"चला, गाणं शिकुया, समजून घेउया!" - भाग १

त्याकरता कुठे जाहीर गायलं पाहिजे असं नाही, ष्टेजशो वगैरे केले पाहिजेत असंही नाही. गाण्यासारखा दुसरा सोबती नाही, त्यामुळे एखादं गाणं समजून घेऊन स्वत:पुरतं गातांनाही मजा येते.

१०१% सहमत्..मलाही असच गायला आवडतं फक्त माझ्यासाठी....:)
हे गाणं तर सुरेखच तुम्ही समजावलयही छान आज घरी जाऊन ऐकून परत गायचा प्रयत्न नक्की करणार
(बाथरुम सिंगर)
वरदा
"The future belongs to those who believe in the beauty of their dreams" ~ Eleanor Roosevelt

तात्या, तुमचा उत्साह समजू शकतो. तुम्ही याविषयातले तर अगदी अधिकारी जाणकार आहात, पण मला स्वत:ला हा प्रयोग नाही आवडला बुवा! कवितेचा आनंद घेण्याऐवजी त्याचं रसग्रहण झाल्यावर जे वाटतं, तसं वाटलं. (रसग्रहण म्हणजे कवितेच्या रसाला लागलेलं ग्रहण)

बर्‍याच दिवसांनी आपण सुरु केलेली संगीत विषयक चर्चा पाहून आनंद झाला. त्याबद्दल आपलं अभिनंदन आणि धन्यवाद...

जसे आपण संगिताचे विद्यार्थी तसेच आम्हीही...पण सर्वसामान्य माणसांच्या डोळ्यातून पहायचे झाल्यास काही प्रश्ण उभे राहतात ते फक्त मी इथे नमूद करू इछितो...आपण रागावणार नाहीत अशी अपेक्षा...

१. सम म्हणजे काय?
२. अस्थाई म्हणजे काय?

असे जे प्रश्ण उभे राहतात त्या बद्दल जर पटकन तिथेच माहीती दिलीत तर लेख अजुनच परिपुर्ण होईल ह्यात काही शंका नाही. माझा अनूभव असा की ज्या लोकाना शास्त्रिय संगीत नकोस वाट्ट त्याचं मुख्य कारण त्याची आणि त्यातल्या शब्दांची माहीती नसणे हे मुख्य आहे. ती माहीती जर शक्य तिथे पटकन मिळाली तर हे प्रेम वाढीस लागेल...कोण जाणे ह्यातुन एखादा विचारी गायक / वादक निर्माण होइल.

बाकी गाण्यातली सौंदर्य स्थळं दाखवण्याचा आपला हा उपक्रम निश्चित स्तुत्य आहे ह्यात काहीच शंका नाही. परत एकदा आपलं अभिनंदन...

अवांतर : लोकप्रभामध्ये येणारा अंजली किर्तने यांचे लेख वाचता का? एक अतिशय माहीतीपुर्ण लेख असतात..आपण तर त्यांचे पंखा झालो आहोत...

धन्यवाद,

मुकुल

सम म्हणजे काय?
तालाची पहिली मात्रा म्हणजे सम. जसं, त्रितालामध्ये १६ मात्रा असतात आणि ज्या अक्षरावर सम येते तेव्हा १६ मधली पहिली मात्रा (तबल्यावर थाप) पडते. १६-१६ ची आवर्तनं असतात, पुढच्या आवर्तनांमध्येही ते अक्षर समेवरच येते.

तात्या, मी बाळ आहे बरं गाण्यामध्ये, चुकलं असेल तर सांगा..

--
गिरिजा..

लिहिण्याची हौसच लई... माझा ब्लॉग
-----------------------

मस्त तात्या. हे गाणं कधीचं माझ्या संग्रही नव्हतं पण तुमचा लेख वाचुन हे गाणं ऐकलं आणि गाणं एकदम आवडुन गेलं. आता डाउनलोड करीन.खरचं सुंदर मालिका सुरु केली आहे तुम्ही. धन्यवाद.
मुकुल ने सुचवलेलंही अगदी बरोबर आहे.

आणखी एका गझलेसाठी तुम्हाला धन्यवाद. मागे तुम्ही "आज जानेकी जिद ना करो.." या गझलेचं असचं सुंदर रसग्रहण केलं होतं.मला ही गझल माहित होती पण कधी ऐकायचा प्रयत्न केला नव्हता. तात्या तुमचा लेख वाचला,गझल ऐकली आणि काय सांगु ,ऐकतचं राहीले. अनेकवेळा ऐकली त्या दिवशी.एवढचं नाही तर गझल संपल्यावर आपोआप मी टळ्या वाजवल्या जणु काही मी प्रत्यक्श मैफीलित बसलेली आहे.आजुबाजुचे सगळे लोक चमकुन माझ्याकडे बघु लागले.अजुन एकदा धन्यवाद.

