फारसा फरक पडला नाही. मात्र साउथच्या हिरवीणींना असा 'स्ट्रगल' करावा लागला नाही.

हाहा. मस्त लिहिलंय.
भारतात जसे प्रत्येक राज्याप्रमाणे हे होते, तसेच भारताबाहेर पण बॉलीवुड मुळे भारतीयांची वेगळी इमेज असते. असे बरेच लोक असतात जे बॉलीवुड सिनेमे बघुन आणि त्याच कल्पना डोक्यात ठेवुन प्रत्येक भारतीयाला भेटतात. त्यांचाही काही पुर्ण दोष म्हणता येणार नाही. पण सिनेमात दाखवलेली प्रत्येक गोष्ट प्रत्यक्षात तशी असतेच असे नाही हे बरेचदा कुणाच्या लक्षातच येत नाही.

छान लिहीलेय.

अग्गाग्गाग्गाग्गा काय पंचनामा केला पार बाॅलीवूडचा.
मस्स्स्स्स्त लेख. फुल्ल टैमपास.
खूप नवीन कन्सेप्ट. लिवत रहा तै.

जीने नही दूंगा....आर्या प्रेमवीर....अमका नी ढमका..... डोक्यावर अत्याचार नाही का होत आमच्या ?

आम्ही बोलतो का काही?

उगाच आपलं काहीतरी......

संपूर्ण भारतात ह्या दोनच भाषा असल्यासारखं वाटतं. बॉलीवुडचे चित्रपट एव्हढे का मनावर घ्यावेत. स्टिरिओटाइप दाखवणं हे काही नवीन नाहिये,त्याचा मोह हॉलिवुड पासुन कॉलीवुड, टॉलीवुड अनेक दृकश्राव्य माध्यमांतुन लोकांसमोर आदळतच असतो.अर्थात काही काही अपवाद असतात पण ते इतके कमी प्रमाणात दाखवले जातात कि आले कधी अन गेले कधी पत्ताच नाही लागत.
इतक्यात तरी ह्यातुन सुटका नाहीये असं दिसतयं.
तरी त्यातल्या त्यात एक समाधान हिंदी चित्रपट्सृष्टीतले अनेक गायक, गायिका, संगीत दिग्दर्शक- ए.आर, हरिहरन, शंकर महादेवन, हम्सिका अय्यर, एस.पी. बालसुब्रमण्यम, येसुदास, हे कुठेही हिंदी-तामिळ्-मराठी लुप मध्ये अडकुन बसले नाहीत.

-मयुरा.

लेख आवडला. मागे याविषयावर मिपावरच भरपूर चर्चा झाल्याचं आठवतं.

आलिया भट्ट वगळता दक्षिणभारतीय आहे असे दाखवून तसे अजीबात न वाटलेला कोणतातरी खान 'गोरी तेरे प्यारमें' सिनेमा होता बहुदा. बाकी जे केंद्रिय विद्यालय वगैरे मध्ये शिकलेले असतात किंवा बर्‍याच पिढया पासुन उत्तरेत राहत असतात त्यांचे हिंदी चांगले असते. बाकी हिंदी सिनेमावाले खूप स्टिरियोटाइप आहेत हे मान्य. बाकी कामवाली बाई ही नेहमी नौवारी नेसुन आणि नथ वगैरे घालुन तोडक्या हिंदीत बोलत असते. कामवाली बाई कायम मराठीच का दाखवली जात असावी?

नक्कि काय हवयं ?

आणि मार्मीक निरीक्षणः

अस्साच प्रकार मराठी सिनेमातही बोकाळला होता.
साल १९७० ते अगदी १९९० पर्यंत.
नायकः: दोन शाळेत जाणार्या पोरांचा बाप दिसेल असा तरी कॉलेजला जातोय.(एकच पुस्तक घेऊन , मात्र कॉलेजात किमान एक जाड व बाकी पत्रावळी पुस्त्के+नायीका दिसायच्या कश्या ते उलगडले नाही) आणि संध्याकाळी हातात आचार्याच्या झार्‍याप्रमाणे बॅडमिंटन्ची रॅकेट फिरवत जिमखान्याला जाणे अनिवार्य.

नायीका : दिसायला आणि आकारमान शाळेत जाणार्या (किमान ५-७ वीत तरी) लेकरांची माय. पण माया सुटलेल्या दोन वेण्या ऊडवीत कॉलेजला जाणार.डोळे फडफडत पदराशी चाळा करीत लाडीक बोलणारच. आई मैत्रीणीकडे जाऊन येते गं हे पेट वाक्यं आणि बापुस एक तर फोटोत नाही तर पेपेर वाचत असतोच (वेळ कुठलीही असू दे सकाळची/दुपार्ची/संध्याकाळची की अगदी रात्रीची).

