व्याकरण आणि वृत्त

मिपा आणि बंदी -- काय जोडी जुळत नाही राव !

हम्म! पण नाईलाज आहे. व्याकरण, शुद्धलेखन या ढोबळ संकल्पनांवर आमचा राग नाही, कधीच नव्हता पण आमच्या आंतरजालीय कारकिर्दीत व्याकरण, भाषाशास्त्र आदींच्या सोकॉल्ड, स्वयंघोषित डुढ्ढाचार्यांना सतत दुसर्‍याला तुच्छ व कमी लेखताना आम्ही पाहिले आहे. आम्हाला ते सहन होत नाही आणि म्हणूनच मिपावर अगदी प्रथमपासूनच या विषयांना मिपा घटना कलम १८५ अन्वये बंदीच घालण्यात आली आहे! :)

हवं तर मिपाचा हा दोष समजा, कमीपणा समजा! काही हरकत नाही..!

श्रुतिस्मृतिपुराणोक्त अन् यागत्याग, होमहवनवाल्या कर्मठपणापेक्षा साधा नामस्मरणाचा कुणालाही करता येण्याजोगा उपाय सांगणार्‍या भागवतधर्माला मिपावर अधिक मान दिला जाईल, स्थान दिले जाईल! हां, आता यामुळे हे श्रुतिस्मृतिपुराणोक्तवाले, यागत्याग-होमहवनवाले, 'शास्त्र' सांगून वस्त्रात परसाकडला बसणारे डुढ्ढाचार्य मिपावर रागावून रुसून निघून गेले तरी चालतील!

पंडितकवींचा मिपावर योग्य तो आदर जरूर राखला जाईल परंतु,

मन एवढं एवढं
जसा खाकसचा दाना
मन केवढं केवढं
आभायातबी मायेना

हे लिहिणारी बहिणाबाई मिपाकरता अधिक मोठी असेल! "मूळ शब्द 'दाना' असा नसून 'दाणा' असा आहे" हे शुद्धलेखन तिला शिकवण्याचा करंटेपणा मिपा कधीही करणार नाही! :)

असो, संदीपराव माझा मुद्दा आपल्याला कळला असेल अशी आशा करतो. तेव्हा प्लीज, भाषाशास्त्र, व्याकरण, शुद्धलेखन इत्यादींपासून मिपाला स्पेअर करा! कृपया ही कीड इथे पसरवू नका एवढीच हात जोडून विनंती! :)

तात्या.

त्या बोजड चर्चा,आणि उगीच वाद-विवाद, ई. गोष्टी नको वाटतात..

म्हणून तर माझा विरोध...!

पण उद्या जर का मला, भाषेतील अलंकारांच्या उदाहरणावरती लेख लिहायचा झाला, ज्यात एकप्रकारे कविताच असतील.उदा: अनुप्रास अलंकाराचे उदाहरण : 'गडद निळे,गडद निळे जलद भरून आले.. शितलतनू चपलचरण अनिलगण निघाले' ई .. तर तो लेख तुम्ही काढून टाकणार का?

मुळीच नाही. असा लेख तू अवश्य लिही. माझा मुख्यत्वेकरून शुद्धलेखनाचा फाजील आग्रह आणि त्यापेक्षाही अधिक शुद्धलेखनाची अन् प्रमाणभाषेची टिमकी वाजवणार्‍यांना विरोध आहे आणि राहील...

ह्म्म बाकी काही साईट्ससारखं सतत कुणी व्याकरणाच्या चुका काढू नयेत वगैरे खरं..

तोच माझाही मुद्दा होता आणि आहे...

पण वृत्तं, अलंकार वगैरे सारख्या गोष्टी या बंदी मधे येऊ नयेत असं वाटलं म्हणून इतकं लिहीलं..

अरे बाबा कोण आणतंय बंदी? संदीपने सुरू केलेल्या चर्चेत 'व्याकरण' हा शब्द वाचला आणि मला पुढे सर्व भितीदायक व निरर्थक चर्चा दिसू लागली इतकंच! :)

अहो इतके वर्ष झाली तरी अजून 'ढेकर दिला' आणि 'ढेकर दिली' यात चूक काय अन् बरोबर काय हे ठरलेलं नाहीये! ज्यांना 'ढेकर दिला' म्हणायचंय ते 'ढेकर दिला' म्हणतात आणि ज्यांना 'ढेकर दिली' म्हणायचंय ते 'ढेकर दिली' म्हणतात! साला, कोण कुणाचं ऐकत नाय! मग तुम्ही आम्ही भसाभसा चर्चा करून उपेग काय आणि म्हणूनच तर या चर्चांना मी 'निरर्थक चर्चा' असं म्हणतो! :)

बाकी, उत्तमोत्तम कवितांच्या वगैरे माध्यमातून जर तुला भाषेच्या वुतांचं, अलंकाराचं सौंदर्य उलगडून दाखवायचं असेल तर मुळीच विरोध नाही! :)

प्रथमच इथे (एका ज्वलंत) विषयावर (तुमच्या विरूद्ध) ठाम मत मांडत आहे..

भले शाब्बास! :)

पण जे मनापासून वाटलं ते लिहीलं!

