मी मोठा शहाणा...

दुर्दैवाचा भाग असा की आपल्याला असा काही आजार आहे, किंबहुना कोणताही मानसिक आजार आहे हेच असे काही प्रॉब्लेम्स असलेले लोक नाकारतात. त्यामुळे त्यावर उपचार होणे शक्यच नसते. मानसिक आजारामुळे आयुष्य हकनाक फुकट गेलेले उदाहरण आपण इथे मिपावरच पाहिले आहे. त्या व्यक्तीला असा काही आजार आहे हे त्याला किंवा त्याच्या घरच्यांना न कळल्यामुळे एक घर तरुण बुद्धिमान मुलगा गमावून बसलं. :(

एखादा मानसिक प्रॉब्लेम असलेल्या व्यक्तीबरोबर रहाणे ही अत्यंत अवघड आणि सतत परीक्षा घेणारी गोष्ट आहे. अशा व्यक्तींच्या घरच्यांबद्दलही मला अतिशय सहानुभूती वाटते. आपल्याला काही प्रॉब्लेम आहे हे एखाद्याने स्वीकारले तर त्याचा बरे होण्याचा रस्ता उघडतो नाहीतर अनेकांची आयुष्यं अशीच फरपटत रहातात.

थोडक्यात ही एक असाध्य व्याधी आहे. दुर्दैवं असं की इतरांना हे समजू शकतं पण व्याधीग्रस्तं व्यक्तीला हे कधीच समजत नाही.
त्यांच्या वैयक्तिक जीवनांत त्यांच्या इतर कुटुंब सदस्यांना जन्मभराकरीता हा त्रास भोगावा लागतो.

इतर काही व्यक्तिमत्त्वाशी संबंधित विकार, म्हणजे आत्मरत व्यक्तिमत्त्व (narcissistic personality), कंपल्सिव्ह व्यक्तिमत्त्व, टोकाच्या विचारसरणीची आणि वर्तणुकीची पद्धत असणारी व्यक्तिमत्त्व, यात असामाजिक (antisocial) आणि काठावरचे (boderline) असे दोन्ही प्रकार येतात, या विकारांमधे व्यक्तीचा सहभाग फार महत्त्वाचा असतो. त्यांच्या सहभागाशिवाय त्यांना काहीच शिकवता येत नाही. त्यांची वरवरची लक्षणं, टँट्रम्स इ. काही प्रमाणात औषधांमुळे ताब्यात आणता येतं. पण सहकार्य, सहभागाशिवाय पूर्ण इलाज होणं कठीण आहे. यांच्यापैकी बर्‍याचशा लोकांची तक्रार "मला इतरांमुळे (कुटुंबीय, समाजव्यवस्था) त्रास होतोय. त्यांना बदला म्हणजे मी आपोआप बदलेन. मला सांगू नका" अशा प्रकारची असते. वेगवेगळ्या प्रकारच्या नात्यांमधे हाच प्रकार दिसतो, नवरा-बायको, सासू-सून, मुलं-पालक, इ. या लोकांना पूर्णतः डावलूनही चालत नाही. त्यांची तशी मनःस्थितीही नसते. "बाहेरची परिस्थिती बदलणं आपल्या हातात नाही, पण स्वतःचा दृष्टीकोन (approach) बदलण्याचं शस्त्र आपण सहज वापरू शकतो. आपण ते करून पाहू. आणि मग बाकीचे बदलतील का ते पाहू", असं त्यांना सांगावं लागतं. ही मानसिक तयारी करून देणं हे समुपदेशकाचं कसब. ...

