माझ्या संग्रहातील काही प्रकाशचित्रे..२

माझ्या संग्रहातील काही प्रकाशचित्रे -- १

१) संगीत पुण्यप्रभाव व संगीत राक्षसी महत्वाकांक्षा या दोन नाटकांची १९५० सालातली कोकणातल्या गुहागरातील जाहिरात. नटवर्य नानासाहेब फाटक, मास्टर दामले (नूतन पेंढारकर), मा दत्ताराम अशी मातबर ष्टार कास्ट! जाहिरातींवरून गुहागरातले दामले नावाचे कुणी वकील नाटकाची तिकिटं विकण्याचे काम पाहात असत असं जाहिरातीतून कळतं! :)

-----------------------------------------------------------------------------------------------

२) कलापूरभूषण चंद्रकान्त, संगीतभूषण पं रामभाऊ मराठे, धुमाळ, सुलोचना दिदी, कुमारजी, गुरुवर्य पुरुषोत्तम लक्ष्मण देशपांडे, अर्थात पुल्दे, आणि त्यांचा लाडका असलेला मराठी ग्रामिण चित्रपटातला एक अत्यंत गुणी कलाकार वसंत शिंदे!

या शिणेमावाल्यांच्यात आमचे रामभाऊ मराठे आणि कुमारजी काय करत होते कुणास ठाऊक?! :)

अर्थात, रामभाऊंनी त्यांच्या ल्हानपणी गोपाळकाला, माणूस (कशाला उद्याची बात फेम चायवाला पोरगा) इत्यादी काही चित्रपटात कामे केली होती!

बाय द वे, या शिणेमावाल्यांच्यात आमचे भाईकाका काय करत होते असं विचारण्यात अर्थ नाही. संगीत, साहित्य, नाट्य, एकपात्री, उत्तम वक्ता, चित्रपट! ते कशात नव्हते तेवढं विचारा! :)

-----------------------------------------------------------------------------------------------

३) पं रामभाऊ मराठे आणि त्यांना गुरुस्थानी असलेले नारायणराव बालगंधर्व! रामभाऊंनाच काय, भीमण्णा, मन्सूरअण्णा, भाई देशपांडे, कुमारजी, बाबूजी.. यादी मोठी आहे. नारायणराव बालगंधर्व कुणाला गुरुस्थानी नव्हते ते विचारा! बालगंधर्व करतात ते गाणं अणि टिळक करतात तो विचार असा एक काळ महाराष्ट्रात होता..!

-----------------------------------------------------------------------------------------------

४) किराणा घराण्याच्या कोकिळकंठी गायिका गानहिरा हिराबाई बडोदेकर आणि वसंतराव एका सांगितिक सुखसंवादाच्या वेळी! हिराबाईंचा वसंतरावांवर अतिशय लोभ होता. भाईंचा लाडका वसंता देशपांडे होताच तेवढा गुणी! मोठा माणूस..!

-----------------------------------------------------------------------------------------------

५) ही पाहा वसंतरावांची शिकवणी सुरू आहे. भाईकाकांना आणि गझल/ठुमरी सम्राज्ञी साक्षात बेगम अख्तरीबाईंना ठुमरी-दादर्‍यातल्या काही ठेवणीतल्या जागा वसंतराव ऐकवताहेत! अहो अख्तरीबाईंना ठुमरी-दादर्‍यातल्या चार गोष्टी ऐकवायच्या म्हणजे काय सोपं काम आहे काय? तो अधिकार केवळ वसंतरावांचाच!
जाता जाता - असं ऐकलं आहे की अख्तरीबाईंना आपल्या महारष्ट्रीयन पद्धतीचा वरण-भात अतिशय आवडत असे. त्यावर जे तूप घातलं जाई त्याला अख्तरीबाई इत्तर (अत्तर) असं म्हणत. गरमागरम वरणभातावर सुरेखसं साजूक तूप घातल्यावर जो सुगंध/घमघमाट सुटतो तो अख्तरीबाईंना एखाद्या ठेवणीतल्या खानदानी अत्तरासमान भासत असे! याला म्हणतात रसिकता!:)

-----------------------------------------------------------------------------------------------

६) हम्म! थांबा थांबा! उगीच तिथे जाऊन डिष्टर्ब करू नका! :)

भीमण्णा, उस्ताद अल्लारखा आणि उस्ताद वसंतखा जरा निवांत बसले आहेत!

