निरक्षर

सामंजस्य सर्वांनी राखायची गोष्ट आहे. ती एकावर लादून उपयोग नाही.

हे सर्वात महत्त्वाचं आहे बघा!

तुम्ही "गैरसमज" या शब्दाकडे लक्ष दिलेले दिसत नाही आहे.
असो.

एकदम सहमत !
लगे रहो कक्काजान हम आप्के साथमेच .

:( मूळ लेखिकेच्या मनात काय होतं हे फक्त तीच सांगू शकते. इतर कोणी अंदाज करून दुसर्‍याला चूक ठरवणं बरोबर नाही.

"आण्णा, आज दुपारुन मला दत्त दिसलेत उंबरामदी. दत्त म्हणजे दत्तच. डायरेग."
"चांगलंय. साक्षात्कार होत असतात. निसर्गात देव आहेच. तू चांगला माणूस आहेस. भगवंताने तुला दर्शन दिलं. पण बरं का केशव, ही फार वैयक्तिक बाब आहे. त्यामुळे ती स्वतःपुरती ठेवावी. इतरांचा त्यावर विश्वास बसेलच असं नाही. पण म्हणून त्यांना खोटं ठरवायचं कारण नाही. ज्यांना देव हवा आहे, त्यांनी तो आपापला शोधावा. ज्यांना नकोय त्यांनी तो शोधू नये. हे स्वातंत्र्य सगळ्यांना आहे."

हा संवाद आहे गिरिष आणि उमेश कुलकर्णींच्या देऊळ चित्रपटातील कुलकर्णी आण्णा आणि केशव या पात्रांमधील. आण्णांचं भाष्य खुपच बोलकं आहे.

मी असं गृहीत धरलं आहे की हा लेख म्हणजे संक्षींनी इनिगोयच्या "अक्षर" या लेखाला दिलेलं प्रतिउत्तर आहे, ज्याला मिपाच्या भाषेत आपण विडंबन म्हणतो. मुळात इनिगोयनी त्यांच्या लेखावरील प्रतिसादात असा खुलासा केला होता की "एकमेकांना कधी न भेटणार्‍या पण एकमेकांचे निव्वळ 'व्हर्च्युअल स्नेही' असणार्‍यांचं मनोगत आहे हे.". लेखिका म्हणून त्यांनी केलेला हा खुलासा थोडा वेळ बाजूला ठेवला तर त्या लेखातला "तो" म्हणजे देव हे अध्याहृत (इम्प्लिसीट) आहे. हे निदान हिंदूंच्या बाबतीत तरी लहानपणापासून प्रत्यक्ष अप्रत्यक्षरीत्या ठसवलं गेलेलं असतं. आणि म्हणूनच "देव" न मानणार्‍या संक्षींनीसुद्धा "तो" म्हणजे "देव" असाच अर्थ घेतला. बिकॉज, वुई हॅव बीन प्रोग्राम्ड दॅट वे.

एक सामान्य वाचक म्हणून मला इनिगोयनी लिहिलेलं मुक्तक आवडलं. असेलही शब्दांचा भुलभुलैया, पण हा शब्दांचा भुलभुलैया हळव्या मनाचा ठाव घेतो हे मात्र नक्की. मग ते देवाबद्दल लिहिलेलं असो वा व्हर्च्युअल मित्राबद्दल. त्याचवेळी संक्षींनी लिहिलेलं "निरक्षर" मात्र मला पोरकटपणा वाटला. प्रतिउत्तर दयायचं म्हणून त्यांनी केलेली शब्दांची कसरत केविलवाणी आहे. "मरुन रोब" सारखी नितांत सुंदर कथा लिहिणार्‍या व्यक्तीने केवळ पलटवार करण्यासाठी इतकं टोकाला जावं हे माझ्यासारख्या चांगल्या साहित्याचा आस्वाद घेणार्‍या सामान्य वाचकासाठी त्रासदायक आहे.