... जेव्हा माणूस सातत्याने नेहेमीपेक्षा वेगळा वागतोय, एखादवेळा नाही, त्यामुळे त्या व्यक्तीला मानसिक, शारीरिक आणि सामाजिक संबंधातही त्रास होतोय, चिडचिड होते आहे, कशात रस दाखवत नाहीये, नातेसंबंध बिघडत आहेत, त्यांच्या वागण्यामुळे इतरांना त्रास होतोय, अशा गोष्टी सातत्याने होत असतील तर तज्ञाकडे जाणं इष्ट. आत्मरत, ओसीडीच्या/OCPD च्या रुग्णांना स्वतःला त्रास होत नाही, कारण त्यांना आपलं तेच खरं वाटत असतं. झालाच तर इतर का बदलत नाहीत, आपलं ऐकत का नाहीत याचा त्रास होतो. त्यामुळे जबरदस्ती करणं, राग येणं असं होतं. मुख्य त्रास इतरांना, कुटुंबियांना होतो. तसं होत असेल तर हे सांगून सवरून बदलत नाहीये तर मग तज्ञाची गरज आहे. सरळ सांगून ही व्यक्ती येईलच असं नाही. मग त्यांना सांगताना, आत्ता जे काही होतंय, त्याचा सगळ्यांना त्रास होतोय. व्यक्तिला दोष देण्यापेक्षा परिस्थितीकडे बोट दाखवावं. आपण प्रयत्न केले पण आपल्याच्याने हे सुधारत नाहिये, आता अजून काही करता येईल का यासाठी मानसोपचार तज्ञाकडे जाऊ. असं सांगता येतं. अशा वेळेस रुग्ण "हे लोक आपलं ऐकत नाही निदान तज्ञ, डॉक्टरचं तरी ऐकतील" म्हणून येतात. हे बरेचदा होतं, विशेषतः व्यक्तिमत्त्वाशी संबंधित विकारांमधे हे होतं. रुग्णाचं मत "तुम्हालाच मानसोपचाराची गरज आहे" असं असतं. अशा वेळेस "तू तुझ्या तक्रारी सांगायला डॉक्टरकडे चल" असं रुग्णाला सांगता येतं.

थोडक्यात खिन्नता, राग, अस्थिरता वरचेवर होत असेल, त्यांच्यावर ताबा ठेवणं कठीण जात असेल, आणि त्यामुळे मानसिक बदल होत आहेत, कार्यपद्धतीमुळे नुकसान होतंय हे दिसत असेल; कळतंय पण वळतही नाही किंवा कळतच नाहीये असं असेल आणि हे सगळं काही आठवडे, महिने होतंय तर तज्ञाकडून मानसोपचार/औषधोपचाराची गरज आहे.

------

सुलभा सुब्रमण्यम या अनुभवी, मानसोपचार-समुपदेशिकेशी केलेल्या प्रश्नोत्तरांमधून.

सुंदर माहीतीपुर्ण लेख !

छान लेखन. धन्स.

-दिलीप बिरुटे

मी मोठा शहाणा...

पण खरचं एखादा मोठ्ठा शहाणा असेल अन तसा वागत असेल तर त्याला नार्सिसिस्ट म्हणावे काय ?

उदा . गॅरी कॅस्पारोव्ह म्हणाला होते ( १९९० च्या आसपास) जेव्हा नायजेल शॉर्ट त्याचा सर्वात चुरशीचा कॉम्पीटीटर होता तेव्हा " My next will be Nigel Short and the match would be even Short "
आता ह्या गॅरी कॅस्पारोव्हला (आणि अशाच इतर माणसांना ) नार्सिसिस्ट म्हणावे काय ?

( बायदवे : पुढील मॅच मधे कॅस्पारोव्हने शॉटचा खरच कचरा केला होता ... अगदी लिंबुटिंबु खेळाडुला हरवावे तसे हरवले होते )

नार्सिसिझम बद्दल माहीत होतं पण हा लेख नार्सिसिस्ट व्यक्तीने वाचला तर त्याची/तिची प्रतिक्रिया काय असेल? कदाचित 'यातील एकही लक्षण मला लागू होत नाही' असं असेल की आणखी काही?

vachatiiye ho Dhanajirao. donhee lekh aavaDale.

छान लेखन.
पण फक्त एका लेखापुरतं मर्यादित ठेवू नकोस.
मानसशास्त्रावर अजूनही लेखन येऊ देत. तेव्हढीच वेगवेगळ्या मनोविकारांबद्दल अधिक माहिती मिळेल.

@आत्मरत व्यक्ती असे दुर्दैवी जीव असतात की आपल्यामुळे इतरांना प्रचंड त्रास होतोय याची पुसटशीही जाणिव त्यांना नसते. >>> अप्रतिम लिहिलत धनाजीराव..!

मला आत्मरत असणे हा मानसिक रोग वाटत नाही. तसे असेल तर 'स्वतःकडे दुर्लक्ष करणे' नावाचा अजून मानसिक रोग असे म्हणावे लागेल. 'इतरांकडे लक्ष देणे' , उदा, समाजसेवा, नावाचा अजून एक मानसिक रोग असावा. 'कोणत्यातरी एकाच गोष्टीत लक्ष घालणे' हा ही एक मानसिक आजार ठरावा.

