कथा

बिपीन सुरेश सांगळे,

मला साहित्यातलं फारसं कळंत नाही. पण तुमची तळमळ पोहोचली.

-नाठाळ नठ्या

कथा हा माझ्या मते अत्यंत मनोरंजक फॉरमॅट आहे. अत्यंत आवडता देखील. प्रत्येक मनुष्याला कथा ऐकायला आवडते. ती ऐकवल्यासारखी लिहिली तर वाचायला देखील तितकीच आवडते. कथा वाचताना आपण वाचकाच्या मनाचा रंगमंच वापरून घेत असतो. चित्रदर्शी वर्णन वगैरे ही मिथ आहे. तुम्ही हलकासा तपशील पुरवावा. वाचक आपणहून प्रसंग आणि चित्र डोळ्यासमोर उभे करतो. यात तोही आत ओढला जातो. आणि हेच कथेचे मर्म आहे.

चांगली जमून आलेली कविता हा सर्वात ताकदीचा आविष्कार ठरू शकतो. पण तो बहुतांश लोकांच्या आवाक्यात नसतो. कथा सर्वांना आवडते, पचते.

जेफ्री आर्चर, बोकील किंवा अन्य अनेक लेखकांच्या कथांचे एखादे पुस्तक घेऊन एकामागून एक कथा वाचत जाणे हा अनुभव व्यसन लावणारा असू शकतो.

आंतरजालावर ताज्या दमाचे खूप लेखक आहेत. आणि हे फार चांगले आहे. शेतकरी ते ग्राहक थेट योजना. पॉलिश कमी असेल, पण नैसर्गिक ...

एक लठ्ठंभारती नावाची कथा बहुधा उपक्रम किंवा मनोगत इथे वाचली होती. खूप वर्षांपूर्वी सहज आंतरजाल शोधताना सापडली आणि अनेकदा पुन्हा पुन्हा वाचली. आता मात्र शोधावी लागेल. अशाच इतरही अत्यंत सुंदर कथा आंजावर मिळाल्या. त्यात अर्थात रामदास यांची, खुद्द तुमच्या काही कथा, चाफा या लेखकाच्या काही असे पटकन आठवणारे.

कथा हा माझाही अत्यंत आवडता साहित्यप्रकार आहे. सध्या ही पोच पावती देतोय, सविस्तर नंतर.

---

अवांतर: मिपावरील रामदासांच्या शिलाई मशीनीनं अनेकदा मन हेलावून जातं.

असं कसे कुणी म्हणू शकते.

पं विष्णू शर्मा यांचे पंचतंत्र, बृहतकथा,जातक कथा, सिहांनबत्तीशी, गुलबकावली यांच्यापेक्षाही आगोदर पासून मौखिक अथवा कागदावरच्या कथांचा इतीहास आहे का?

कीर्तन,कथकली,तिसऱ्या चौथ्या शतकापासून सुरू असलेल्या छाया कठपुतली,राजस्थान मधील कठपुतळी द्वारे कथा कथन इ. सर्व कथेचे पुरातन रूप म्हणले तर कथा हा साहित्य प्रकार आपलाच म्हणला पाहिजे. कदाचित उपनिषदे,आरण्यके सुद्धा याच प्रकारात मोडत असावे असे माझ्या अल्प मतीला वाटते. असो बरेच काही लिहीता येईल, जाणकारांनी प्रकाश टाकावा.

मला वाटते कवीता आणी कथा हे असे साहित्य प्रकार आहेत कि जे थोडक्या शब्दात वाचकाच्या मनात घर करून जातात.

पुर्वी वाचनालयात कथासंग्रहाचे वेगळे दालन असायचे. बर्‍याच दिग्गज लेखकांचे कथासंग्रह यात असायचे. दिवाळी अंकात कथा हे मुख्य आकर्षण असायचे.

व पु काळे यांचे बरेचसे कथासंग्रह संग्रही आहेत, माडगूळकर,गोनिदा चे एखाद दोन आहेत. आणखीन नावे सुचवावीत.

कथा म्हणजे पाणीपुरी, एक जरी खाल्ली तरी चव बराच वेळ जिभेवर रहाते ,आजुन खावीशी वाटते. किती खाल्ली तरी मन भरत नाही.

गावाकडल्या गोष्टी ,माडगूळकर हा कथासंग्रह कितीतरी वेळा वाचला पण पुन्हा पुन्हा वाचावासा वाटतो पटकन संपतो. जि ए चे कथासंग्रह खुप बारकाईने वाचावे लागतात. शंकर पाटील, द मा,चि वी याच्या विनोदी कथा आता कालबाह्य वाटतात. पु लं च्या आजुनही मनाला भिडतात.

असो.सध्या तरी इथेच थांबतो.

अगदी लहानपणापासून आजवर कितीतरी कथा वाचल्या असतील, तरी सातवी-आठवीत वाचलेले 'चिमणरावाचे चर्‍हाट' काही डोक्यातून जात नाही (तेही जुने, सी.ग.जोशी यांची चित्रे असलेले. नंतरच्या काळात शि. द. फडणिसांच्या चित्रांनी चिमणरावाचे 'कार्टूनिकरण' केले ते अजिबात आवडले नाही)
-- बाकी माझा सर्वात मोठा नातू आता १४ वर्षांचा आहे. तो साधारणपणे तीन ते दहा वर्षांचा असतानाच्या काळात त्याला रोज रात्री झोपण्यापूर्वी एकतरी गोष्ट सांगावी लागायची. घरात मराठी 'बाल-साहित्य' मोठ्ठी पिशवी भरून होते, पण त्यातले काहीच ना त्याला आवडायचे ना मला. मग ऐनवेळी काहीतरी रचून खूप मोठ्ठी गोष्ट सांगायचो. त्यासाठी आधी तो विषय सांगायचा. त्यात 'शातो (महाल), बातो (होडी) आणि नदी' हे बरेचदा असायचे, 'सायक्लोप' पण पुष्कळदा. या आणि त्याने संगितलेल्या विषयांवर मी येवढ्या अफाट कल्पनारम्य गोष्टी सांगितलेल्या आहेत, की त्या लिहील्या असत्या तर अद्भुत संग्रह झाला असता. गोष्ट सांगताना वेगवेगळ्या पात्रांचे संवाद वेगवेगळे आवाज काढून म्हणायचो. एकदोनदा काही जणांनी त्या गोष्टी ऐकल्या, तेंव्हा ते चकित झाले होते. त्याकाळी आवाज रेकॉर्ड करायची सोय होती की नव्हती कुणास ठाऊक, पण तसे कधीच सुचले नाही.
-- आता जी लहान नातवंडे आहेत, त्यांना गोष्ट सांगायला मला काहीही सुचत नाही. तो कप्पाच जणू बंद झाला आहे. तेंव्हाचा तो काळ फार अद्भुत होता, हे आता जाणवते.
-- हा प्रतिसाद लिहीताना धागाकर्त्याला अपेक्षित असलेल्या मुद्द्यांपासून फार भरकटल्यासारखे झालेले आहे, पण जे सुचले, ते लिहीले आहे.