तरीही, इनिगोय आणि संक्षी या दोघांनाही आपापली मतं व्यक्तं करण्याचा हक्क आहेच. कोण चूक, कोण बरोबर हे व्यक्तीसापेक्ष असेल. माझं मत मी वरच्या परिच्छेदात मांडलं आहे.

आता मुळ मुद्दयाकडे वळतो. "अक्षर" वर संक्षींनी जो प्रतिसाद टाकला होता, त्याला उपप्रतिसाद म्हणून मी एक चित्र डकवलं होतं. हे दोन प्रतिसाद आणि त्यानंतरचे आमचे दोघांचे सारे प्रतिसाद संमंने उडवले. शनिवार होता, कुणाच्या फारसं लक्षात आलं नाही.

देव आणि धर्म हे विषय पुर्णपणे वैयक्तिक असून सार्वजनिक ठिकाणी चर्चा करण्याचे विषय नक्कीच नाहीत असं माझं स्वतःचं मत आहे. पण आता मात्र मला त्यावर चर्चा कराविशी वाटत आहे. अर्थात चर्चा निकोप व्हावी, इतर मंडळींनी केवळ पॉपकॉर्न खात चर्चेचा आस्वाद न घेता चर्चेत भाग घ्यावा अशी ईच्छा आहे. ते चित्र मी पुन्हा एकदा इथे डकवतो.

त्यानंतर संक्षींनी मला "मी कोण आहे? आस्तिक, नास्तिक की बावळट?" असा प्रश्न विचारला होता. तेव्हा शब्दाला शब्द वाढवण्याची ईच्छा नसल्याने मी माघार घेतली होती.

मी पुर्णपणे धार्मिक वातावरणात लहानाचा मोठा झालो. देव आहे, जे काही घडतं ते त्याच्या ईच्छेनेच असा घरातल्या सार्‍यांचा दृढ विश्वास आहे. लहानपणीच भगवद्गीता, ज्ञानेश्वरी, अमृतानुभव, योगवासिष्ठ हे "आत्मा - परमात्मा - पुनर्जन्म" थिअरी मांडणारे ग्रंथ चाळायला मिळाले. मी ही कटटर देववादी होतो. मी ही लहान असताना आमच्या घराच्या बाजूलाच असणार्‍या मारुतीशी आणि थोडा मोठा झाल्यावर नदिकाठी स्मशानाच्या बाजूला असणार्‍या शंकराशी तासनतास गप्पा मारायचो, त्याच्याशी भांडायचो, सु:ख - दु:खं सांगायचो.

पुढे वाचनाच्या कक्षा रुंदावल्या. चौकसबुद्धी वाढली. आणि माझी मतं बदलायला लागली. ग्रंथांमधल्या कॉन्ट्रव्हर्सीज दिसायला लागल्या. काही प्रश्नांची कुठुनच समाधानकारक उत्तरे मिळेनाशी झाली. आणि मग एकेकाळचा माझा जीवाचा जिवलग असणारा देव माझ्यासाठी केवळ एक संकल्पना बनला. त्यानंतर मी वाचनाचा ट्रॅक बदलला. डार्विनचा उत्क्रांतीवाद, रिचर्ड डॉकिन्सचं "द गॉड डील्युजन", सिग्मंड फॉईडचं "द फ्युचर ऑफ अ‍ॅन इल्युजन" अशी पुस्तकं वाचल्यानंतर मला आधी पडलेल्या प्रश्नांची बुद्धीला पटतील अशी उत्तरं मिळू लागली.

अर्थात ही जी दुसरी बाजू आहे, तीसुद्धा केवळ एक थिअरी आहे. फक्त ती थिअरी माझ्या बुद्धीला पटत आहे म्हणून मी ती स्विकारली आहे. देव आहे की नाही हे यावर मी ठामपणाने काहीच बोलू शकत नाही. विश्वाच्या अफाट पसार्‍यातील मी नगण्य ठीपका आहे. माझ्या बुद्धीची झेप एव्हढी नक्कीच नाही की मला विश्वाचं ज्ञान व्हावं.