लोकांच्या वागण्याने इतरांना त्रास होतो, काही कारणांनी लोक स्वतःशी , इतरांशी नीट वागत नाहीत हे एक सामाजिक सत्य आहे. यात व्याधीवत काही नसावे.

मानसशास्त्र सध्याला एक 'प्रमाण मनुष्य' बनवत आहे. जर कोणतीही भावना या प्रमाण मनुष्याच्या भावनेच्या रेंज बाहेर गेली तर तो रोगी समजावा अशी धारणा झालेली दिसते. नवलाची गोष्ट म्हणजे ही रेंज इतकी लहान आहे कि साधारणत: , जो रोगी आहे त्याला, जो त्याच्या बाजूला आहे त्याला आणि समाजाला त्याचा रोग दिसतच नाही !

वर दिसलाच तर तो बरा करता येत नाही.

समाजातील लोकांचे दुष्ट वर्तन वर्णन करण्याचा (आणि म्हणून कदाचित समर्थन करण्याचा?) हा मला भलताच प्रकार वाटतो.

शेवटी गमतीने - (भीमसेनांचा आत्मरंगी रंगले, मन भवतरंगी रंगले, रंगले, रामरंगी रंगले, मन हो ऐकण्याचा मूड गेला.)

आमच्या बरोबर काम करणाराच असा आहे. तो माझा रुम पार्ट्नर ही आहे.
मी समुपदेश करु शकतो का ? सुरुवात कशी करावी ? त्याच्या या स्वभावामुळे घरी त्याचे कोणाशी पटत नहि. त्यामुळे नोकरी लागताच तो वेगळा राहू लागला. घरातील कोणीही त्याच्या संपर्कामध्ये नाहीत.

मी काय करू शकतो.

आजच कळले की अश्या लोकांना काय म्हणतात ते, भारतात कधी अनुभव आला नव्हता पण अमेरिकेत आल्या वर इकडच्या काही विद्यार्थ्यांचा असाच खूप वाईट अनुभव आला. भारतात असतो तर पोत्यात घालून मारला असता इतकी वाईट वेळ आली होती पण त्यावेळी इकडे पोत मिळाले नाही.:(
ती माणसे खरच खूप यशस्वी होतात, पण नंतर त्यांना त्या यशाचे काय करावे हे समजत नसावे बहुतेक.

'sharing' न समजल्यमुळे असं होत असावं कदाचित.
पुस्तकं, वह्या, पेन, पेन्सिल, खाउ, पासून आनंद, दु:ख आणि शिवाय आई, बाबा आणि इतर सर्व... अगदी प्रुथ्वी सुद्धा, आपण सगळी (वेगवेगळ्या नात्यातून संबंध असलेली)भावंडं शेअर करत आहोत, ही भावना कधीच जागी न झाल्याचा हा परीणाम असावा का?
फक्त स्वतःपुरता विचार करायची सवय लागून कधीतरी घसरत घसरत असा तोल जात असावा.

एक आठवण झाली. मागे एकदा लहान्पणी माझी आई आणि मावशी आश्चर्य करत होत्या, 'आपण आपल्या आईवडलांचा उल्लेख 'आमची आई, आमचे बाबा' असा करतो, तशी ही मुले का बरं करत नाहीत? हे 'माझी' आई, म्हणतात!'

एकंदरित लेख छान वाटला, परंतु:
........."मग उरते एकच कारण. लहानपणी होणारे संस्कार".........
असे असते, तर एकाच घरात वाढलेल्या सर्व भावंडांचा स्वभाव सारखाच झाला असता, पण असे असलेले दिसत नाही. याचा अर्थ प्रत्येकाचा स्वभाव अमूक असा होण्यामागे आणखी खोल, प्रबळ कारणेही असणार.
माझ्या अनुभवात आलेले आहे, की जर उत्तम ज्योतिषी असेल, तर तो पत्रिकेवरून स्वभावाचे अचूक वर्णन करतो. तेंव्हा जन्माला आलेल्या बाळाचा एकंदरित स्वभाव पुढे कसा होणार, हे जन्मतःच ठरलेले असल्याने एकाच घरातील एकाच पालकांची मुले वेगेवेगळ्या स्वभावाची असलेली दिसून येतात.
संस्कारांचा मोठाच प्रभाव पडत असतो, हे निर्विवाद, पण तेवढेच कारण पुरेसे वाटत नाही. शिवाय अमूक व्यक्तीवर अमूक संस्कारच घडावेत, ही देखील नियतीच.
आधुनिक विज्ञानाच्या दृष्टीने हे कसे मांडले जाते, हे ठाऊक नाही.