तात्या,
या मालिकेबद्दल अभिनंदन आणि आभार!
"मला गाणं आवडतं" याच्या पुढे जावसं सगळ्यांनाच वाटतं पण शास्त्रीय खाचाखोचा माहित नसताही कळेल अश्या भाषेत कोणी सांगत नाहि ही खंत असते. ती आपण दूर केलीत. अगदी मन लाऊन लेख तीनदा वाचला व एकीकडे गाणं ऐकलं आणि तुम्ही म्हणताय त्याप्रमाणे एखाद्याने एखाद्या सौदर्यस्थळाकडे लक्ष वेधलं तर आनंद होतो तो वेगळाच. शिवाय "खरच इतके वेळा हे गाणं ऐकूनही कसं बर कळलं नाहि हे आपल्याला" असंही वाटून जातं :)

गाण्यातली काही सौंदर्यस्थळे समजून घेऊन, जाणीवपूर्वक ते गाणं मनातल्या मनात का होईना, परंतु अधिक चांगल्या रितीने गाता यावं, गुणगुणता यावं असं वाटणार्‍यांकरता हा लेखनप्रपंच!

आपले उद्दीष्ट सफल झालंय ,तात्या :)

तेव्हा आपल्याला जास्त त्रास न देता इथेच थांबतो

का हो? अजून असा त्रास आवडला असता :)

-('मिसळ'लेला) ऋषिकेश

माझ्यासारख्या गाण्यात ढ असणार्‍या पण गाणे समजवून ऐकावे अशी इच्छा असणार्‍याना पर्वणी आहे.

चकली
http://chakali.blogspot.com

तात्या, ही अगदी छान लेखमाला सुरू केलीस रे तू!!
आमच्यासारख्या संगीत गाऊ न शकणार्‍या, पण ऐकायला आवडणार्‍या कानसेनांसाठी तू देत असलेली माहिती अगदी उपयुक्त आहे बघ!! आणि ती तुझ्या शैलीत असल्याने अगदी रंजक अणि सोपी पण आहे.
आम्हाला बघ, लहानपणी संगीत शिकण्याचं कधी सुचलंच नाही.....
अभ्यास एके अभ्यास (पांढरपेशे ना आम्ही!) आणि उरलेल्या वेळात तालीम एके तालीम करत र्‍हायलो बघ!!:)
संगीत ऐकायला खूप आवडतं पण त्यातली घट-पटाची चर्चा उमगत नाही रे! आता तुझ्या लेखमालेची खूप मदत होईल...
वर मुकुलने सांगितल्याप्रमाणे 'सम' अस्ताई' वगैरे सुद्धा समजावून सांग एकदा! काय करणार, तुला शिष्यवर्ग आमच्या सारखा ढ भेटलाय ना! ते तुझं प्राक्तन म्हणायचं.....
आमच्यासारख्या "औरंगझेबांना" शिकवायचं!!!:)
पण असू दे, तू आपला सांगत जा, आम्ही आमच्या अल्पमतीप्रमाणे शिकत जाऊ. काही शंका असेल तर विचारू.
तुझा,
पिवळा डांबिस
(अवांतरः अरेंजर्स आणि फुल ऑर्केस्ट्राच्या संगीताच्या जमान्यात वाढलेली आमची पिढी! पण मग सैगलचं "बाबुल मोरा" किंवा बालगंधर्वांचं "सुजन कसा मन चोरी" ऐकतांना कुणीतरी काळजावर धारदार सुरी चालवतंय असं का वाटतं रे?)

वाचला लेख तात्या. हे माझं अतिशय आवडतं गाणं आहे. त्या गाण्याच्या गायकीचं विश्लेषण खूप सुंदर केलं आहे. या गाण्यानंतर उत्तरायण या मराठी सिनेमातल्या "धुंद होते शब्द सारे धुंद होत्या भावना" याचं कराल का?
तेही अतिशय सुंदर आहे गाणं.. तरल आहे.
- (सर्वव्यापी)प्राजु
http://praaju.blogspot.com/

मला आवडणार्‍या काही गाण्यांबद्दल लिहिण्यासाठी मी ही लेखमाला सुरू करत आहे. आपल्याला आवडली, त्यातून काही चांगले विचार मिळाले तर चांगलंच आहे, नाय आवडली तर द्या सोडून...!

अहो तात्या काय बोलता तुम्ही हे
मस्तच माहिती आम्हाला देत आहात आणि नाय आवडणार कशाला, वाट पहात आहोत कधी तुम्हाला वेळ मिळतो आणि आम्हाला पुढील लेख वाचायला मिळतो :)

आधी ऐकले असले तरी इथले रसग्रहण करुन परत ते गाणं ऐकायला जास्त मजा येते.

अश्या हिंदी फिल्म म्युझीक ने आपले आयुष्य काय सुखी केले आहे!

पुढच्या भागाची वाट बघतोय.

