उपवासाला कुठले पदार्थ चालतात?

काय हे घाटपांडे काका? तुम्ही पण शिळ्या कढीला उत आणायला लागलात?

असो. उपासाला अमुक एक पदार्थच चालतो यामागे काहितरी शास्त्र जरुर असावे. काय ते मला माहिती नाही.

मी उपास करतो ते फक्त स्वतःवरचे नियंत्रण तपासण्यासाठी. आणि मी उपासादरम्यान फक्त दुध आणि फळेच खातो त्यामुळे इतर पदार्थांबद्दल माझा पास. नवरात्रीच्या ९ दिवसात फक्त दूध आणि फळे खाउन राहिले आणि पुरेशी झोप घेतली तर फारच छान आणि हलके हलके वाटते हे मात्र खरे.

>>> मला एक प्रश्न पडतो कि उपवासाला अमुक एक पदार्थ चालतो किंवा चालत नाही हे ठरवण्याचे काय निकष आहेत.

निकष बिकष काही नसावेत.

>>> कुठल्या धर्मग्रंथात असे लिहिले आहे काय ?

जाणकारांच्या प्रतिसादाच्या प्रतिक्षेत.

>>> एखाद्याने ठरवले की मी उपवासाला हलका पदार्थ म्हणुन फक्त भातच खाईन पण ते चालत नाही.
असं कै नै, वरण-भात कोणत्या तरी भागात उपवासाला चालतो असं कुठेतरी मागे कोणी तरी म्हटल्याचे आठवते.

>>> उपवास करणारे खरेच श्रद्धेने करतात कि गतानुगतिकतेचा भाग म्हणुन करतात.

आड्मुठी (अंध) श्रद्धा आणि गतानुगतिकता.

>>>>उपवास मोडल्याने पाप लागते असे ते मानीत नसावे पण मोडला तर मनाला बोचणी लागते.

पापाबिपाचं कै नै पण बोचणी लागते.च्यायला, चतुर्थी धरायचो तेव्हा अनेकदा चॉकलेट बिकलेट आणि तत्त्सम पदार्थ माझ्या उपवासाला आडवे आले आहेत. पण मी कोणाला त्याबद्दल बोलायचो नाही पण, बोचणी लागल्याचे आठवते. बियर फियर उपवासाला चालते असंही ऐकलं आहे. पण ही बोचणी लय अवघड असते.
उपवास बिपवास पोटाला विश्रांती म्हणुन बरं आहे. पण दिवसभर सटर-फटर खाणार असाल तर उपवासात कै मजा नै. उपास तापास बंद केले पाहिजे,उपवास म्हणजे 'जवळ राहणे'कोणाच्या जवळ राह्यचं आहे, तर देवाच्या. देवासारखी वृत्ती यायची असेल तर त्याला उपवासाची गरज नाही, ती बिनउपवासाचीही येऊ शकते असे वाटते.

अवांतर : ओ माय गॉडची सिडी है का रे कोणाकडं ? मला जरा मेल करा ना राव. :)

धन्यवाद.

-दिलीप बिरुटे

अवांतर : ओ माय गॉडची सिडी है का रे कोणाकडं ? मला जरा मेल करा ना राव.

आहे ना काका, पण जवळ जवळ ६९४ MB आहे. मेल वर कशी चढवु तेच कळत नाही. मद्त करा आता पाठवते.

बर्याच दिवसांपासून मलाही पडलेला प्रश्न आहे हा.

सरांचा आणि मृत्युंजयाचा प्रतिसाद तर वाचला पण आणखी काही प्रतिसादांच्या प्रतिक्षेत.

माफ करा, पण मी आजवर पदार्थांना चालताना पाहिले नाही ;)

कोणत्या 'उपवासा'बद्दल बोलताय?

म्हणजे गैरसमज नको म्हणून विचारतो आहे- नेहमीचे गुरु -शनिवार की संकष्टी की एकादशी की अंगारकी की शिवरात्र की आषाढी- कार्तिकी की रोजे ?

प्रत्येक उपवासाप्रमाणे पदार्थ बदलतात असा माझा समज आहे.

(हा प्रतिसाद केवळ निखळ दृष्टीने वाचावा.)