"नार्सिसिस्टीक पर्सनालिटी डीसऑर्डर" हा आजार आहे असे म्हणावे का ?
जर हा आजार असेल तर मग लहानपणी होणारे सन्स्कार जबाबदार नाही आहेत.

धनाजीराव अतिशय छान मांडलत तुम्ही स्वभाव विश्लेषण.
एकूण संदेश हाच किप युअर डीस्टन्स. म्हणजे शुद्ध मराठीत जमेल तेव्हढे टाळा, अनुल्लेखाने मारा.

माझा एक डोक्टर मित्र फार वर्षापूर्वी मला म्हणाला होता की ज्याला मानसिक विकृति म्हणतात अशी प्रत्येक गोष्ट सर्वांमधे असते. तिचे प्रमाण अति झाले की त्याला आपण " आजार" म्हणून ओळखतो. मिपावर धाग्रे काढून " शहाणे करोन सोडावे सकल जन" चा उद्देश कितीही चांगला असला तरीही मी जर रोज एक नवा धागा काढीत बसलो तर इथले बहुतेक सर्वजण म्हणतील " या चौकटाला येरवड्याला न्या. आत्मस्तुती वा आत्मदोषारोप दोन्ही चा अतिरेक आपले हसे करतो. अशा वेळी एखाद्याला भिडणे याचीही मर्यादा समजून घेतली पाहिजे. शेवटी मी सूर्याला शीतल ठरवायचा कितीही अट्टाहास केला तरी तो काय मला चट्का दिल्याशिवाय रहाणार आहे का? तात्पर्य मानवी मूल्ये , ईझमस याना निसर्गात काहीच अर्थ नाही. त्याचा नियम एकच आहे समतोल पाळा. म्हणून तर त्याने ऋतू निर्माण केले आहेत ना ?

स्वतः टोलिंग करणारे जेव्हा स्वतः दुसर्‍यांना ट्रोलिंगचे धडे देउ लागतात तेव्हा त्यांच्या मानसिक स्थीतीची काय अवस्था असावी असा विचार करतो आहे...
बाकी लेख आवडला. :)

लेख आवडलाच.
या प्रकारची पर्सनॅलिटी डिसऑर्डर ही कायमस्वरुपाची असते काय? या बद्दल साशंक आहे. आयुष्याच्या एका टप्प्यातील फेज असावी. कधी तरी ती व्यक्ती भानावर येत असावी. स्वभावाला औषध नसते असही म्हणतात व औषध असते असेही म्हणतात. मानसिक आरोग्य राखणे हे एक अवघड काम आहे. तारेवरच्या कसरतीसारखे मला ते अवघड वाटते.

लेख अतिशय उपयुक्त आहे. आणि चर्चाही अजूनतरी मुद्देसूद होत आहे. मनापासून आभार. अशी लक्षणं दर्शवणाऱ्या एका परिचित व्यक्तीच्या वागण्याचा बराच उलगडा झाला. त्या व्यक्तीला मदत व्हावी अशी मनापासून इच्छा आहे.

धनाजीराव एक प्रश्न. समजा 'तुमचं वागणं चुकतं आहे' हे सांगून पाहिलं तर त्या व्यक्तीने ते खरंच मान्य केलं आहे, की तोंडदेखलं हो हो म्हटलं आहे हे कसं ओळखावं?

कारण माझ्या परिचयातल्या या व्यक्तीला फक्त स्वतःची बाजूच कशी योग्य आहे, हे ठामपणे पटलेलं अाहे. त्यामुळे असा फीडबॅक एेकला की पुढचा संवाद तुटक होऊन जातो. चांगले संबंध असल्यामुळे 'रूम बदलणं' (पक्षी: अपने हाल पे छोड दो) हे सोपं वाटलं तरी योग्य वाटत नाही.

काय करावं?