हे मात्र बरं केलंस...! :)

ठीक आहे लेको, मिपा तुमचंच आहे, काय हवा तो गोंधळ घाला. व्याकरण-शुद्धलेखनाचा विषय निघाला की मी आपला चूपचाप एका कोपर्‍यात बसून राहीन..! :)

तात्या.

--
तुका म्हणे होय मनासी संवाद ।
आपुलाचि वाद आपणांसी

बरोबर आहे. व्रूत्त हा शब्द पहिल्यांदा (आणि शेवटचा) आम्ही पण व्याकराणाच्या पुस्तकातच बघीतला.

मला वाटते की वृत्त हे शाळेत सोयीसाठी व्याकरणाच्या पुस्तकात शिकवत असावेत. म्हणजे आमच्या भूगोलाच्या पाठ्यपुस्तकात खगोलशास्त्राविषयी धडे असायचे तसे असावे - एकदोन तासांच्या अभ्यासासाठी अख्खे नवे पुस्तक का काढावे?

वृत्ते बिरुटेसर म्हणतात तसेच "विद्वानांनी घातलेले नियम" आहेत.

व्याकरण हे "विद्वानांनी घातलेले नियम" अशा पद्धतीने शिकवले जाते, याबद्दल मला अर्थातच फार वाईट वाटते. "विद्वानांनी शोधून संकलित केलेले नियम" असे म्हटल्यास अधिक नेमकी व्याख्या झाली असती. विद्वानांनी नियम घातले काय, आणि न घातले काय, लोक लहानपणी आपोआप बोलायला शिकतात.

व्यवहारात काही लोक एकमेकांशी न शिकताही संवाद साधू शकतात, आणि एकमेकांसारखे बोलतात. जसे दोन मराठी लोक (ते निरक्षर का असेनात.) काही लोक एकमेकांशी संवाद साधू शकत नाहीत, किंवा वेगळ्याच प्रकारे बोलतात. (उदाहरणार्थ मराठी आणि झुलू भाषक, ते आपापल्या भाषेत सुशिक्षित का असेनात.) या निरीक्षणालाच आपण असे सांगतो: "मराठीभाषकांना एकमेकांचे अध्याहृत नियम कळतात [त्यांचे एकच व्याकरण आहे], पण प्रत्येकाचे अध्याहृत नियम असून झुलू-मराठींना एकमेकांचे अध्याहृत नियम कळत नाहीत [त्यांची दोन वेगवेगळी व्याकरणे आहेत.]"

कुठल्याही एका भाषासमाजात आपोआप वापरले जाणारे हे नियम काय आहेत? ते जीवशास्त्रीय नव्हेत - नाहीतर आपल्याला झुलू भाषाही तशीच उपजत कळली असती. ते घोकंपट्टी करून शिकलेलेही नव्हेत - नाहीतर अशिक्षित कुटुंबातले शाळेतही न जाणारे मूल इतके अस्खलित मराठमोळे मराठी कसे बोलते? अडचण ही, की अशा मराठीभाषकाला "तुझ्या मनात खोल रुजलेले हे नियम काय आहेत?" असे विचारले, तर त्याला ते शब्दांत सांगता येत नाहीत. पण त्याचे (आणि खूप मराठीभाषकांचे) बोलणे ऐकून-ऐकून विद्वानांना कोड्यासारखे ते अंतर्गत नियम शोधावे लागतात. मग त्या शोधलेल्या नियमांसाठी नवीन घडवलेले पारिभाषिक शब्द वर्णनाच्या सोयीसाठी वापरावेच लागतात.

एखाद्याला आंबा आवडतो, ते सांगण्यापूर्वी कोणी व्याकरणकाराकडे जाऊन म्हणत नाही "बाई, कर्तरि-अमुक-विभक्ती-तमुक-काळ असे वाक्याचा ढाचा बनवून द्याल का?" विचार उचंबळून येताच आतल्या नियमांना सहजतेने वापरून तो म्हणतो, "मला आंबा आवडतो."

पण कोणाला मंगलाष्टक रचायचे असेल तर शब्द शोधण्याआधी ती म्हणते, लय/ठेका (वृत्त) काय आहे?
लालाला ललला ललाल ललला, लाला लला लालला
ती चाल मुद्दामून विचारात ठेवून मग ती शब्दांना वाचा देते. ते त्या चालीत बसावेत म्हणून उचंबळून येणारे विचार मुरडून शब्द वापरते. ती चाल मुद्दामून विद्वानांकडून (म्हणजे वडीलधार्‍यांकडून) शिकून घ्यावी लागते.

अशा प्रकारे व्याकरण आणि वृत्ताच्या अभ्यासात मोठा फरक आहे.
मराठीभाषक विद्वानाला विचारण्याआधीच मराठी उत्तम रीतीने बोलतो - विद्वान त्याचे बोलणे ऐकल्यानंतर नियम शोधतो, ते व्याकरण. मराठीभाषक मराठी बोलताना कुठलाही नियम मुद्दामून मनात आणत नाही.
वृत्तबद्ध कविता करण्यापूर्वी कवी विद्वानाला चाल-ठेका-वृत्त विचारून घेतो - तो छंदशास्त्राचे नियम लक्षपूर्वक मनात धरतो, आणि मग काव्यरचना करतो.

खुद्द या पुस्तकाच्याच पहिल्या पृष्ठावर असे लिहिलेले आहे, म्हणून आम्ही तसे लिहिले हो.