उपास तापास बंद केले पाहिजे,उपवास म्हणजे 'जवळ राहणे'कोणाच्या जवळ राह्यचं आहे, तर देवाच्या.

कुठे असतो हा देव?

भक्तीमार्गीयांचा असा गोंधळ होतो!

उपवास म्हणजे स्वतःशी एकरूप होणं, टू बी कनेक्टेड टू वनसेल्फ.

शरीराची सर्वात जास्त उर्जा अन्नपचनात व्यतित होते. जर उपाशी राहिलं तर (असेल ती उर्जा) स्वतःप्रत यायला मदत करते.

पचनसंस्थेला विश्रांती हा अनुषंगिक फायदा आहे.

काही हिंदू लोक उपासाला शिरा किंवा चपाती किंवा डाळतांदुळाची खिचडी खाल्ली तर चालते असे म्हणणारे भेटले आहेत तर ख्रिश्चन लोक ईस्टरपूर्वी जो ४० दिवस उपास करतात तेव्हा "दारू आणि चिकन उपासाला चालत नाही. मासे पण शिवराक, तेव्हा ते चालतात" असे सांगणारे भेटले आहेत.

त्या अर्थी उपासाला काय खाल्ले तर चालते ही फार फ्लेक्झिबल गोष्ट असावी! :D

माझ्या मते ज्यामध्ये कार्बोहायड्रेट्स नाहीत असे कोणतेही पदार्थ उपवासाला चालावेत. म्हणजे फळे, कूट न घालता केलेल्या कोशिंबिरी, सॅलड इ. भात पचायला हलका असला तरी कार्बोहायड्रेट्युक्त असल्यामुळे उपवासाला न खाल्ल्यास उत्तम.

उपास?
कसला?

बाकी काही चालते की नाही हे माहित नाही पण साबुदाण्याची खिचडी मात्र मला प्रचंड आवडते.माझे सगळे उपास ही खिचडी खाण्यासाठी असतात :)

लाल भोपळा व भेंडीही चालते उपासाला. काहे ठीकाणी मस्तपैकी कढीपत्त्याची फोडणी वगैरे देऊन त्यात तोंडली इ. भाज्या परतून उपासाला चालतात असे म्हटले होते. त्यांच्याकडे चालत असतील. आपल्याकडे जे उपासाला चालतं ते मला तरी फार आवडतं म्हणून खरे तर उपास, बाकी काही नाही. ;)

मी पण बर्याच दिवसांपासुन हा विचार करत होते...
उपासाचे जवळजवळ सर्वच पदार्थ अतिशय पित्तकारक असतात.. उपासामुळे डोकेदुखी व तत्सम त्रास झाले तरी लोक भरमसाठ औषधे घेउन उपास सुरु ठेवतात.. तेव्हा त्यांना उपासाला औषधे सुद्धा चालतात..
बरेच लोक त्यात स्वताप्रमाणे फेरबदल करुन भाजकं अन्न चालतं म्हणत दशमी, पोहे, उपमा पण खातात....

माझी पित्तप्रक्रुती असल्याने मी कधीच उपास करण्याच्या भानगडीत पडत नाही.. जर उपासामुळे शरिराला त्रास
होणार असेल तर त्यातुन मानसिक समाधान कसे मिळणार.? त्यापेक्षा मला साधंवरण भात नेहमीच सात्विक वाटतो..

मी वटपोर्णिमा/ हरितालिकेला यथासांग पुजा होइस्तोवर अन्नाचा कण खात नाही.. नंतर मात्र रोजचे जेवण जेवते..

शेवटी हा ज्याचा त्याचा प्रश्न आहे... कारण प्रत्येक जण देवाला व श्रद्धेला वेगवेगळ्या प्रकारे इंटरप्रिट करतो..

कै नै हो. उपवासाच्या नावाखाली तडस लागेपर्यंत खाणारे पाहिले आहेत. हिपॉक्रसी आहे सगळी. अर्थात चतुर्वर्गचिंतामणीसारख्या ग्रंथांत काही लिहिले असेल तर माहिती नै. पण साधी गोष्ट बघा, वरणभातागत अस्सल देशी पदार्थ चालत नै आणि पोर्तुगीजांनी आणलेला साबुदाणा चालतो होय?? सगळे एक नंबर ढोंगी आहेत झालं.