पर्सनॅलिटी डिसऑर्डर हा आजार (किंवा विकृती) हि सामान्य माणूस आणि मनोरुग्ण याच्या मध्ये येणारा आहे. म्हणजे पूर्ण स्वस्थ नाही कि पूर्ण आजारी नाही.
मूळ कोणताही मनुष्य स्वभाव हा आदर्श नाही आणि मानसिक समतोल हा स्थळ काळ आणि संस्कृती याला सापेक्ष असतो त्यामुळे रस्त्यावर चुंबन घेणे हे पैरिस मध्ये सतराव्या शतकात अनैसर्गिक होते पण तेच आता तेथे नैसर्गिक आहे परंतु तिच गोष्ट भारतात अजूनतरी निषिद्ध आहे. रस्त्यावर शौचास बसणे हे भारतात तितके निषिद्ध मानले जात नाही जितके कोणत्याही पाश्चात्य देशात आहे. म्हणून एक सरासरी काढून अमुक तर्हेचे वागणे हे त्या स्थल काळ आणि संस्कृती प्रमाणे नैसर्गिक किंवा सामान्य( नॉर्मल) मानले जाते. जेंव्हा त्या माणसाचे वागणे हे फारच कक्षेच्या बाहेर जाते तेन्व्हा त्याला मानसिक आजार संबोधले जाते पण जे लोक कुंपणाच्या आतबाहेर आहेत त्यांना पूर्ण मनोरुग्ण समजले जात नाही पण ते नॉर्मल सुद्धा नसतात अशा लोकांचे पर्सनॅलिटी डिसऑर्डर मध्ये वर्गीकरण केले जाते.
सामान्य माणसांच्या भाषेत ज्याच्या मेंदूत केमिकल लोच्या आहे तो मनोरुग्ण. ज्याच्या मेंदूत असा पूर्ण लोच्या नसतो पण त्याची केमिकल नॉर्मल पण नसतात असे लोक म्हणजे पर्सनॅलिटी डिसऑर्डर.
याचा महत्त्वाचा भाग म्हणजे हे आजार सहज पणे निदान करता येत नाहीत तसेच ते सहजासहजी उपचाराला प्रतिसाद पण देत नाहीत. मुळात मनोविकार तज्ञात त्याबद्दल एकवाक्यता नाही.
इतके पर्सनॅलिटी डिसऑर्डर बाबत
नार्सिसिझम बद्दल क्रमशः

लिहावं की न लिहावं असा विचार करत होतो. ही अशी "नार्सिसिस्टिक पर्सनालिटी" माझ्या एका ज्येष्ठ व्यावसायिक सहकार्‍याची आहे.

आठापैकी सात लक्षणं त्यांना लागू होतात.

५. दुसर्‍यांनी आपल्याला नेहमी चांगलंच म्हणावं, सर्व बाबतीत आपल्यालाच प्राधान्यक्रम दयावा अशी अपेक्षा असते.

हे लागू होत नाही. "मी मला हवं ते करणार, जग गेलं ***त" असा त्यांचा बाणा आहे. निंदा किंवा वंदा, काहीच फरक पडत नाही.

आमच्या व्यवसायातला तो तज्ज्ञ आहे. या मनुष्याकडून खूप शिकलो. पण याच्याबरोबरच रहावं असं त्याच्या स्वभावामुळे कधी वाटलंच नाही. जेडीने सांगितल्याप्रमाणे 'रुम बदलली'. वयाने आणि मानाने ज्येष्ठ असल्याने (आणि बॉस-सबॉर्डिनेट संबंधामुळे) मी त्याला "तुमचं वागणं चुकतंय" असं कधी स्पष्ट सांगू शकलो नाही. पण वर इनिगोयताई म्हणतात त्याप्रमाणे ते योग्य वाटत नाही.

"माझी एकट्याची जबाबदारी आहे का?" "मी काय पत्कर घेतलाय का जग सुधरायचा" वगैरे बोलून मी डिनायलमध्ये जातो, पण ते काही खरं नाही हे वाटणं थांबत नाही...

बिग बॅंग थिअरी मधल्या लेनर्डची आठवण झाली.

जबरदस्त लिहलंय धन्या. फोनवर बोलताना या विषयावर बरंच ऐकलं होतं तुझ्याकडून.

गरुड पुराणात वर्णन केलेला नरक जिवंतपणीच अनुभवायला मिळतो.

