पंढरपुर ला पांडुरंग व रुक्मिणी माता एकत्र का नाही आहेत ? कारण काय आहे ?

डॉन

तुमच्या लग्नाला किती वर्षं झाली?

आपण कशाला उगाच लोकाच्या भानगडीत नाक खुपसायचे ?

राईच्या ? की राहीच्या? रुक्मिणीच दुसर नाव राही ना? दुसरी बायको नसावी पांडुरंगाला.

आयला तिरुपती ला पण असाच काही तरी राडा आहे.
परा म्हणतो त्या प्रमाणे आपण कशाला उगाच लोकांच्या फाटक्यात पाय घालावा?

सखा म्हणजे मित्र.
आपण आपल्या मित्राच्या पर्सनल गोष्टीमधे लक्ष घालत नाही.
परा ला विचारा.
इतक्या दिवसात त्याचे कुठल्या बँकेत(सहकारी की नॅशनाइज्ड) खाते आहेत हे पण विचारले नाही.

निश , याचं उत्तर तुम्हाला विसूभाउ बापट देतील, खात्रीने. मग ते तुम्हीच इथे टाका. ते माझे फेसबुक मित्र आहेत. ते सर्च मधे तुम्हाला सापडतील.

मी ऐकलेली/वाचलेली कथा/दंतकथा काहीशी अशी आहे:

एके दिवशी राधा श्रीकृष्णाच्या मांडीवर बसलेली असताना तेथे रुक्मिणी येते. राधेला कृष्णाच्या मांडीवर बसलेली पाहून रुक्मिणीला राग येतो आणि ती द्वारका सोडून पार अगदी दिंडीरवनात (सध्याचे पंढरपूर) येते. श्रीकृष्ण तिची समजूत घालण्यासाठी तिच्या पाठोपाठ येतात. या दिंडीरवनातच पुंडलिक नावाचा एक आधी उनाड असलेला परंतू नंतर चांगला मार्गाला लागलेला तरूण आपल्या झोपडीत आई-वडीलंचे पाय चेपत बसलेला असतो. कुतुहलाने श्रीकृष्ण झोपडीच्या दाराशी येऊन आत डोकावतात. पुंडलिकाला आवाज देतात. पुंडलिकाला आपल्या आई वडीलांच्या सेवेत खंड पडू दयायचा नसतो म्हणून तो आतून एक वीट बाहेर फेकतो, आणि आपली आई-वडीलांची सेवा पुर्ण होईपर्यंत श्रीकृष्णाला त्या विटेवर उभा राहायला सांगतो.

ही कथा "युगे अठ्ठावीस वीटेवरी उभा" या ओळीस तसेच पंढरपूरात विठ्ठल रुक्मिणी एकमेकांपासून दुर असण्यास आधारभूत आहे.

ते जाऊद्या, आपण श्रीमद्भगवद्पुराण तसेच महाभारत कथा वाचतो, ऐकतो. त्यामध्ये द्वापारयुग संपत असताना आणि कलीयुग सुरु होत असताना यादवांचे आपापसात घनघोर युद्ध होऊन यादव कुळाचा समुळ नाश होतो असे ऐकतो. (यादवी या शब्दाची उत्पत्ती इथेच आहे). अगदी श्रीकृष्णही व्याधाचा बाण अंगठयाला लागून "निजधामाला" जातात. मग जर श्रीकृष्ण निजधामाला जातात हे खरं मानलं तर श्रीकृष्ण दिंडीरवनात रुक्मिणीच्या शोधात दिंडीरवनात येतात आणि पुंडलिक त्यांना इथेच वीटेवर उभे राहायला सांगतो ही कथा दंतकथा आहे. किंवा पंढरपूर आख्यान खरं मानलं तर श्रीमद्भगवद्पुराण तसेच महाभारतामध्ये असलेली श्रीकृष्ण निजधामाला गेले म्हणून जे लिहिलं आहे ते खोटं आहे.

