स्वातंत्रोत्तर भारताचा राजकीय इतिहास भाग २: आणि शरद पवारांची बस कायमची चुकली

९७ नंतर काँग्रेस आपटणार आहे हे पवारांना चांगलेच ठाउक होते, त्यामुळे बुडत्या जहाजात कशाला बसायचे? असा विचार करुन त्याने नवीन जहाज बांधले...

पण पवारांनी तसे केले नाही

का केलं नाही हा एक महत्त्वाचा प्रश्न आहे.

महाराष्ट्राच्या राजकारणावर पकड हा पवारांच्या नीतीचा पाया आहे. त्यावेळी महाराष्ट्रातच त्यांचं बूड स्थिर नव्हतं. अजितोदय व्हायचा होता - किंबहुना अजितदादांवर कितपत व्यापक जबाबदारी टाकावी याची शंका त्यांना असावी. (अजूनही कधीमधी त्यांची ही साशंकता प्रकट होते.)

त्यांच्या प्रकृतीच्या तक्रारीही याचसुमारास चालू झाल्या असाव्यात असा अंदाज आहे.

>>> ३० मार्च १९९७ मध्ये कॉंग्रेस अध्यक्ष सीताराम केसरींनी देवेगौडा सरकारचा पाठिंबा अचानक काढून घेतला.त्यामागे तात्कालिक असे कोणतेच कारण नव्हते.असे म्हटले जात होते की केसरींच्या या अचानक पाठिंबा काढून घ्यायच्या खेळीमागे त्यांचे देवगौडांबरोबरचे शत्रुत्व हे महत्वाचे कारण होते. देवेगौडांनी केसरींच्या विरोधात उत्पन्नाच्या स्त्रोतांपेक्षा जास्त संपत्ती असल्याच्या कारणावरून आणि केसरींचे डॉक्टर सुधीर तन्वर यांच्या हत्येसंदर्भात चौकशी सुरू केली होती.यातूनच केसरी अस्वस्थ झाले. एक तर स्वत: पंतप्रधान व्हावे किंवा देवेगौडांच्या जागी फारशी महत्वाकांक्षा नसलेला नेता पंतप्रधानपदी बसवावा असे त्यांना वाटू लागले.

अजून एक कारण होते. त्याच सुमारास कोणत्या तरी कारणाने देवेगौडांनी ओरिसाला भेट दिली होती. त्यावेळी त्यांच्याबरोबर विमानात पवार सुद्धा होते. ही मोठी बातमी झाली होती. पवार व देवेगौडा एकत्र येत आहेत. कदाचित पवार कॉंग्रेस फोडून सत्तेत सामील होतील अशा अफवा पसरत होत्या. यामुळे देखील देवेगौडांना घालविण्याची केसरींची योजना अधिक पक्की झाली होती.

पवारांना १९९७ मध्ये बस मिळणार होती का ते मला माहित नाही. पण १९९१ मध्ये मात्र त्यांना १०, जनपथवरील कंडक्टरने घंटी मारल्याने बसच्या दारातून खाली उतरावे लागले होते आणि ती बस मात्र कायमची चुकली. आता या जन्मात त्यांना तो बसप्रवास घडेल असे वाटत नाही.

जर त्यांची संधी हुकलीच / त्यांना संधी होती असे अध्याहृत असेल तर या विश्लेषणाशी सहमत आहे. मात्र त्यांना खरोखरच कधीही अशी संधी होती का याबद्दल साशंक आहे.

इथे निव्वळ खासदार बघुन उपयोगाचे नाही. पवारांच्या मागे बहुसंख्य PCCचे सभासद उभे राहिले असते या मतामागे काही विदा आहे का निव्वळ काँग्रेसी जनांच्या सर्वायव्हल इन्स्टिंक्ट्स वरील विश्वास?

मोठी खेळी करण्याची पात्रता असुन देखिल दोघेजण आपाअपल्या क्षेत्रात पिछाडीवर राहिले.एक तर गरजेच्या क्षणी त्यानी संघाला सावरण्याची संधी मिळाली ती साधण्यापेक्षा सहानुभुती मिळवण्यात वेळ गेला.नंतर त्याच्या पेक्षा दर्जेदार खेळाडुचे संघात आगमन झाले व हे दोघे झाकोळले गेले.
स्वःताच्या क्षमतेचा विचार ही न करता केलेले पवारांचे बंड हे देखिल त्याची मोठी चुक होती.

मुळात हे सर्व पवारांची पंतप्रधान बनण्याची कुवत आहे यावर आधारीत विश्लेषण आहे.

