चला, चित्रकलेची सुरुवात करूया... (भाग १: रेखाटन)

@ गवि, खरेतर तुमच्या प्रतिसादामुळेच ही लेखमाला सुरु करायची प्रेरणा मिळाली आहे, त्याबद्दल आभार.
ज्यांनी ज्यांनी ही मालिका फॉलो करत राहू असे लिहिले आहे, त्या सर्वांना विनंती अशी की 'फॉलो' म्हणजे फक्त वाचणे वा प्रतिसाद देणे एवढेच न करता आपापल्या सोयी-सवडीप्रमाणे प्रत्यक्ष स्वतः थोडीतरी चित्रे काढत राहून ती इथे वरचढवत - अपलोडत रहावीत म्हणजे धाग्याचे खरे सार्थक होईल.
जगातील प्रत्येक व्यक्ती एकमेवाद्वितीय असल्याने जसे प्रत्येकाचे हस्ताक्षर वेगवेगळे, तसे चित्रांकनही वेगवेगळे असते, त्यामुळे उगाचच महान चित्रकारांशी वा अन्य कुणाशी तुलना न करता आपल्याला जसे भावते, जमते तसे खुशाल चित्र काढावे, त्याचे मूल्यमापन करण्याची काहीही गरज नाही, हा खुषीचा मामला आहे. अर्थात सुरुवातीला सांगितल्याप्रमाणे फोटो वा चित्र बघून काढायचे नाही एवढा दंडक पाळला की झाले. चित्र वा फोटो हे मुळातच द्विमित असल्याने त्याबरहुकूम काढण्यात फारसे आव्हान नसते, मात्र प्रत्यक्ष त्रिमित वस्तु बघून त्यावरून द्विमित चित्र काढण्यात अनेक गोष्टी अंतर्भूत असतात, त्या सर्वातून हळू हळू चांगला चित्रकार घडत जातो.

पेंटिंग या स्वरुपात व्यक्त होणं फार हवंसं वाटतं.

हे 'व्यक्त' होणं, खोल अन्तर्मनातील भावनांना/वेदनेला अभिव्यकी देणं, चित्रांद्वारे सामाजिक समस्यांवर भाष्य करून समाजाचं ऋण फेडणं ..... वगैरे गोष्टी फार दूरच्या (निदान या धाग्यापुरत्या तरी) आहेत. सध्या फक्त चित्रकला शिकताना 'आनंदाचे डोही आनंद तरंग' ही स्थिती अनुभवणे आणि आपण स्वतः काय करू शकतो, वापरत असलेल्या माध्यमाच्या काय काय शक्यता आहेत, हळू हळू आपण चित्रकलेत अधिकाधिक प्राविण्य कसे मिळवू शकतो, चित्रकलेबद्दलचे आपले आकलन आणि संवेदनशीलता कशी वाढवू शकतो... या आणि अश्या गोष्टींचा 'शोध' वा वेध प्रत्यक्ष प्रयोगातून घेत राहणे महत्वाचे आहे.

पण हात हवा तसा चालत नाही हे दुर्दैव.

असे मानण्याचे अजिबात कारण नाही. हात चालतो ना? मग चालवायला लागावे. 'हवा तसा' म्हणजे कसा, हे इतरांची चित्रे बघून ठरवण्याची आवश्यकता नाही. आपण एकमेवाद्वितीय आहोत, त्यामुळे सर्वांपेक्षा काही वेगळेपण आपल्यात असणारच आहे, त्याचाच तर शोध घ्यायचा आहे. तेंव्हा नि:शंक होऊन चित्रे काढावीत.

या मालिकेतून सुलभ माहिती होईल. पुढचा भाग प्लीज लिहावा.