उपासतापास, व्रतंवैकल्य वगैरे गोष्टी मनाची ताकद वाढविण्यासाठी आहेत. संयम, मनावरील नियंत्रण ह्याची सातत्याने तपासणी आणि वाढते प्रयत्न ह्या साठी आहेत. ह्याचे दोन फायदे आहेत. एक शारीरिक. लंघनाने पचनशक्तीवरील अतिरिक्त ताण कमी होऊन ती नियंत्रणात राहते आणि दोन, मानसिक. वरती म्हंटल्याप्रमाणे संयम किंवा मनावरील नियंत्रण. 'मन हे ओढाळ गुरुं, परधन पर कामिनीकडे धावे' असे मनाचे वर्णन केले आहे. बहिणा बाईंनीही मनाला नाठाळ जनावराची उपमा दिली आहे. कितिही हाकललं तरी पिकात तोंड घालतं. अशा अनियंत्रीत मनावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आपल्याला संयमाची, नियंत्रणाची स्वतःला सवय लावून घ्यावी लागते. त्याच्या अनेक पद्धती आहेत. उपासतापास, व्रतवैकल्य हा त्यापैकीच एक भाग. पाप-पुण्याची संकल्पना, देवाचे अस्तित्व, देवाची भिती इ.इ.गोष्टींमुळे माणसाची वर्तणूक एका मार्गावर (सन्मार्गावर) राहण्यासाठी मदत होते ज्या योगे सर्व समाज नैतिकतेच्या नियंत्रणाखाली राहतो आणि गुन्हेगारी, अनाचार ह्याला आपसुक चाप बसतो.
परंतू, पूर्वीच्या काळी (आणि कांही अंशी आजही) ह्या संयमाला, नियंत्रणाला कार्यांन्वित करण्यासाठी मनुष्यप्राण्याला देवाची, पापपुण्याची, स्वर्ग-नरकाची भिती घालावी लागते. त्यातून देवांच्या दिवशी उपास करणे, व्रतवैकल्य करणे वगैरे प्रथा सुरू झाल्या. मनुष्य स्वभावानुसार त्या चांगल्या गोष्टींनाही फाटे फोडण्याचे काम अनेकांनी केले. आणि पापभिरू माणसांनी त्या फाटे फुटलेल्या अनिष्ट, अतार्कीक प्रथांनाही आपलेसे केले, पुढच्या पिढ्यांकडे सुपूर्त केले आणि इष्ट्-अनिष्ट, तार्किक्-अतार्किक पद्धती आजच्या जगात आपण पाहतो अनुभवतो.
ह्या शिवाय वेगवेगळे नवस बोलणे ह्यानेही प्रथा (त्या-त्या कुटुंबापुरत्या)बदलल्या. उदा. देवाला साकडे घातले जायचे 'देवा माझ्या मुलाचा/नवर्‍याचा आजार बरा होऊ दे. मी उपवासाला हिरवी मिरची खाणार नाही.' किंवा 'मी संकष्टी निर्जळा करेन.' इ.इ. त्यांची मनोकामना (योगायोगाने) पुरी झाली आणि त्यांनी नवस बोलल्या प्रमाणे प्रथा सुरू केली. पुढे काही पिढ्यांनंतर बाकीचे तपशिल विस्मृतीत जाऊन 'आपल्यात उपासाला हिरवी मिरची खात नाहीत' एवढाच संदेश उरला. असं का? हे कोणीच जाणत नाही. जाणून घेऊ इच्छित नाही, बदलू इच्छित नाही. नको उगीच, देवाचा कोप वगैरे झाला तर?

ही काही उदाहरणे झाली. अशा अनेक घटना, विचारधारांमधून उपासाला हे चालतं ते चालत नाही. अमुक एक व्रतासाठी तमूक एक साधना करावी लागते असे 'उपचार' जन्मास आले.

उपासा मागे लंघन आणि मनावरील नियंत्रण ह्या दोन गोष्टी महत्त्वाच्या. आहार पचावयास हलका असावा जेणेकरून पचनसंस्थेला आराम मिळेल आणि ती सतत कार्यक्षम राहील. इथे-तिथे धावणार्‍या मनाला वेसण घातली जाऊन रोजच्या जीवनात सद्वर्तनाची आस मनास कायम राहील, असे पाहिले पाहिजे.

