भाषासु मुख्या मधुरा

यातील कूट जरा जरा आठवत आहेत. सोडवायचा नक्की प्रयत्न करते.

शशी दिवसधूसरो गलितयौवना कामिनी
सरो विगतवारिजं मुखमनक्षरंस्वाकृते:
प्रभुर्धनपरायण: सततदुर्गत: सज्जन:
नृपाड्गणगत: खलो, मनसि सप्तशल्यानि मे ।

हा आहे का?

वा, मस्त धागा! वाचते आहे.

१)यस्य षष्ठीचतुर्थी च विहस्य च विहाय च
अहं कथं द्वितीया स्याद् द्वितीया स्याम् अहं कथम्.
२)द्वन्द्वो द्विगुरपि चाहम् मद्गेहे नित्यमव्ययीभावः
तत्पुरुष कर्मधारय येनाहं स्याद् बहुव्रीहि:

मस्त, वाचतोय.

चतुरधिकं शतमष्टगुणं द्वाषष्टिस्तथा सहस्त्राणां |
अयुतद्वयविष्कम्भस्यासन्नो वृत्तपरिणाहः ||

१०० मध्ये ४ मिळवा, ८ ने गुणा आणि आलेला आकडा ६२००० मध्ये मिळवा. अशा प्रकारे आलेलं उत्तर हे साधारण पणे २०० व्यास असलेल्या वर्तुळाचा परीघ असेल.
(१०० + ४) * ८= ८३२ + ६२००० = ६२८३२.
π = परिघ ÷ व्यास = ६२८३२ ÷ २०००० = ३.१४१६

हा आर्यभट्टाने पाय (pi) ची किंमत काढण्यासाठी सांगितलेला श्लोक.

यस्य कस्य तरोर्मूलं येन केनापि मिश्रितम् |
यस्मै कस्मै प्रदातव्यं यद्वा तद्वा भविष्यति ||

या किंवा त्या कुठल्यातरी झाडाच मूळ (घेऊन) त्यात हे नाहीतर ते मिसळलं (आणि औषध म्हणून) कुणाला पण दिलं, (तर काय होणार? आजारी) असा (बरा) किंवा तसा (अजून खराब) होईल. (योग्य निदान; योग्य औषध; त्याची प्रकृती पाहून उपाय योजना केली तर फायद्याची होते. कुठल्याही परिस्थितीत विचारपूर्वक उपाययोजना हवी.)

इथे अजून सुभाषिते आहेत.

हाताच्या पाच बोटाना संस्कृत मधे अंगुष्ठ , तर्जनी , मथ्यमा , अनामिका व करांगुली म्हणतात. यापैकी आपण अंगठी घालतो त्या बोटाला अनामिका असे का सम्बोधितात याचे एक हृद्य कारण या ओळींमधून सांगितले आहे--
पुरा कविनाम गणना प्रसंगे
कनिष्टीका धिष्टीत कालिदास:
अद्यापि तत्तुल्य कवे: अभवत
अनामिका सार्थवती बभूव
पूर्वी कवींची गणना सुरु करताना करंगळीवर कालिदासाचे नाव घेतल्यावर, नन्तर येणाऱ्या अंगठीच्या बोटावर नाव घेण्या साठी कालिदासाच्या तोडीचा दुसरा कवीच आठवला नाही . ह्यामूळे त्या बोटाचे नाव अनामिका झाले.

वैद्यराज नमस्तुभ्यं यमराज सहोदरः।
यमस्तु हरति प्राणान् वैद्यः प्राणान् धनानि च ।।
हे वैद्यराजा ! यमराजाचा बंधू अशा तुला नमस्कार. यम फक्त प्राणहरण करतो,
तू तर आधी धन आणि नन्तर प्राण घेतो.