आई पात्र : तमाम जगातील अगतीकता इच्या ठायी नाही तर कमालीची कजागता+तोंडाळ्पणा मधली अधली बातच नश्शे !!!

नायीका/नायक बाप : हे अगदीच "पात्र" असते. घरात घडणार्या प्रत्येक किरकोळ बाबींची माहीती असून आपला दिवटा/दिवटी काय दिवे लावतात याचीच फक्त माहीती सर्वात शेवटी लागणारा इसम. बायकोची कटकट झेलणे किंवा बायकोला सतत त्रास देणे अशी दोन टोकाचीच कामे मधले अधले काहीच नसते.

जुन्या हिंदी बरोबरच मराठी सिनेमांचा गप गुमान प्रेक्षक

वाचताना नकळत फारएन्ड व शिरीष कणेकरांची आठवण आली….

बरयाच सिनेमांत पुर्वी पारसी अंकल व परिवार असे . त्यांचे 'डिक्रा' ऐकायला छान वाटत असे .

लेख छान जमला आहे.
स्टिरीओटाइप असतात, हे सर्वसाधारण माणसालाही जाणवतात. विनोद निर्मितीसाठी ते ताणले जातात कधी कधी. काही अपवाद असतात पण मग ते अपवादच असतात. माझ्या एका बंगाली मित्राला मी नेहमी म्हणायचो तू बंगाली नही है तू व को व ही बोलता है ब नही बोलता.
मराठी चित्रपटात कि्वा साहीत्यात दूधवाला हा भैयाच असतो. कानडी माणूस एक वेगळ्या सुरात बोलतो आणि शब्द गाळतो. मुळात बहुतेक कानडी जे मुंबई किंवा पुण्याला राहतात ते चांगले मराठी बोलतात.
बाकी मराठी माणसाची हिंदी बोलण्याची लय परेश रावलने हेराफेरीमधे मस्त पकडली होती. तसेच विकी डोनर मधली पंजाबी फॅमिली वेगळी होती, तीच गोष्ट आखो देखीची (पंजाबी होती की आणखी कोण माहीती नाही). पिकू मधली बंगाली फॅमिली. बस फक्त दुर्गा पूजा आणि त्यानिमित्त्याने खाणे नव्हते.

कायतरीच!!
हिंदी सिनेमा आहे तो.

मस्त लेख आवडला.

जाम राग येतो हं विचार केला तर.
पण विचार करत नसल्यामुळे हे भाग दुर्लक्षिले जातात.

असो. तुम्ही मात्र खत्रा लिहीलंयत ! अचूक्क्क निरीक्षणं.... ह्ह्पुवा

लेख आवडला, पण " larger than life" दाखवण्याच्या नादात प्रचलित चौकट मोडण्याचे धाडस सहसा कोणी (निर्माते, दिग्दर्शक ) करीत नाहीत, एक तर जे ते दाखवणार आहेत ते स्वीकारल जाईल असा त्यांना विश्वास असतो, आणि पाहणारे हि तो सार्थ ठरवतात. आता यात दोष दाखवणार्याच्या की पाहणाऱ्याचा हा संशोधनाचा विषय आहे

मस्त जमलाय लेख .

पंजाब हा भारतातील एकुणातच दहा टक्के पेक्षा देखील कमी लोकसम्ख्येचा आणि आकारमानाचा प्रदेश. मात्र भारतीय संस्कृती म्हंटले की त्याना पंजाबी स्टाईलचे लग्नच ( हो मेहंदी,सगाई, फेरे ....बीदाइ सहीत...पूरे पाच फंक्षन)
आठवते.
कधीतरी चेम्ज म्हणुन सुद्धा एखाद्या चित्रपटात मुंडावळ्या बाम्धलेला नवरदेव दाखवतच नाहीत.
याचे कारण म्हणजे बहुतेकदा फायनान्सर पम्जाबी असावेत.

आणखी एक शंका : वेलकम चित्रपटात फिरोजखान आणि इतर सगळी मंडळी हिंदु दाखवलेली असताना देखील " इन्शा अल्ला " अशा आरोळ्या मारताना दाखवलीत. ती कधीच कोणाला खटकली नाहीत का?