देवळात जाणे हेही भिरभिरणार्‍या मनाला शांतता प्रदान करण्यसाठी उपयोगी ठरते. मंदिरातील वातावरण, घंटानाद, उदबत्यांचा वास, निरांजनाची ज्योत आणि कोणीतरी आपला आधार आहे अशी देवाची आश्वासक मूर्ती, मनावर, दु:खावर, वैफल्यावर मात करण्यासाठी मदतगार ठरू शकते.

एक आहेत त्याना साखर खायची नाही.दुसरे काय चालेल ?
एक आहेत त्याना गुटख्याचा उप्वास घडत आहे.
एक आहेत त्यांच्या बायको माहेरी गेल्यामुळे " उपवास " घडत आहेत.
या सर्व उपवासाच्या उप प्रकाराना काय काय चालेल बॉ ?

हा सगळा हौसेचा मामला आहे साहेब. काळाच्या कसोटीवर मनाला, त्या अनुषंगाने शरीराला घासत राहणे हि माणसाची गरज आहे.. छंद म्हटलं तरी चालेल. बाकी भक्तीमार्ग वगैरेच्या समर्थनार्थ-विरोधात प्रवचन देणार्‍या आंजा विद्वानंचं फार काहि ऐकु नये... तो एक उपवास केला तरी पुरे.
राहिला प्रश्न उपवसाला काय चालते... तर एकच गोष्ट... तोंड.

अर्धवटराव

शर्ट-ट्राउझर, जीन्स-टीशर्ट, सलवार-कमीज, चोली-घागरा, नेकटाय (कंठलंगोट), स्लीव्हलेस ब्लाउज हे माहित असेलेले काही कपडे आहेत, मला एक प्रश्न पडतो की हापिसात अमुक एक कपडा चालतो किंवा नाही हे ठरवण्याचे काय निकष आहेत. कुठल्या औद्योगिक कायद्यात असे लिहीले आहे काय? तसेच सॉफ्टवेअर प्रॉडक्ट कंपनीत चालणारे कपडे सॉफ्टवेअर सर्व्हिसेस कंपनीत आणि पारंपारिक उद्योगात चालत नाहीत असा काही डावाउजवा भाग पण त्यात आहे म्हणे? मला टीशर्टची गंमत वाटते, की फक्त शुक्रवारी स्मार्ट कॅज्युअलमधे 'इन' केलेला कॉलरवाला टीशर्ट चालतो पण सुटसुटीतपणे लोंबत सोडलेला गोल गळ्याचा टीशर्ट चालत नाही. एखाद्याने ठरवले की मी सोमवारी सोयीचे पडते म्हणून गोल गळ्याचा टीशर्ट आणि कॉड्राय पँट घालून येईन पण ते चालत नाही. ड्रेसकोड हा कॉर्पोरेट कल्चरचा भाग आहे हे मान्य. मला कधी कधी याविषयी देखील शंका येते की ड्रेसकोड लादणारे/ पाळणारे खरेच विचारपूर्वक/ निष्ठेने तो ठरवतात/ पाळतात की गतानुगतिकतेने तसे केले जाते. म्हणजे असे की युरोप, अमेरिकेतल्या सगळ्या कंपन्या तसे करतात म्हणुन आम्हीही करतो या पेक्षा वेगळा विचार नाही. आजवर सगळ्या कंपन्या असेच करत आलेल्या आहेत तेव्हा आपण ती परंपरा कशाला मोडा हा त्यामागे असलेला विचार. ड्रेसकोडचे उल्लंघन केल्याने व्यावसायिक चारित्र्यावर डाग लागतो असे कुणी मानत नसावे पण तो मोडला तर मनाला बोचणी लागते. ड्रेसकोड विषयी इतरांची मते जाणुन घ्यायला आवडेल?

रताळ्यांच्या चकत्या हा माझा आवडता पदार्थ आहे. शिवाय नेहमी नेहमी साबुदाण्याची खिचडी खाऊन कंटाळा आल्यास भगर पण छानच.