कारण एकाच व्यक्तीच्या जीवनाचे दोन वेगवेगळे शेवट असूच शकत नाहीत. बरोबर ना?

जाणकारांकडून याबद्दलची मते वाचायला आवडतील.

विठ्ठला विषयी माहिती हवी तर दुर्गा भागवतांच्या "पैस" ह्या पुस्तकातील "पंढरीचा विठोबा" हा लेख वाचा. सर्वोत्तम आहे.

विठोबा आणि लखुबाई ( रखुमाई ) या दोन भिन्न देव देवता होत्या, त्यांच्यात पती पत्नी संबंध नंतर भक्तानी जोडला.

संदर्भ-- असुरवेद पुस्तक ( लेखक संजय सोनावणी)

http://sanjaysonawani.blogspot.in/2011/07/blog-post_04.html

माझ्या मते राही आणि रखुमा बाई.. या दोन पत्नी होत्या विठ्ठलाच्या.
राही रखुमाबाई राणी या सकळा.... अस आहे आरतीत.
नक्की माहित नाही.

आणि विठ्ठलाच्या भवती अखंड भक्तांचा मेळा असल्याने.. रुक्मिणी चिडली आणि 'तुम्ही बसा तुमच्या भक्तांसोबत..' असे म्हणून दुसरीकडे निघून गेली म्हणून वेगवेगळी मंदीरे आहेत .. अशी गोष्ट लहानपणी आजी सांगायची. खरे खोटे तो विठ्ठलच जाणे. :)

डॉ. रा. चिं. ढेरे यांनी लिहिलेलं हे ४२३ पानांचं पुस्तक या विषयावरचं उत्तम पुस्तक आहे.

श्रीविठ्ठल हा पंढरपूर परिसरातील गवळी आणि धनगर लोकांचा लोकल देव. एकादया छोटया गावात दिसणार्‍या वेतोबा, विरोबा किंवा म्हैसोबासारखाच. याच समाजातील पुढे आलेल्या राजांनी या लोकदेवाचे उदात्तीकरण करुन त्याला विष्णु-कृष्ण रुप दिले. या देवाच्या मंदिराच्या परीसराचा भाग असलेल्या चिंचबनात म्हणजेच दिंडीरवनात असलेल्या लखुबाई या ग्रामदेवतेला काळाच्या ओघात या लोकदेवाचे पत्नीपद मिळाले.

पुढे कुणीतरी या देवाच्या आयुष्याला पुंडलिक कथा चिकटवली आणि यादवीमध्ये निजधामाला गेलेल्या श्रीकृष्णाचे इतिहास दोन वेगवेगळे शेवट सांगू लागला. आणि वर एका प्रतिसादात म्हटल्याप्रमाणे तो देव असल्यामुळे या दोन वेगवेगळ्या शेवटांवर प्रश्न विचारण्याची कुणालाच गरज भासली नाही.

गेल्या दोनेक वर्षांत झालेल्या वाचनामुळे श्रीविठ्ठलाबद्दल तो काळाच्या ओघात वैष्णवरुप प्राप्त झालेला गवळी आणि धनगर समाजाचं कुलदैवत होता याची खात्री पटली होती. आता प्रश्न असा होता की ज्ञानदेवांसारख्या ज्ञानी, प्रगल्भ आणि समाजमनाची जाण असलेल्या तरुणानेही श्रीविठ्ठलाचं हे वैष्णवरुप स्विकारावं याचं आश्चर्य वाटायचं.