माझे विधान कोणत्याही प्रकारे धार्मवादी नाहिय्ये.
फक्त एक हिंदु जमाव कधीच अशाप्रकारे जल्लोश करणार नाही असे अवलोकन आहे.

इथे अमेरिकेत बर्याच अमेरिकन लोकांना भारतीय जेवण म्हणजे पंजाबी (रोटी , करी ) असाच समज आहे

मस्त लिहिलंय!

तो गाजर का हलवा "मैंने अपने हाथों से बनाया है" असतो नेहमी. च्यायला, आम्ही काय पायाने स्वयंपाक करतो का मग?

पंजाब्यांच्या आणि हिंदी सिनेम्यांच्या सांस्कृतिक आक्रमणाबद्दल सहमत आहेच. परवा पुण्याला एका दोन्ही पार्ट्या देशस्थ आणि शुद्ध पुणेकर मराठी असलेल्या लग्नात मेहंदी आणि नाचाचा प्रोग्राम होता त्या धक्क्यातून अजून सावरले नाहीये. बारात आणि डोली नाही याची मग तीन तीनदा विचारून खात्री करून घेतली होती.

पंजाबी आणि त्यातूनही सरदारजींचं लग्न हा अनुभवण्याचाच प्रकार आहे. तुम्ही जर बाराती (मुलाकडले) असाल तर नाचावं लागेलच आणि त्यांच्या गाण्यांचे बीट ऐकले की आपले पाय नकळत ताल धरायला लागतातच. शिवाय दारू ही पाण्यापेक्षाही जास्त वाहिली नाही तर ते पंजाबी लग्नच नाही. पाण्याच्या उपयोगांमध्ये दारू पातळ करायला हे उत्तर जर कुणी दिलं तर कुठूनतरी पंजाबी डीएनए आलेला अाहे हे नक्की. त्यावरून एक किस्सा आठवला. मी आणि माझे सासरे त्यांच्या एका सरदारजी मित्राच्या मुलाच्या लग्नाला गेलो होतो तेव्हा मी अजिबात पित नाही हे कळल्यावर त्यांनी सास-यांच्याकडे जी एक नजर टाकली होती - की हाच मिळाला तुला तुझ्या मुलीचं लग्न करून द्यायला!;)

छान लेख..!!

काही वेळा मला प्रश्न पडतो की नायक/नायिका हिंदू असुन सुद्धा त्यांचा चर्चमध्ये एखादा सीन का असतो?

मंदिरामध्ये shooting करायला हजारो अडचणी येतात. मुख्य अडचण म्हणजे लोक अनवाणी असावे लागतात. त्यामुळे पूर्ण शाॅट घेता येत नाही. चर्चमध्ये तेवढ्या अडचणी येत नाहीत.

भन्नाट विनोदी लेख पद्मावती ताई! नानकटाईसारखा खुसखुशीत!
वा.खु. साठवली आहे!

हे कसं वाचायचं राहून गेलं?
मस्तच लिहिलय..
स्वाती

हिंदी सिनेमातली मराठी माणसे कायम सातारी पद्धतीनेच मराठी बोलताना दाखवितात. मराठी सिनेमात वा मालिकेत मृतदेहाभोवतीची माणसे पांढरे कपडेच घालून असणार. बाकी,कणेकरांनी लिहिल्याप्रमाणे, खडकम खडकम खडकम करणारी आई तर सर्रास असायची.

हिंदी चित्रपटात रिपीटेड डायलॉग्ज याचे मार्मिक विवेचन. लेख आवडला

हिंदी चित्रपटात रिपीटेड डायलॉग्ज याचे मार्मिक विवेचन. लेख आवडला

सूजी का हलवा,सरसों का साग मक्के दी रोटी राहिल की ! ;)

मदनबाण.....
आजची स्वाक्षरी :- बॉय फ्रेंड... गर्ल फ्रेंड... Na Na Na Na... :- J Star

मस्त!

जुन्या पिच्चरात हिरो/हिरॉईन चा बाप बर्‍याचदा भिंतीवर असायचा. म्हणजे फोटोत हसत असायचा. हिरो चार-पोरांचा बाप वाटेल असा. घरी आला की आई आपली नेहमीचं काम - म्हणजे पांढरे कपडे घालून शिलाई मशीनवर शिवणकाम करत बसलेली असायची. आता इथे दोन शक्यता असायच्या -
१) हिरो म्हणायचा "मा, मै फस्ट किलास फस्ट आ गया" (नशीब, सुटलं एकदाचं कॉलेज / यूनिवर्सिटी.). आई - (फोटोकडे बघत) "काश, आज वो जिंदा होते".
२) हिरॉइनला घेऊन घरी यायचा आणि म्हणायचा "मा, ये मेरे साथ कालिज मे पढती है.". हिरोची आई एकदम किती जन्मांपासून तुझीच वाट बघत होते असे भाव चेहर्‍यावर आणून तिच्याकडे बघते.