मी लहानपणीपासून दोन्ही एकादश्या व महाशिवरात्रीची भक्तिभावाने वाट पाहायचो कारण उपासाचे विविध चवदार पदार्थ खायला मिळायचे जसे साबुदाण्याचे वडे, उपासाची आमटी, जिरे व दही घालून केलेली बटाट्याची भाजी, अधून मधून भूक लागल्यास शेंगदाण्याची चिक्की :-).

त्यामुळे ज्यांनी कोणी जेव्हा केव्हा ही परंपरा सुरू केली असेल त्यांना अनेक धन्यवाद. अश्याच चवदार परंपरा अजून सुरू व्हाव्यात.

उपासाला (मराठी संस्कृतीत तरी) कोणत्या भाज्या चालतात याबद्दल एक गृहीतक कुणाकडून तरी ऐकले होते. ज्या भाज्या जमिनीच्या खाली वाढतात (जसे बटाटा) त्या उपवासाला चालतात. फळे मात्र अपवाद.

उपवासाला खालील पदार्थ चालतात:

गाय
कोंबडा
होला
बकरा
मेंढा
रेडा
हरीण
ससा
बदक
इ. प्रकारचे सर्व पशूपक्षी. (वाघसिंह वगैरे चालत नाहीत पण...)

मासे चालतात की नाही हे माहित नाही.

कदाचित एके काळी माणूसही चालत असावा असा माझा कयास आहे.

उपवासाच्या पदार्थांची चर्चा पाहून मी "चालत" नाही.. पळत आलो प्रतिसाद द्यायला.. :-)

उपासाला फारेनचेच पदार्थ चालतात.

उपासाला फारेनचेच पदार्थ चालतात. >>>

हे चुकुन ' उपासाला काँग्रेसचेच पदार्थ चालतात. ' असे वाचले ;)

तुमचा प्रश्न : उपवासाला कुठले पदार्थ चालतात? असाये. ते म्हणजे `मला काहीही खायचं नाहीये तर मी काय खाऊ? असं विचारणं झालं.
अध्यात्मिक मार्गात उपवासाचा उपयोग शारीरिक उर्जा स्वतःप्रत आणायला केला जातो.
तुम्ही एक ठरवा : खायचं किंवा नाही खायचं.
एकदा नाही खायचं म्हटल्यावर विषय संपला.
खायचं असेल तर काय खावं याला अनंत उत्तरं आहेत आणि ती इथे दिसतायत पण त्यांचा उपवासाशी काहीएक संबंध नाही.

(तशी ड्रेसकोडवर पण चर्चा आहे पण त्याचा हेतू चर्चा भरकटवणं आहे की आकलनाचा आवाका (की दोन्ही) हे लक्षात येत नाही.)
तुम्ही नीट पाहिलत तर `खावं किंवा नाही' हा आपला निश्चय होत नाही म्हणून सगळे प्रश्न आहेत.

उपवास म्हणजे पोटाला (पचनसंस्थेला) एक दिवस आराम !

भाव तिथे देव. देव कै म्हणत नाही कि माझ्यासाठी तू उपवास कर तरच मी तुला प्रसन्न होईन.जे मिळेल , जे पचेल ते खावं. आमच्याकडे तर मीठ,जिरे आणि कोथिंबीर पण चालत नाही.(मी चालवते) मिठाऐवजी शेंदेलोण वापरते. मिठापेक्षा चांगलं असतं अस ऐकलय. बी पी, शुगर वाल्यांसाठी शेंदेलोण वापरावं म्हणतात. बाकी साबुदाणा कसा बनवतात ते गूगल वर सर्च करून पहिले तेव्हा हि लिंक मिळाली.
http://www.youtube.com/watch?v=hM0G6b0I7TI
पण कसा होता न कि उपवासादिवाशीच पाणी पुरी चा गाडा दिसतो आणि फार च कंट्रोल करावा लागतो. ;)

मूलतः उपासाला कंदमुळे आणि फळे चालत्यात... तेव्हा त्या नियमात बसणारे काहीही चालते. मग ते देशी असो की विदेशी!
जसे की पंतप्रधान भारताचा नागरीक असावा.. मन :प

बाकी काही चालो न चालो ,आपल्या देशाकडे पाहून एक गोष्ट नक्की कळली आहे....पैसे खायला कोणताही उपवास आडवा येत नाही !