अर्थात याचीही उत्तरे पुढे मिळाली. एक म्हणजे श्रीविठ्ठलावर ज्ञानदेवांची असलेली श्रद्धा ही त्यांची वैयक्तिक श्रद्धा होती. किंवा दुसरं कारण हे असू शकतं की तेव्हाच्या समाजाला एका समान धाग्याने बांधण्यासाठी, त्यांच्यात विचारांची देवाणघेवाण होण्यासाठी काहीतरी ठाम निमित्त असायला हवं होतं. ( जसं पुढे टिळकांनी गणेशोत्सव आणि शिवजयंती सुरु करुन केलं.) ते निमित्त ज्ञानदेवांना श्रीविठ्ठलाच्या रुपाने मिळालं. अर्थात विठ्ठलभक्ती ज्ञानदेवांच्याही खुप आधीपासून सुरु होती परंतू तिला "ग्लॅमर" आलं ते ज्ञानदेवांनी केलेल्या तिच्या प्रसारामुळे.

ज्ञानदेवांनी ही विठ्ठलभक्तीची इमारत इतक्या मजबूत पायावर उभी केली की आज आठशे वर्षानंतरही अवघा महाराष्ट्र सहा ते आठ लाखांच्या संख्येने आषाढी आणि कार्तिकीला पंढरपूरात जमा होतो आणि "पुंडलिक वरदा हरी विठ्ठल श्री ज्ञानदेव तुकाराम. पंढरीनाथ महाराज की जय" च्या जयघोषात देहभान विसरुन जातो...

येथे देवांचा राजा इन्द्र देव विठ्ठलाला सांगतात तूला जर का रकमाईशी लग्न करायचे असेल तर भरपूर पैसे, सोने, नाणे जमा कर व मला दाखव की रकमाईचा सांभाळ करु शकशील. तेव्हा पासून तिरुपतीचा बालाजी पैसे गोळा करत आहे. त्याच्या शिवाय रुक्मीणी त्याला वरणार नाही..... अशी गोष्ट आहे.

वर दिलेली पुंडलीकाची गोष्ट मी पण लहानपणी ऐकली होती. महादेव शास्त्री जोशांची सुरदास, पुंडलीक अशा सगळ्या भक्तांवर सुंदर पुस्तक होते ते वाचले होते (नाव आठवत नाही आता कोणी सांगेल तर बरे होईल).

मंथूनि नवनीता तैसे घे अनंता वाया व्यर्थ कथा सांडीमार्गु |

सलमानचे मैने प्यार किया चे पोस्टर असो किंवा दबंगचे असो,
मला जर पोस्टर सलमानचीच आठवण करुन देतंत तर अडचण काय?

माढ्याच्या मूर्तीबद्दल अजून कसा काय प्रतिवाद आला नाही बरं?

बाकी चालू द्या.

वर श्री. धन्या यांनी लिहिल्याप्रमाणे ढेरे यांचे 'श्रीविठ्ठल : एक महासमन्वय' हे पुस्तक विठोबाबद्दलच्या सर्व शंका दूर करणारे आहे.

मुळात पंढरपुरातली सध्याची विठोबाची मूर्ती ही 'खरी' विठोबाची मूर्ती नसून ती एका काळात माढ्याला हलवली गेली होती असे दिसते. तेव्हा राही/रखुमा या दोन्ही मूर्ती त्याचवेळी वेगळ्या ठिकाणी स्थापित झाल्या असाव्यात.

या ठिकाणी वल्ली यांचे संशीधनपर विवेचन का नाही. कुठे एखादी बखर चालण्यात स्वारी दंग आहे का काय ? विठोबाची बखर सापडलेली दिसतेय !

पौराणिक कथा आणि हिंदी सिनेमा मध्ये असे प्रश्न विचारायचे नसतात.. :-)
उलट तुम्हीच एखादे पिल्लु सोडुन देउ शकता.. कि ह्या ह्या कारणामुळे ते वेगळे झाले होते.. सांगायचं कि अशी एक दंतकथा आहे म्हणून.. तुम्हालाही कोणी विचारणार नाही "का" म्हणून..

आमची रिक्षा रांगेत लावतो आहे. :)

काही काळापूर्वी लिहिलेल्या विठ्ठलाच्या स्त्रिया या आमच्या लेखाची शिफारस करतो आहे.

सर्वांच्या अभ्यासपूर्ण प्रतिक्रियांसाठी

______/\_____