-----------------------------------------------------------------------------------------------

७) हम्म! फोटूच्या मधोमध हातात छडी घेऊन ते कोण मोठ्या रुबाबात उभे आहेत?

उस्तादांचे उस्ताद, सम्राटांचे सम्राट, तब्बलजींचे तब्बलजी उस्ताद अहमदजान थिरखवासाहेब! तबल्यातला अंतीम शब्द..!

-----------------------------------------------------------------------------------------------

८) वसंतखांच्या एक सत्कार समयी शरद तळवलकर. शरद तळवलकरांच्या बाबतीत भाईकाका एकदा गंमतीने म्हणाले होते - नावाप्रमाणेच स्वभावातही कुठेही काना-मात्रा-वेलांटी-उकार नसलेला माझा एक साधा, सरळ सज्जन मित्र -
श र द त ळ व ल क र! :)

-----------------------------------------------------------------------------------------------

९) 'संविदिनी निपूण' वगैरे वगैरे शब्द साफ कमी पडावेत अश्या पं गोविंदराव पटवर्धनांच्या साठीच्या सत्कार समयीचा हा फोटू. सोबत मराठी संगीत रंगभूमीवरील ऋषितुल्य व्यक्तिमत्व अण्णा पेंढारकर, सुरांचा सौदागर छोटा गंधर्व, महाराष्ट्राच्या सारस्वताची शान
पु. ल. दे., आणि गोविंदरावंच्या सौभाग्यवती. मला व्यक्तिश: गोविंदरावांचा थोडाबहुत सहवास लाभला, त्यांच्या पायाशी बसून चार गोष्टी शिकता आल्या हे माझं भाग्य!

-----------------------------------------------------------------------------------------------

१०) काय म्हणू? 'मम सुखाची ठेव' असं म्हणू की 'जीर्ण शाल मग उरे शेवटी लेणे वार्ध्यकाचे..!' असं म्हणू??

उतारवयातल्या गलीतगात्र झालेल्या बालगंधर्वांची एक खाजगी मैफल. नारायण श्रीपाद राजहंस, अर्थात नारायणराव बालगंधर्व! मराठी संगीत रंगभूमीचा बादशहा, सम्राट!

जे जे उत्तम, उदात्त, उन्नत, महन्मधुर ते ते सर्व रसिकांना द्यायचं या हट्टापायी नाटकांचे पडदे, गालिचे, झुंबरं इत्यादींवर त्या काळातदेखील अक्षरश: लाख्खो रुपये खर्च केलेला, ज्याची शोफर्ड ड्रिव्हन गाडी होती, ज्याच्या कोटाला सहा सहा सोन्याची बटणं असत, ज्याच्या नाटक कंपनीत कलाकार आणि नोकरचाकर यांच्याव्यतिरिक्त रोजचं पन्नास-साठ पान सहज उठत असे बालगंधर्व!

त्यांचे वार्धक्य विपन्नावस्थेत जावे या परीस दुसरी शोकांतिका ती कोणती?

त्यांना पेन्शन मिळावं आणि दोन वेळचा भात तरी सुखाने खाता यावा म्हणून पुलंनी सरकार दरबारी खेटे घातले होते, पत्रव्यवहार केला होता!

पण 'दादा ते आले ना?' असा संवाद म्हणत स्वयंवरात 'नाथ हा माझा'च्या स्वरांची मनमुराद उधळण करणारा तो बादशहा सरकारी पेन्शनवर फार काळ जगलाच नाही! आणि नाही जगला तेच एका अर्थी बरं!

अहो सगळ्यांनाच सुनिताबाईंसारखी कणखर आणि तेजस्वी पत्नी नाही लाभत! नाहीतर बालगंधर्वांसारखेच पूर्णत: व्यवहारशून्य असलेल्या भाईकाकांचीही तीच गत झाली असती हे नि:संशय! आमच्या सुनिताबाई मात्र अनेकांकरता कटू ठरल्या, कजाग ठरल्या! परंतु त्यांची पुण्याई म्हणूनच तुम्हाआम्हाला भाईकाका लाभले नायतर या संधीसाधू जगाने त्यांचीही केव्हाच माती केली असती!

असो,

शेवट जरा कटू होतो आहे, भरकटतोही आहे पण त्याला माझा इलाज नाही. क्षमा करा..

नारायणरावांच्या 'नाथ हा माझा' करता मात्र आजही जीव तुटतो!

-- तात्या अभ्यंकर.