पुढील भाग लिहीण्यापूर्वी प्रतिसादांमधून किमान पन्नासेक रेखाटने यावीत अशी अपेक्षा आहे. भारंभार माहिती गोळा करत रहाण्यापेक्षा जमेल तशी प्रत्यक्ष सुरूवात करणे जास्त उपयोगी ठरावे. आता वाचकांनी जे 'पुढचे पाऊल' उचलायचे आहे, ते काही रेखाटने करण्याचे आहे.
......... ज्यांना काही दृष्य, वस्तु इ. बघून काढण्यापेक्षा निव्वळ कल्पनेने चित्र काढणे जास्त आवडत असेल, त्यांनी अवश्य तसे करून ती चित्रे इथे द्यावीत......

चिरंजिवांना नियमित वाचायला सांगतो! :))

अवश्य, आणि फक्त वाचायलाच नाही तर चित्रे वरचढवायला पण सांगा.

@ सपे-पुणे-३० ... सर्व चित्रे आवडली. नेहमी रेखाटने करत असता का ? नसल्यास अवश्य करत रहा, छान आहेत.

ह्यात कुठेही रेखाटने कशी करावीत ह्याविषयी काहीच तपशिलवार माहिती मिळाली नाही.

असे वाटणे साहजीकच आहे, तरी या संबंधात काही गोष्टी सर्व वाचकांनी जाणून घेणे आवश्यक आहे, त्य मांडण्याचा प्रयत्न करतो:
१. चित्रकला (किंबहुना कोणतीही कला) शिकणे हे फार म्हणजे फारच दीर्घ काळ चालणारे कार्य आहे. उदाहरणार्थ मी वयाच्या पंधराव्या वर्षापर्यंत चांदोबातली चित्रे आणि देव आनंद, साधना वगैरे नट-नट्यांचे फोटो बघून ते छाया-प्रकाश, रंग वगैरेंसकट हुबेहुब चित्रित करण्यात प्राविण्य मिळवता झालो होतो. ती चित्रे इंदूरच्या आर्टस्कूलचे तात्कालिन प्रिन्सिपल किरकिरे सर यांना दाखवली, त्यावर ते म्हणाले की तुमचा हात चांगला आहे, तस्मात उद्यापासून शिकायला या, मात्र आता इतःपर अशी बघून चित्रे काढायची नाहीत, इथे तुम्हाला चित्रकार बनण्यासाठी योग्य ते शिक्षण आम्ही देऊ. बस, त्या दिवसापासून पुढे मी कॉपी करणे सोडले, ते कायमचे.
२. आर्टस्कुलात दाखल झाल्यावर पहिल्या वर्षी स्थिरवस्तुचित्रण हाच मुख्य विषय त्याकाळी असायचा. विविध आकारांची, रंगांची (पारदर्शक काचेची आणि चिनीमातीची) भांडी, ज्यामितिक आकारांचे लाकडी ठोकळे, मुद्दाम सळ/घड्या पाडलेले कापड, कृत्रिम फळे वगैरे, शिवाय जुन्या महान शिल्पकृती (उदा. व्हीनस, अपोलो, जूलियस सीझर वगैरेंच्या पूर्णाकृति) हे सर्व बघून चित्रे काढण्यातून आमची फोटोबरहुकूम चित्र काढण्याची सवय मोडली. एक चित्र पूर्ण करायला पूर्ण एक आठवडा असे, पुढल्या आठवड्यात पुन्हा दुसरी काही रचना समोर मांडलेली असे. तासन तास एकाग्रतेने सूक्ष्म निरीक्षण करत आम्ही चित्र काढत असू. गंमत म्हणजे शिक्षक एकदा सकाळी आणि एकदा सुटीच्या आधी असे दोन चक्कर मारून सर्वांची चित्रे बघून एक शब्दही न बोलता निघून जात. पहिले एक-दोन महिने असेच चालले, आम्हाला तेंव्हा समजले नाही पण आता कळते की ते प्रत्येक विद्यार्थ्याची समज, कुवत, कौशल्य, चिकाटी, आस्था वगैरे जाणून घेत होते. त्या नंतर अधून मधून ते एकाद्या विद्यार्थ्याच्या चित्रावर थोडेसे काम करून दाखवत त्यावेळी आम्ही सर्वजण भोवती गोळा होऊन विस्मयाने ते बघायचो. अगदी अल्प वेळात ते अशी करामत करत की आम्ही थक्क व्हायचो. उदाहरणार्थ आम्ही चिनीमातीची भांडी, कापड, वगैरे जसेच्या तसे रंगवण्याचा कसोशीने प्रयत्न करायचो, परंतु सरांनी जेंव्हा भांड्यांच्या खालच्या बाजूच्या फटीतून दिसणारा मागचा प्रकाश ब्रशच्या एकदोन फटकार्‍यातून दाखवला, तेंव्हा ते चित्र एकदम जिवंत झाले.
तात्पर्य म्हणजे चित्रकलेचा सराव हा सर्वात महत्वाचा, वेळखाऊ भाग असतो, त्यामानाने 'मार्गदर्शन' हे फारच अल्प असते.