याच्याबद्दल टाक की इथेच..

हे सगळे वाचून नको ते विचार मनात येत आहेत, आसपासच्या लोकांना त्या नजरेतून न बघता या नजरेतून बघायची सवय लागू नये म्हणजे मिळवले.

* गेली काही महिने मी मेंदू व मेंदूची रचना या विषयी खूप काही वाचत आहे, पाहत आहे (डाक्युमेंट्रीज) खूप काही समजून घेण्याचा प्रयत्न करत आहे. जेवढे वाचले त्यातून एका मतावर आलो असे नाही पण साधारणपणे माझे एक मत झाले आहे की आपण वागत असलेल्या प्रत्येक गोष्टीचा संबध मेंदूशी असतोच पण त्याच सोबत लहानपणापासून ज्या वातावरणातून आपण आलो आहोत त्याचा पण हात असतो. कधी कधी एकाद्या अपघातात मेंदू ला झालेली छोटीशी दुखापत देखील मोठे मोठे खेळ करून दाखवते, त्यामुळे हा सध्या सर्वात गहन विचार आहे की निर्णय कोण घेतं! मेंदू की मन (?) आता पर्यंतचे सगळे संशोधन हे सांगत आहे की निर्णय मेंदू घेतो. आपण घेतलेला निर्णय कोणताही असो, तो आपण न घेता मेंदूने आधीच घेऊन ठेवला असतो, पर्यायासोबत! मग त्यातून एक तो लागू करतो. सहज समजेल असे सांगतो की हा प्रतिसाद लिहणे हे ठरवणे कोणी केले? तर वरील वाचून जी काही वैचारिक प्रतिक्रिया माझ्या मनात/ मेंदूत झाली त्यातून हे ठरले गेले. पण मी काय लिहणार आहे याची तयारी मी लिहण्याआधीच मेंदूने केली असते.

मानसिक रोगी / अडचण असलेली व्यक्ती हे निर्णय पुर्ण पणे मेंदूच्या एका बाजूला सोपवून मोकळी झालेली असते, पर्याय असे त्यांच्या मेंदूत येतच नाहीत. व जर पर्याय येत असतील तर मात्र ते धोकादायक मार्गावर जाणाचे लक्षण असते.. एकाच व्यक्तीचे पर्यायी व्यक्तीमध्ये (जे त्याला सोयीचे वाटेल ते ) रुपांतर क्षणात होऊ शकते.. ज्याला वर सांगितले गेले आहे की मल्टीपल आयडेंन्टीटी सिंन्ड्रोम! एकाच व्यक्तीमध्ये किमान २ ते ६ रुपे असू शकतात व ते वेवङ्यावेगळ्या परिस्थीत गरजेनूसार पुढे येतात.

अवघड आहे सगळे, समजून घेण्याचा मी पण प्रयत्न करत आहे, हा धागा वाचला म्हणून हे अवांतर!

मेंदूविज्ञानातील अगदी ताज्या संशोधनानूसार मन असं काही नसतंच. मेंदूला होणार्‍या संवेदना किंवा जाणिव म्हणजेच मन.

शरीरशास्त्राच्या अगदी ताज्या संशोधनानुसार माणूस असं काही नसतंच. पर्यावरणात असणार्‍या वेगवेगळ्या मूलद्रव्यांचा एक प्रकारचा संयोग म्हणजेच माणूस.

विज्ञानानं रोज एक ताजं (म्हणजे कच्चं) संशोधन घेऊन यावं आणि आम्ही आमचं जग बदलावं हे थोडं अन्यायकारक वाटतंय.

