ताटाभोवतीची सजावट(महिरप)

नमस्कार मंडळी! जागतिक अन्न दिनाच्या शुभेच्छा!

अन्न ही माणसाची मूलभूत गरज. माणसाला जगायला काय हवे असे विचारले तर उत्तर येईल अन्न, वस्त्र, निवारा. तर यातील अन्न मुख्य. आता माणूस जगण्यासाठी खातो की खाण्यासाठी जगतो हा प्रश्न आला तर आपण बहुधा खाण्यासाठी जगणार्‍या गटात मोडू. बहुतेकांना खाण्याची आवड असतेच. बरोबरच आहे म्हणा सुरेख, स्वादिष्ट, रुचकर जेवण कोणाला आवडणार नाही? आता हेच छान छान पदार्थ प्रसन्न वातावरणात बसून खाल्ले तर चार घास जास्तच जातील, म्हणजे फक्त रुचकर भोजन नाहीतर आजूबाजूचे वातावरणही सात्त्विक हवे. शिवाय नुसते वातावरण नाहीतर आजूबाजूची, जेवणघरात स्वच्छताही हवी.

जेवायला बसायची जागा कशी स्वच्छ सजवलेली असावी. नीटनेटकी बैठक, स्वच्छ भांडी, सुबक मांडणी मनाला कसे प्रसन्न करते. पूर्वी कशा छान सारवलेल्या जमिनी असायच्या. बसायला पाट, ताटाखाली पाट, चकचकीत तांब्या भांडे असायचे. आता टेबल आले तरी ते स्वच्छ सजवलेले असेल तरच छान वाटेल. पूर्वीचा पेशवाई, सावकारी थाट तर अजूनच निराळा. सव्वा हात केळीचे पान, चंदनी पाट, ताटाखाली लाल पाट, उत्कृष्ट उदबत्त्या, आग्रहाचे वाढणे, साखळीचे गंध, श्लोक, चांदीची भांडी, पदार्थांनी भरलेले पान आणि त्याभोवती विविधरंगी सुरेख रांगोळ्या. आता असा सगळा सरंजाम करणं शक्यच नाही पण सणासुदीला, एखाद्या विशेष प्रसंगी निदान आपण ताटाभोवती रांगोळी तरी काढू शकतोच की.

या रांगोळ्या अशा वाढलेल्या ताटाला काही वेगळीच शोभा आणतात. काहीतरी विशेष असल्याची जाणीव करून देतात. लांबलचक पंगत असो वा एका ताटाभोवती मांडलेली महिरप असो दिसते सुरेखच. मला आठवतंय लहानपणी आणि अजूनसुद्धा सण वा वाढदिवस असला की आई आवर्जून ताटाभोवती रांगोळी काढायची. आईची बोट कशी झरझर फिरायची, नाजुक फुलांची नाहीतर मोराची, वेलबुट्टीची नक्षी ताटाभोवती काढायची. कधी फुलांची तर कधी मोत्यांची. प्रत्येकाला असे ताट मिळायचे. पुढे घरात टेबल आले तरी महिरप सणासुदीला असतेच. खाली जमिनीवर पंगत वाढली तर एकच वेलबुट्टीची लांबलचक महिरप रेखाटली जाते. नाहीतर ताटाभोवती विविध रंगाचा वापर करून सुरेख रांगोळ्या वापरून सजावट करता येते. आता बाजारात तसे छापही मिळतात आणि अनेक रंगही.

याशिवाय अजून एक साधा प्रकार म्हणजे घरात केलेली पुठ्ठ्याची महिरपही छान दिसते. करायलाही सोपी.

घरातलाच एखादा पुठठा घेऊन हवा तसा आकार कापून घ्यावा. कापलेल्या आकारावर हवा तो रंगीत कागद लावावा. छानशी लेस चिकटवून घ्यावी. त्यावर टिकल्या, फुलं, मोती यांची हवी तशी नक्षी काढून घ्यावी. असे विविध आकार करून त्याची आकर्षक मांडणी करता येते. अगदी सहजपणे मांडताही येते.

असाच एक सुरेख प्रकार मोत्याच्या मांडणीचा. पूर्वी माझी आजी छान मोत्याच्या वस्तू बनवायची. मोत्याची कमळं, प्राण्यांचे आकार, खेळणी एकाहून एक सुरेख. घट्ट वीण असलेल्या या वस्तू टिकायच्या भरपूर. त्या कधी शिकणं जमलं नाही पण मोत्याची ती करत असलेली महिरप मात्र मी शिकून घेतली. विविध रंगाचे मणी मोती एकात एक गुंफून नवेव नवे डिझाइन बनवायचा मग छंदच लागला. कोणाकोणाच्या रुखवतावर हौसेने ठेवल्या. महालक्ष्मी बसवल्या की त्यांच्या नैवेद्याच्या ताटाभोवती ठेवायला केल्या.

आता गृहिणी जास्त व्यस्त होऊ लागलीये पण हौस असतेच ना! शिवाय सोयीसाठी टेबल वापरले जाते. बर्‍याच घरी आताशा काचेचे टेबल असते. मग त्यावर रांगोळी काढणे अवघड. मोत्याच्या, पुठ्ठ्याच्या कधी करणार? अश्या वेळेस झटपट मांडता येणारी कुंदन रांगोळी मांडावी. यातही विविध आकार, रंग, कुंदन मिळतात. हवी तशी करा आणि देखणी सजावट मांडा.

माझा अजून एक आवडता प्रकार म्हणजे फुलांची महिरप. छान विविधरंगी फुल घ्यावीत काही सुगंधी तर काही नाजुक. नुसत्या पाकळ्या घेऊन त्यात फुलं मांडून मोहक रचना करता येते. ताज्या फुलांनी त्यांच्या सुगंधाने मन प्रसन्न होते. कधी गुलाब पाकळ्या, कधी निशिगंध, कधी झेंडूच्या पाकळ्या. मंद सुगंध छान वाटतो. हवे तसे नक्षीकाम करून फुल मांडता येतात. लग्नकार्यात वधूवरांच्या ताटाभोवती फुलांची रांगोळी असतेच.

या काही महिरपींशिवाय लहान मुलांसाठी केलेल्या चॉकलेटच्या, क्विलिंगच्या, लोकरी फुलांच्या अनेकविध सुंदर महिरपी बनवता येतात. भारतीय खाद्यसंस्कृतीत असणारी ही अशी पारंपरिक महिरप सजावट, कोणत्याही सजावटीपेक्षा जवळची वाटणारी.