भाग २ येऊ द्या...वाट बघत आहोत...:)

जिथे कमी तिथे आम्ही ..:)

तात्या,लिहित रहा ,आम्ही वाचत रहातो.
साती

तात्या गुरुजी फार मस्त गाणं निवडलंत! आशाताईंच्या गायकीबद्दल आमच्यासारखे पामर काय बोलणार? त्यांच्या अष्टपैलुत्वाला आम्ही नेहमीच मुजरा करत असतो.
माझ्या लहानपणी ४ थी पर्यंत मी पालिकेच्या शाळेत शिकलो तोवर तिथे गायन गुरुजी हा प्रकार नव्हता. मी पाचवीत खाजगी शाळेत दाखल झालो आणि मग मला कळले की माझ्या जुन्या शाळेत त्यावेळचे रेडिओ स्टार आणि कुमार गंधर्वांचे गुरु बंधू श्री. रतिलाल भावसार ह्यांची गायन गुरुजी म्हणून नेमणूक झालेय. काय विचित्र योगायोग बघा. माझी गाणं शिकण्याची आयती संधी गेली.
पुढील आयुष्यात अशी संधी आली पण तिही नीटपणे साधता आली नाही. एकूण आमचे दूर्दैवच म्हणायचे( आम्हा श्रोत्यांचे सुदैव! दुसरे काय? ;) .. कोण बोललं? ~X( बाकी तुम्ही म्हणताय ते खरं आहे म्हणा :( )
तेव्हा आता इथे तात्या गुरुजी जे काही शिकवताहेत ते डोळसपणे जाणून घ्यायचा प्रयत्न करतोय पण आता वाढलेल्या वयामुळे येणारे विस्मरण आडवे येतेय. कोणतीही नवीन गोष्ट फार काळ लक्षात राहात नाही. पण तात्यानु तुम्ही सांगत राहा. बघू ! आमच्यासारख्या मंदबुद्धी आणि त्यात भरीस भर म्हणून विस्मरणाचा वर लाभलेल्या लोकांना ह्याचा कितपत फायदा होतोय ते!

तात्या जरा ते तालाचं तंत्रही नीट समजावून सांगा बॉ. कारण आम्ही नेहमीच बे'ताल' होतो(गाण्यात बरं का! उगाच दुसरी शंका नको!)

आपला एक मंदबुद्धी विद्यार्थी
प्रमोदकाका

मराठी भाषा हा माझा प्राणवायू आहे

तात्या, नविन उपक्रम छान आहे. पुढील लेखांची वाट बघतो आहे.

बिपिन.

काही वर्षापूर्वी कोल्हापुरात प्रा. श्रीकृष्ण कालगावकर व प्रभाकर तांबट यांनी असाच हिंदी-मराठी संगीताच्या रसग्रहणासाठी स्मृतीगंध लिसनर्स क्लब स्थापन केला आहे. मी गेली ३-४ वर्षात त्यांच्या कार्यक्रमाला उपस्थित राहू शकलो नाही. त्याआधी बहुदा १-२ वर्षे तरी त्यांचा एकही कार्यक्रम चुकवला नव्हता. आज तात्यांनी ती आठवण जागी केली.
तात्या पुढच्या भागाची आतुरतेने वाट बघतोय. कधी तरी कोल्हापुरात चक्कर टाका; प्रा. कालगावकरांकडे जाऊ.

अवांतरः तात्यांच्या या उपक्रमाला मिसळपाव लिसनर्स क्लब असे नाव देउयात का???

आपला,
(लिसनर) अन्या दातार

तात्या मस्त रसग्रहण केल॑ आहेत. राहुलदेव बर्मन उर्फ प॑चमदा हा माणूसच एकूण अफाट होता. (प॑चमवर एक वेगळा लेखच लिहिला पाहिजे!) त्याने हि॑दी फिल्म स॑गितात जास्तीत जास्त प्रयोग केले आहेत. त्याच्या स॑गिताचे वेगवेगळ्या ऍ॑गलमधून अवलोकन व चर्चा पुण्यात प॑चमच्या जय॑तीला व पुण्यतिथीला होते. त्यावेळी प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षरित्या प॑चमशी स॑ब॑धित व्यक्ति॑च्या मुलाखती व त्या॑च्या कलेच्या सादरीकरणाचा अप्रतिम कार्यक्रम होतो. इ.स. २०० सालापासून मु॑बईचे अ॑कुश चि॑चणकर, पुण्याचे राज नागूल, आशुतोष सोमण, प्रसाद स॑वत्सरकर ही प॑चम फॅन म॑डळी हा कार्यक्रम आयोजित करतात (नेहमीच हाऊसफुल्ल असतो, तिकिटे मोठ्या मुश्किलीने मिळतात)
प॑चम प्रेमी॑नी खालील वेबसाईटला जरूर भेट द्यावी.
www.panchammagic.org

तात्या, एक चांगला उपक्रम सुरू केल्याबद्द्ल धन्यवाद.
गाणं ऐकायला मलाही आवडत पण गायकी समजून घेण्यात अगदीच ढ. आता या उपक्रमामुळे नक्कीच समजायला लागेल हा विश्वास आहे.
त्या आधी काही शब्दांचा अर्थ सांगितला तर बरे होईल.
आरोह , अवरोह म्हणजे काय? सम , त्रिताल, अस्थाई हा काय प्रकार आहे?
सरगम म्हणजे सप्तसूर हाच अर्थ की अजून काही?
ताल व लय यात फरक काय आहे?
हे बेसिकच जर कळ्ले नाही तर पुढचे काहीही डोक्यात जाणार नाही असं वाटतयं.