काही सुभाषिते मिळाली. तुमची परवानगी ग्राह्य धरुन इथे लिहून ठेवते -

अल्पाक्षरमसन्दिग्धं सारवद्विश्वतोमुखम्।
अस्तोभमनवद्यं च सूत्रं सूत्रविदो विदुः॥

कमीत कमी अक्षरात लिहिलेले, अर्थ अगदी स्पष्ट असणारे, [कुठला तरी] मुद्दा मांडणारे, सर्व उदाहरणात वापरता येते असे निर्दोष [वाक्य] म्हणजे सूत्र असे ज्ञानी लोक म्हणतात.

यथा बीजांकुरः सूक्ष्मः प्रयत्नेनाभिरक्षितः।
फलप्रदो भवेत् काले तद्वल्लोकः सुरक्षितः।

जसे सूक्ष्म अशा बीजांकुराचे प्रयत्नपूर्वक रक्षण केले असता कालांतराने ते वृक्षरूप होऊन फळे देऊ लागते. तसेच प्रजेला सुरक्षित ठेवले असता (राजाला) तिच्यापासून वैभवप्राप्त होते.

परदुःखं समाकर्ण्य स्वभावसरलो जनः।
उपकारासमर्थत्वात् प्राप्नोति हृदये व्यथाम्॥

दुसऱ्यावरचे दुःखद प्रसंग ऐकल्यावर उपकार करण्यास असमर्थ असल्यामुळे थोर माणसाला मनात तळमळ लागून राहते.

काव्य शास्त्र विनोदेन कालो गच्छति धीमताम्।
व्यसनेनच मूर्खाणाम् निद्रया कलहेन वा।।

हुशार माणसे त्यांचा वेळ काव्य, शास्त्र, विनोद याच्या परिशीलनात/अभ्यासात घालवतात आणि मूर्ख माणसे व्यसनात, झोपा काढून व भांडणं यात घालवतात.

अद्भि गात्राणि शुद्ध्यंति मनः सत्येन शुध्दयति।
विद्यातपोभ्यां भूतात्मा बुद्धिर्ज्ञानेन शुध्दयति॥

शरिराची शुद्धी पाण्याने होते. मनाची शुद्धी सत्याने होते. आत्म्याची शुद्धी तप आणि विद्येमुळे होते तर बुद्धी ज्ञानामुळे शुद्ध होते.

ते संबोधन "अगा उज्जैनी " आहे का "हाय गे उज्जैनी " आहे ? -- < संदर्भ - डॉ. सतीश - तुझे आहे तुजपाशी >

ते संबोधन "अगा उज्जैनी " आहे का "हाय गे उज्जैनी " आहे ? -- संदर्भ - डॉ. सतीश --- तुझे आहे तुजपाशी .

यशोधरा,

वरच्या श्लोकांत मूर्खाणाम् च्या जागी मूर्खानाम् हवं ना?

आ.न.,
-गा.पै.

एक आवडते सुभाषित :
अतिपरिचयात अवज्ञा
संततगमनात अनादरो भवति
मलये भिल्ल पुरंध्री
चंदनतरुकाष्ठं इंधनं कुरुते.

( ज्याप्रमाणे मलय पर्वतावरील भिल्ल चंदनाचा सरपण म्हणून वापर करते, तसेच आपल्याला कोणाशी अतिपरिचय झाल्यावर वा सतत त्याच्याकडे जात राहिल्यास अवमान सहन करावा लागतो).

...... 'अतिपरिचयात अवज्ञा ' चा अनुभव सर्वत्रच येतो. जसे की - आपला शेजारी, नोकरीतील सहकारी, नातेवाईक आणि संस्थलांवर दीर्घकाळ वावरणारे आपण सगळे सुद्धा !

स्वदेशेषु धनम विद्या । विदेशेषु धनम मति ।
परलोके धनं धर्मा । शीलम सर्वत्र वै धनं ।।

भावार्थ:
आपल्या शिक्षणा चे मोल हे स्वदेशात. परदेशात शिक्षणा पेक्षा बुद्धीचा वापर अधीक करावा लागतो. परलोकात आचरण महत्त्वाचे. तर, चारित्र्य हा सर्वत्रच गुण धरला जातो