पुन्हा एकदा वरचाच संवाद लिहितो.

(देव) ही फार वैयक्तिक बाब आहे. त्यामुळे ती स्वतःपुरती ठेवावी. इतरांचा त्यावर विश्वास बसेलच असं नाही. पण म्हणून त्यांना खोटं ठरवायचं कारण नाही. ज्यांना देव हवा आहे, त्यांनी तो आपापला शोधावा. ज्यांना नकोय त्यांनी तो शोधू नये. हे स्वातंत्र्य सगळ्यांना आहे.

माझ्या मते देव नाही असं मानणार्‍यांनी देव आहे असं मानणार्‍यांवर तुटून न पडता त्यांना त्यांची मतं, श्रद्धा जोपासू दयावात. जोपर्यंत या श्रद्धा मानवी जीवनावर विपरीत परीणाम करत नाही तोवर बुद्धीवादयांनी त्याला आक्षेप घेण्याचं काहीच कारण नाही.

आमच्या वेळी नव्हते हो असले काही मदर्स डे, फादर्स डे, एल्डर सिस्टर्स डे. आपल्या जीवाभावाच्या व्यक्तीवरील प्रेम व्यक्त करायला एक विशिष्ट दिवस कशाला हवा? तसं केलं तर मग बैल पोळा आणि हे डे यांमध्ये फरक तो काय राहीला.

आजची पीढी पाश्चात्यांचं अंधानुकरण करत आहे, आणि पाश्चात्यांना आपली उत्पादनं असे नवनवे डे निर्माण करुन पौर्वात्यांच्या गळी मारायचे आहेत.

असो. शेवटी काळाबरोबर बदलायला हवं म्हणून आमच्याही ताईदीनाच्या मिपावरील समस्त तायांना हार्दिक शुभेच्छा !!!

हे हीन-दीन मधलं की दीन-दीन मधलं? =))

अध्यात्मात एक बेसिक फंडा आहे. स्वतःची व्याख्या करण्याच्या फंदात पडू नका!

"स्वतःची व्याख्या करण्याच्या फंदात पडू नका" हेच जर "मी कोण आहे याची व्याख्या करण्याच्या फंदात पडू नका" असं वाचलं तर "मी कोण?" याचं उत्तर हिंदु किंवा वैदिक अध्यात्म "अहं ब्रम्हास्मि" किंवा "चिदानंदरुपो शिवोहम" असं देतं.

त्या अक्षर लेखाचा आणि स्वाक्षरीचा संबंध का लावला जातो आहे? लेखावर प्रतिक्रीया लिहिणे ठीक पण कोणाची स्वाक्षरी आणि लेख याची सांगड घालण्याचा प्रयत्न करणे चुकीचे आहे असे मला वाटते.

असेच मलाही वाटते. :)

सहमत..

खरे तर लेखिकेने 'लेख समजावून देण्याची' आवश्यकता नव्हती. अक्षर सारखा नितांतसुंदर लेख 'समजावून देणे' हा प्रकारच मुळी ' साक्षर आणि सुजाण' वाचकांच्या बुध्दीचा उपमर्द ठरतो.

"कंस्ट्रक्टीव्ह क्रिटिसिझम नसेल तर दुर्लक्ष ही सर्वात मोठी शिवी आहे" असे विमे इथेच कुठेतरी म्हणाला आहे ते आठवले.

हे व अशाप्रकारची सूडभावनेतून केलेली सो कॉल्ड विडंबने मात्र मानवी स्वभावाचा मजेशीर पैलू दाखवून जातात. 'अहंकार माणसाकडून काय काय करवून घेतो' याची प्रचिती आली.

+ १