या निमित्तानी चे.पु.वर आलेली १ पोस्ट मुद्दाम इथे उचल-टाक करतो... आंम्ही ज्या साबुदाण्याला(आणी उपासाच्या इतर सार्‍याच पदार्थांना) ८ वर्षापूर्वीच बाय/बाय केले आहे...त्याच्या निर्मितिप्रक्रीये बद्दलची माहिती आहे ही... अवश्य वाचा...

क्या आप जानते हैं साबूदाने की असलियत को ??

आमतौर पर साबूदाना शाकाहार कहा जाता है और व्रत, उपवास में इसका काफी प्रयोग होता है। लेकिन शाकाहार होने के बावजूद भी साबूदाना पवित्र नहीं है। क्या आप इस सच्चाई को जानते ह
ैं ?

साबूदाना किसी पेड़ पर नहीं ऊगता । यह कासावा या टैपियोका नामक कन्द से बनाया जाता है । , कासावा वैसे तो दक्षिण अमेरिकी पौधा है लेकिन अब भारत में यह तमिलनाडु,केरल, आन्ध्रप्रदेश और कर्नाटक में भी उगाया जाता है । केरल में इस पौधे को “कप्पा” कहा जाता है । इसकी जड को काट कर इसे बनाया जाता है जो शकरकंदी की तरह होती है इस कन्द में भरपूर स्टार्च होता है । यह सच है कि साबूदाना (Tapioca) कसावा के गूदे से बनाया जाता है परंतु इसकी निर्माण विधि इतनी अपवित्र है कि इसे शाकाहार एवं स्वास्थ्यप्रद नहीं कहा जा सकता।

साबूदाना बनाने के लिए सबसे पहले कसावा को खुले मैदान में बनी बडी बडी कुण्डियों में डाला जाता है तथा पानी डाल कर रखा जाता है और रसायनों की सहायता से उन्हें लम्बे समय तक गलाया, सड़ाया जाता है। इस प्रकार सड़ने से तैयार हुआ गूदा महीनों तक खुले आसमान के नीचे पड़ा रहता है। रात में कुण्डियों को गर्मी देने के लिए उनके आस-पास बड़े-बड़े बल्ब जलाये जाते हैं। इससे बल्ब के आस-पास उड़ने वाले कई छोटे मोटे जहरीले जीव भी इन कुण्डियों में गिर कर मर जाते हैं।

दूसरी ओर इस गूदे में पानी डाला जाता है जिससे उसमें सफेद रंग के करोड़ों लम्बे कृमि पैदा हो जाते हैं। इसके बाद इस गूदे को मजदूरों के पैरों तले रौंदा जाता है या आज कल कई जगह मशीनों से भी मसला जाता है इस प्रक्रिया में गूदे में गिरे हुए कीट पतंग तथा सफेद कृमि भी उसी में समा जाते हैं। यह प्रक्रिया कई बार दोहरायी जाती है। और फिर उनमें से प्राप्त स्टार्च को धूप में सुखाया जाता है । जब यह पदार्थ लेईनुमा हो जाता है तो मशीनों की सहायता से इसे छन्नियों पर डालकर गोलियाँ बनाई जाती हैं ,ठीक उसी तरह जैसे की बून्दी छानी जाती है ।

इन गोलियों को फिर नारियल का तेल लगी कढ़ाही में भूना जाता है और अंत में गर्म हवा से सुखाया जाता है । और मोती जैसे चमकीले दाने बनाकर साबूदाने का नाम रूप दिया जाता है
बस साबूदाना तैयार । फिर इन्हे आकार ,चमक, सफेदी के आधार पर अलग अलग छाँट लिया जाता है और बाज़ार में पहुंचा दिया जाता है । परंतु इस चमक के पीछे कितनी अपवित्रता छिपी है वह सभी को दिखायी नहीं देती।

तो चलिये उपवास के दिनों में ( उपवास करें न करें यह अलग बात हैं ) साबूदाने की स्वादिष्ट खिचड़ी ,या खीर या बर्फी खाते हुए साबूदाने की निर्माण प्रक्रिया को याद कीजिये

०==========०============०==========०============०==========०============०======

कै नै ओ !
सकाळि ११ वाजता मिळनारी पोळी भाजी !
रात्रि ९ वाजता मिळनारी चटनि भाकर !
उपवास गेला चुलीत !