३. तर वयाच्या सोळाव्या वर्षी माझ्या चित्रकला शिक्षणाची योग्य रीतीने सुरूवात झाली. सुमारे दहा वर्षेपर्यंत उत्तम गुरूंचे सानिध्यात चित्रकला शिकण्यात स्वतःला झोकून दिले होते. (पोर्टेट, निसर्गचित्रण, पर्स्पेक्टिव्ह, शरीरशास्त्र, काम्पोझीशन, मूर्तीकला, ग्राफिक प्रिंट, असे विषय तेंव्हा कलाशिक्षणात होते). त्यानंतर सातत्याने चित्रे काढत राहिलो, तरीसुद्धा मला स्वतःला समाधानकारक वाटतील अशी चित्रे जमायला चाळीस वर्षे लागली.

४. या संदर्भात इथे या लेखमालेद्वारे चित्रकलेचे शिक्षण देणे फारच अवघड आहे. मुख्य प्रयत्न हा ज्याला त्याला स्वतः चित्रे काढण्याचाच करायचा आहे. थोड्याश्या महत्वाच्या सूचना वैयक्तिक रीत्या (ज्याच्याच्या त्याच्या कामानुसार) केल्या जाऊ शकतात. इथे एकाद्या पाठ्यपुस्तकाप्रमाणे काही लिहीणे अप्रस्तुत आणि अनावश्यक ठरेल, त्यात मला रूचिही नाही. असे साहित्य हल्ली जालावर विपुल उपलब्ध आहे.

५. ही लेखनसरिता नदीच्या तीरावर बसून पोहणार्‍यांची गंमत बघणार्‍यांसाठी किंवा नदीत गळ टाकून काही माहितीचे घबाड हाती लागेल अशी आशा बाळगणार्‍यांसाठी फारशी उपयोगाची नाही. कितीही वाईट वा चांगले जमत असले, तरी प्रत्यक्ष काहीतरी चित्रकर्म करून ते इथे देणार्‍यांच्या प्रयत्नातूनच ही लेखमाला पुढे सरकू शकते.

६. कलाशिक्षणाचे सुरुवातीचे दोन महिने जसे आमच्या शिक्षकांनी आम्हाला समजून घेण्यात घालवले, तसा निदान हा पहिला लेख तरी इथले चित्रकार काय काय, कसे करतात ते जाणून घेण्यासाठी आहे. कदाचित कुणाला कोणत्याही मार्गदर्शनाची गरज नसेल, फक्त सराव पुरेसा असेल, किंवा कुणाला अमूक तर कुणाला तमूक प्रकारच्या मार्गदर्शनाची गरज असेल, ते बघूनच समजेल.

७. म्हणून सर्व वाचकांना विनंती, की त्यांनी अगदी क्षुल्लक का होईना काहीतरी रेखाटून इथे द्यावे. प्रत्यक्ष दृष्य, वस्तु इ. ऐवजी नुस्त्या कल्पनेने रेखाटायलाही काहीच हरकत नाही. कोणतीही तुलना, मूल्यमापन, समीक्षा इथे करण्याची आवश्यकता नाही. पुढे कसे जायचे, त्यासाठी एकदा इशारच पुरेसा असतो. मुख्य मुद्दा आनंदाने काही करण्यण्याचा आहे.