हिरॉइनला हिरो बरोबर गाणं गातांना बघितलं तर हिरॉइनचे वडील म्हणायचे - "आज से इसका कालिज जाना बंद". हिरॉइन पळत पळत आणि रडत रडत तिच्या खोलीत जाणार आणि बेडवर हळूच न बसता, पळता पळता तशीच ऊडी मारणार.

हिरो - हिरॉइन एकमेकाला म्हणत आहेत - "सारा जमाना हमारे प्यारका दुश्मन हो गया है". आयला, "सार्‍या जमान्याला" तेव्ह्ढंच एक काम राहिलंय काय?

हिरोची आई/बहीण आणि कधीकधी हिरॉईनला पण एक काम असायचंच - पिच्चर संपत आला की व्हिलन ह्या दोघी / तिघींना अंडर कंस्ट्र्क्शन बिल्डिंगच्या सगळ्यात शेवटच्या मजल्यावर बांधून ठेवतो. हिरो त्यांना सोडवण्यासाठी फाइट करणार आणि शेवटी सगळे खीखीखी-खूखूखू करत "दी एन्ड" ...

झक्कास लेख...
पद्मावतीतै...
असे अजून खुसखुशीत लिखाण येवंद्या....
वाक्यवाक्य अगदी जबराटच आहे...
प्रचंड्डडडड मजेशीर...

आयला हे कसं राहिलं बुआ?? पद्मावती ताई एकच नंबर लिहिलेत बघा तुम्ही! खुसखुशीत शैलीत एक गंभीर प्रश्न पुढे आलाय! बहुसांस्कृतिक देशात एकात्मता मजबूत करायला स्टीरियोटाइप तुटणे विलक्षण गरजेचे आहे, पण तुर्तास हे जरी बाजुला ठेवले तरी तुमचे लेखन विलक्षण आवडल्याचे नोंदवतो

बाकी नोकरी निमित्त वगैरे आलेले स्टीरियोटाइपच्या मजेदार अनुभवांबद्दल नंतर इथेच एखाद्या पुरवणी प्रतिक्रियेत लिहितो! :)

ह्या लेखासाठी एक प्रदिर्घ प्रतिसाद (नेहमीच्या सवयीने) लिहिला तेव्हाच मिपा गळपाटलं आणि तो ब्लॅकहोलमदे गेला. परत ते सगळं लिहायची ताकत नव्हती राहिली. बघू जमलं तर परत कधी.

लेख फक्कड जमलाय. वादच नाही!

सोन्याबाप्पू व डांगेअण्णांच्या अभ्यासू दीर्घ प्रतिसादाच्या प्रतिक्षेत....

छानच लिहिले आहे.

वर योगी९०० यांनी चर्चचा उल्लेख केला आहे. फक्त व्यावहारिक सोय हे कारण काही मला पटत नाही.खूप लिहावे लागेल पण थोडक्यात लिहितो.मला वाटते हिंदी सिनेमावाल्यांना ख्रिश्चनधर्माचे अतिरिक्त आकर्षण आहे. किरिस्ताव लोक फक्त ०२% असूनही सिनेमात त्यांना जास्त महत्व आहे. याचे एक कारण म्हणजे ते भव्यदिव्य चर्च, बेल्स,गूढरम्य वातावरण,स्वच्छता ,हिरोईनींचे झगे, हिरोचे कोट,मेणबत्त्या, येशूच्या अन मदर मेरीच्या चेहर्‍यावरील करूण-दयार्द्र भाव वगैरे फारच सिनेमॅटीक मटेरीयल आहे.चर्चचा पाद्री कसा टीपटाप (नाजिर हुसैन)दाखवता येतो नाहीतर मंदिरातील भटजी कायम ढेरी सुटलेला,कळकट किंवा दरिद्री ब्राहमण (भारत भूषण)दाखवावा लागतो. दुसरे कारण म्हणजे हिंदी सिनेमा ब्रिटीश मुंबईच्या कलाकलाने वाढला त्याचाही हा एक परिणाम असावा.त्यातूनच मग हिंदी सिनेमातील बाथटबातील आंघोळी,ब्रेड बटरचा नाश्ता,स्विमिंगपूलवर पहुडलेले व्हीलन,पाइप ओढत 'सिलक का गाऊन' पहनत दडदड जिने उतरणारे चिनॉय सेठ, मेणबत्त्याविझवू बर्थडेपार्ट्या आणि ऑफकोर्स पियानो वगैरे आले असावेत असा कयास आहे. हिंदी सिनेमाचे आद्य प्रवर्तक,फायनानसर फार शिकले-सवरलेले नव्हते.आपल्याकडे जसे एखाद्या अशिक्षित माणसालाही त्याच्या तीन-चार वर्षाच्या मुलाने 'कॉन्वेंट'मध्ये टायवगैरे बांधून जावे,फाडफाड इंग्रजी बोलावे असे वाटते त्याच न्यूनगंडाचा हा सिनेमॅटीक परिणाम म्हणावा लागेल. त्यामानाने साउथच्या सिनेमात हिंदू वातावरण जास्त दाखवतात असे माझे निरीक्षण आहे.