माझ्याकडे अभ्यासक म्हणून तपशील नाही. नाहीतर ठामपणे काहीतरी म्हणता आले असते. पण यशवंतराव चव्हाण व वसंतराव नाईक सोडले तर पूर्ण महाराष्ट्रावर पकड असलेला नेताच झाला नाही. किंवा दिल्लीकरानी तो होऊ दिला नाही.
काहीही राजकीय बळ नसलेले लोकही प्रधानमंत्र्याच्या खुर्चीवर बसलेले दिसतात. पण आपले पावरबाज साहेब तिथे बसण्यासाठीची राजकीय जुळवाजुळव झाली नाही. पवारांच्या या उदाहरणाने राज ठाकरे यानी काहीतरी धडा घेणे जरूर आहे. पवारांची बस तरी चुकली राज ठाकरेना तर भाड्याची सायकलही अशा स्वभावामुळे मिळणार नाही. अर्थात राज यांचे स्वप्न दिल्ली हे नाहीच हा भाग वेगळा.

१०, जनपथवरील कंडक्टरने घंटी मारल्याने बसच्या दारातून खाली उतरावे लागले होते आणि ती बस मात्र कायमची चुकली. आता या जन्मात त्यांना तो बसप्रवास घडेल असे वाटत नाही.

बस चालवणारा डायवर स्वदेशीच हवा ह्या पायावर राष्ट्रवादीची स्थापना झाली होती.तो पाया किती तकलादू होता हे पवारांनी त्या पक्षाशी युती करून सिद्ध करून दाखवले.
राष्ट्रवादीच्या बसमध्ये पांढर्‍या बसमधून अनेक प्रवासी उड्या मारतील व बस फूल होईल असे वाटले होते.महाराष्ट्रातले काही प्रवासी चढले,मेघालयातले एक् चढला.बस काही फूल झाली नाही.

पवार जर प्रंतप्रधान झाले तर आपल्या देशाच्या धोरणात काय बदल झाला असता याचेही विवेचन झाले तर बरे होइल. आजपर्यंत प्रत्येक प्रंतप्रधानांनी आपल्या देशाला समस्येतून बाहेर काढले असा माझा विचार आहे ( एखादा अपवादही असेल.).

शीर्षकातील "कायमची" हा शब्द वगळता लेखाशी सहमत.

राजकारणात कधीही, काहीही होऊ शकते.

नेहेरुंनंतर (आणि शास्त्रींनंतरही) पंतप्रधानपदी बसण्याची आशा बाळगणार्‍या मोरारजींना इंदिरा गांधी पंप्र झालेल्या पहाव्या लागल्या. इतकेच नव्हे तर, काँग्रेसफुटीनंतर संघटना काँग्रेस स्थापताना, उरल्या सुरल्या आशादेखिल मावळताना दिसल्या.

परंतु, ७७ च्या जनता पक्षाच्या यशाने, अर्धा टर्म का होईना पण आपले स्वन साकार झालेले पहायला मिळालेच ना?

त्याकाळात एक बातमी माझ्या वाचनात आली होती. सोनियांचे हात बळकट करण्याची गरज- शरद पवार. मी मनात म्हणल की याचा अर्थ सोनियांचे पाय खेचण्याची सुरवात झाली. ;)

हा लेख आत्ता वाचला. पवारांना जर संधी मिळाली असती तर ती काँग्रेसला टेकओव्हर करूनच आणि त्या अर्थाने १९९७ मधे बस कायमची चुकली असे म्हणणे पटते. पण मला वाटते पवारांच्या बाबतीत त्यांच्या राजकीय गुरू यशवंतराव चव्हाणांप्रमाणेच अतिसावधपणे पाऊल उचलणे भोवले.

एकंदरीत भारतीय विचारात, राजकारणात पडतो म्हणणे, एखाद्या राजकीय पदाची अपेक्षा असणे म्हणणे, काल पर्यंत साधी रहाणीच दाखवणे म्हणजेच आदर्श असे बिंबवले गेल्याने नाटकीपणा वाढला / वाढत गेला. त्याची फळे त्या त्या व्यक्ती आणि समाज दोन्ही भोगत आहेत.

बाकी पवारांवरील भ्रष्टाचाराच्या आरोपांमुळे ते पंतप्रधान कसे झाले असते हा एक जर-तरचा असला तरी वादाचा मुद्दा आहे. पण त्यांच्यात संघटना कौशल्य आहे असे मात्र नक्की वाटते.

वेगळा विचार. पण काँग्रेसमधे गांधी घराणे सोडता कोणालाही एका मर्यादेच्या बाहेर वाढू दिले जात नाही. त्यामुळे एका विशिष्ट परिस्थितीत पवारांना संधी होती हे खरे असले तरी ती संधी प्रत्यक्षात आणता आली नसती.