नार्सिसिस्टीक पर्सनालिटी डीसऑर्डर " हा एक आजार आहे पण नार्सिसिझम एका विशिष्ट पातळीपर्यंत इष्ट किंवा वांछनीय आहे कारण अशा मानसिकतेचे लोक स्वतावर खुश असतात पण आपली वरची परिस्थिती तशी राखून ठेवण्यासाठी ते लोक कोणतेही कष्ट उचलण्यास तयार होतात. असे लोक जर आपले सहाय्यक असतील तर त्यांना थोडासा गूळ लावून बरीच कामे करून घेता येतात. पण अशी माणसे आपले वरिष्ठ असतील तर ते आपले दुर्दैव होऊ शकते.
दुर्दैवाने नार्सिसिझम कुठे संपते आणि नार्सिसिस्टीक पर्सनालिटी डीसऑर्डर कुठे सुरु होते ते नक्की कळत नाही.
नार्सिसिझम मध्ये दिसणारी लक्षणे म्हणजे आत्मकेंदित वृत्ती,अप्पलपोटेपणा, दुसर्या बद्दल सहानुभूती नसणे, जे लोक स्तुती करतात त्यांच्या कडे जास्त लक्ष देणे आणि जे लोक त्यांची स्तुती करीत माहित वा परखडपणे सांगतात त्यांच्या बद्दल दुस्वास करणे. स्वार्थासाठी दुसर्याचा बेदरकार पणे उपयोग करणे. त्याबद्दल कोणतीही लाज न बाळगणे, सत्तेची लालसा बाळगणे. आपल्या कामगिरी बद्दल टिमकी वाजवणे किंवा आपल्या साध्य गोष्टीची अतिशयोक्ती करून सांगणे आणि शेवटी चूक लक्षात आणल्यावर ही त्यांना त्याबद्दल कोणतीही लाज किंवा खंत नसते.कृतघ्न पण असतात.
असा माणूस जर आपला वरिष्ठ असेल तर नोकरी बदलणे हे इष्ट ठरते. आणि जर तो आपला खोलीतील साथीदार(रूम पार्टनर) असेल तर कोणतीही अपराधीपणाची भावना( guilt) न ठेवता खोली बदलणे हे श्रेयस्कर आहे याचे कारण हि मानसिक स्थिती किंवा आजार सहजासहजी सुधारणारा नसतो. अगदी मनोविकार तज्ञाकडे सुद्धा यावर पूर्ण आणि कायमचा इलाज अजून तरी नाही.
अगदी कितीही सद्हेतूने तुम्हि ते केलंत तरी करणार्याला त्याची कोणतीही जाणीव नसते आणि असली तरी ती बोलून दाखवण्याची सदवृत्ती त्याच्यात नसते.

मस्त रे.

फक्त यावरच थांबू नकोस - मानवी स्वभावाच्या वेगवेगळ्या पैलूंवरती एक लेखमाला लिही!

अशा मनोवृत्तीचा अश पद्धतीने विचार फारच उत्तम मांडला आहे. त्या मागची कथा पण आवडली .

अशा माणसाना हाताळण आणि त्याच्यावर उपाय कारण म्हणजे खरच एक कसोटी आहे कुटुंबिया साठी .

तुम्ही म्हटल्या प्रमाणे त्यांच्या आयुष्यात जर त्यांच मन हलवून टाकणारी गोष्ट मुद्दाम पण खोट्या पद्धतीने घडवून आणली तर ते जास्त प्रभावी ठरावे अस मला वाटत . अशी घटना आपोआप घडण्याची वाट बघावी लागणार नाही आणि तिचे दुष्परिणाम पण टाळता येतिल.

लेख छानच.
मी गेले दीड वर्ष नार्सिसिस्ट साहेबाबरोबर काम करत आहे. आणि हे सांगू शकतो तो व्यावसायिक आणि कौटुंबिक आघाड्यांवर सपशेल अपयशी ठरलेला, सतत दुसर्‍यांवर आरडाओरडा करणारा मनुष्य आहे.
त्यामुळे ही माणसे नेहमी यशस्वी ठरतात हे पटले नाही.
सतत दुसर्‍याच्या चुका काढणारा साहेब मिळाल्याचा मला व्यावसायिक कौशल्याच्या दॄष्टीने फायदाच झाला.
मीदेखील दोन-चार वेळा चार-पाच फ्रेशर लोकांच्या समोर आरडाओरडा करत त्याच्या चुका दाखवून त्याचा पाणउतारा केल्यावर त्याने आवाज करणे बंद केले.
जर आपले काम चोख असेल आणि आपली एखादी चूक दाखवून दिल्यावर ती मान्य करण्याचा मोकळेपणा असेल तर कोणत्याही साहेबा बरोबर काम करताना अडचण येत नाही असे वैयक्तिक मत आहे.

सुंदर लेख, वाचनिय चर्चा !

सगळेच प्रतिसाद अभ्यासपुर्ण आहेत.

थॅन्क्यु धन्या या सहज सोप्या सुंदर लेखा साठी !