बायदवे,बाहुबलीसारख्या आजवरच्या सगळ्यात मोठ्या भारतीय सिनेमाचे तज्ज्ञ,जाणकार,साक्षेपी वगैरे क्लास सिनेसमीक्षकांकडून (जे बहुतांशी डाव्या चळवळी, एफटीआयआय आंदोलन,पुरोगामी वगैरे शब्दांशी निगडीत आहेत असे दिसेल) हवे तसे स्वागत न होण्यामागे त्यात दाखवलेले हिंदू वातावरण,भारतीय परंपरा हेही एक कारण आहे असा माझा वहीम आहे.हीच गोष्ट एखाद्या टिपू सुलतानची वगैरे दाखवली असती तर किती उदोउदो झाला असता? बाजीराव-मस्तानीसंदर्भात वाद निर्माण झाला नसता तर? असूद्या.चर्चा भलतीकडेच जाईल. एका सध्या स्ट्रगलिंग असलेल्या असिस्टंट डायरेक्टर मित्राशी झालेल्या चर्चेत मी त्याला विचारले, 'बाबा तू अजून बाहुबली पाहिला का नाही?'. यावर तो एक कमर्शियल सिनेमा आहे असे तुच्छतापूर्ण उत्तर मला मिळाले.मी त्याला तुम्ही सिनेमाचे विद्यार्थी असाल तर 'कोर्ट' सारख्या रटाळ सिनेमाइतकेच महत्व तुम्ही 'बाहुबली'लाही द्यायला हवे असे आणि इतर बरेच काहीकाही म्हणालो.असो.

आर्ट( की आर्त) फिल्म काढली आणी ती जोरदार चालली कि ती कमर्शियल फिल्म होते
आणी कमर्शियल म्हणून काढली आणी आपटली कि तिला "आर्ट" फिल्म म्हणायचे आणी कमर्शियल फिल्मला आणी एकंदर बाजारीकरणाला शिव्या घालायच्या. असं आहे खरं .

असहिष्णूते मुळे हि आर्त फिल्म पडली नाही तर गेला बाजार चार पाच फिल्म फेअर पुरस्कार कुठेच गेले नाहीत.

दिलवाले आपटल्यावर लै आनंद झाला.
बाकि पंजाबी अतिक्रमण फार आहे हिंदीमध्ये.
.
.
.
बाजीराव मस्तानीमध्ये मराठी थाट आणि डायलाॅग बघून छाती फुगून गेली,म्हणून अशा चित्रपटांना समर्थन दिलं पाहिजे,आपण नाही बघायचं तर कोण बघायचं??

असं काही उत्खनन करून काढलं की कसं छान वाटतं . नवीन प्रतिक्रियाही छानच. !

एखादा तमिळ माणूस नॉर्मल हिंदी बोलतांना का नाही दाखवू शकत तुम्ही लोक ?

कारण तामिळ माणूस नॉर्मल हिंदी बोलत नाही (२-५% अपवाद सोडून द्या) हिंदीच काय इंग्लिशचेही त्यांचे उच्चार अगदी अजब असतात (फक्त उच्चशिक्षित तरुणांचा काहीसा अपवाद...काहीसाच बरं). चेन्नईला बघा...इतके मोठे शहर आणि राज्याची राजधानी असून हिंदी बोलता येणारे खूप कमी सापडतील (फक्त एखादा मुस्लिम भेटल्यास सुखद धक्का)