लट उलझी सुलझा जा बलमा

लट उलझी सुलझा जा बलमा
बरेच वर्षांपूर्वीची गोष्ट आहे.पंडित भीमसेन यांचे गायन ऐकावयास गेलो होतो. त्यांनी सुरवात केली "चतुर, सुदरा बालमवा " . म्हटले "वा, हा चतुर बालम काय करतो ते कळले तर आपल्याला थोडे मार्गदर्शन होईल." पण कसले काय, तानांच्या जोरदार मार्‍यात पंडितजी काय म्हणत आहेत त्याचाच पत्ता लागेना.,बलमा राहिला बाजूलाच ! मग एकदा छॊटा गंधर्व यांची "न च सुंदरी करू कोपा" ची तबकडी ऐकत होतो. नारी मज बहु असती येथ पर्यंत गाडी ठीक चालली होती पण पुढे तानांच्या भेंडोळ्यात शब्दच कळेनात. पण आता ठरवले चतुर बलमा ची चीज शोधणे आपल्याला शक्य नाही पण नाट्यगीत तर मिळेलच की. मिळाले. "कुचभल्ली वक्षाने टोचुनी दुखवी मजला" वाचले आणि कळले की छोटा गंधर्वच चतुर. ताना ऐका, शब्द नकोत. श्री. छोटा गंधर्व ताना-आलापांच्या भेंडोळ्यात तुम्हाला शब्द कळणारच नाहीत याची काळजी घेत
तर काय सांगत होतो.
. बर्‍याच गायकांच्या गायनात हे असे नकळत का होईना घडते व श्रोत्याला चीजेचे शब्दच कळत नाहीत. हे खरे की बर्‍याच वेळी त्याने काही फरक पडत नाही. पण हे ही तितकेच खरे की काही सुंदर भजने व ललितरम्य काव्य यांचा आस्वाद घेण्याची संधीही हुकते. कित्येक वेळीं अस्थाई (चीजेचा पहिला भाग, !!धृ!!) कळते व अंतरा (पुढचा भाग, कडवे) कळत नाही वा गायक गातच नाही. आता सामान्य श्रोता या चीजा कोठून मिळवून वाचणार ? कित्येकवेळी ते गायकांनाही दुरापास्त असते. पं. भातखंडे वा पं. कुमार गंधर्व याची पुस्तके ही सहजासहजी मिळणारी पुस्तके नाहीत. सहज मिळणारी म्हणजे पं.विनायकबुवांची परिक्षेची टेक्स्ट बुके. बरेच होतकरू नवशिके त्या चीजा वाचून गायचेच सोडून देतात ! ते असो.(आपले भाग्य!.)

तर एकदा काय झाले, एक चीज कानावर पडली, " लट उलझी, सुलझा जा बलमा " पुढचे ऐकावयाचा प्रयत्न केला पण काही उमगले नाही. फार हळहळ वाटली. काय situation आहे बघाना. ती म्हणते आहे, " प्रिया, केसांचा गुंता झाला आहे, बघ ना. जरा गुंता काढून, विंचरून, सरळ करून दे ना !" बस, एवढेच कळले. केस कशामुळे गुंतले, प्रियकराने नंतर काय केले, कशाचाच उलगडा नाही. म्हणजे जवळ्जवळ सगळा कॅनव्हास मोकळा, रंग तुम्हीच भरावयाचे. दोन दिवस विचार करून लक्षात आले की " गड्या, हे काम तुझे नाही, योग्य माणसालाच विचार."
आमच्याच कंपूतल्या एका कवीला फोन मारला. त्याला सांगितले, " ही ओळ, कवितापूर्ती कर " आता आमच्या कंपूतल्या कवीच्या हातात हे कोलीतच दिले असे म्हणा ना. त्याने एक लावणीवजा कवीताच आमच्या तोंडावर फेकली. काल रात्री तूच एवढा गोंधळ घातलास, सकाळी केसांची ही गत ! आताच तूच निस्तारले पाहिजेस. गोंधळाचे अंमळ जास्तच वर्णन होते व आमच्या कंपूतला म्हटल्यावर राम जोशी, वसंत बापट पाठच होते. त्यामुळे रंग जरा गडदच होते. असो. ती कविता आता देता येणार नाही, पण माझी आजचे मिपावरील नवीन कवीमित्र यांना विनंती आहे की त्यांनी ही कवितापूर्ती करून दोन पिढ्यांमधील कवींमध्ये काही फारसा फरक नाही हे दाखवून द्यावे. आशा आहे की ते उपकृत करतील व आपणास एक छान कविता/लावणी वाचावयास मिळेल

यथावकाश हिन्दी चीजही मिळाली. नर्म शृंगाराचे एक सुरेख प्रदर्शन त्यात घडते. मराठमोळा रोखठोक शृंगार नाही तरी भावनांची एक छान रंगरेखा समोर उभी रहाते, चीज आहे

लट उलझी, सुलझा जा बलमा, मेहंदी हात लगी !!
माथेकी बिंदिया बिछड पडी है, अपने हात लगा जा !!

हाताला मेंदी लावल्यानंतर तिच्या लक्षात आले की, केस विंचरावयाचे राहिलेच आहेत व कपाळाची बिंदी, तीही खालीच पडलेली दिसते. आता ओल्या मेंदीच्या हाताने हे निस्तरणे तर शक्यच नाही. तेव्हा थोड्या लाडीगोडीने ती विनंती करते आहे, लट उलझी. आता जवळच्या माणसाने इतके जवळचे काम सांगितल्यावर कोण बलमा नाही म्हणणार आहे ?
आणखी एक चीजेतील पाठभेद म्हणजे
" माथेकी बिंदिया गिर गयी शेजपे "
च्या... आता रात्री शेजेवर ही बिंदी का व कशी पडली ह्याचा शोध घेणे आले कां ?

शरद