जागतिक मराठी दिन की अगतिक मराठी दिन?

मराठीच्या उत्कर्षासाठी जितके शक्य होतील तितके उपक्रम राबवा. शालैय शिक्षण, वर्तमानपत्रातील मराठी, कोषागारातील मराठी, रस्त्यावरची मराठी येथे मराठीचा वापर करा, आग्रह धरा आणि मुख्य म्हणजे धीर ठेवा.

:(

आजच्या मराठी भाषेच्या अंगावर लक्तरे काय, लज्जारक्षणासाठीही पुरेसे कपडे नाहीत असेच खेदाने म्हणावे लागेल आणि तिच्या या अवस्थेसाठी मराठी माणूस नि फक्त मराठी माणूसच जबाबदार आहे हे कटू सत्य मान्य करून घ्यावेच लागेल

विश्वास बसायला कठिण पण ईतर भाषिक सम्मेलनांमध्ये मराठीचे उदाहरण दिले जातेय्.म्हणजे महाराष्ट्रात शासकीय स्तरांवर जसा मराठीचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातोय तसा ईतर राज्यांमध्येही त्या त्या भाषांचा आग्रह धरला जावा अशी मागणी जोर धरत आहे.

भावना पोचल्या पण मी तरी फार निराश नाही.

शेकडो वर्षांपुर्वी काही मराठी लोक तंजावूर भागात स्थलांतरीत झाले. त्यांच्याकडे आजही एक विशिष्ट मराठी थोडीफार आहेच. ती तंजावूर मराठी ब्लॉग द्वारे जालावरदेखील आली आहे.

येथे पहा.

लेख वाचायला ठिक आहे, पण प्रत्यक्ष परिस्थिती एवढी वाईट नाही. कलंत्रि यांचा प्रतिसाद अतिशय आवडला.

मी असा एक उपक्रम सुरु करत आहे, दोन तिन दिवसात इथे माहिती टाकतो आहे त्याची, आणि कलंत्री म्हणतात तसा थोडा धीर धरा.

लेखातील सर्व मतांशी सहमत.
विशेषतः मुद्दा क्र. ३ शी अत्यंत सहमत.मराठीचा र्‍हास पहावत नाही.
चर्चेचा दर्जा घसरवत आहे. माफ करा. पण -
'माझ्या मोलकरणीला उकडत आहे' हे वाक्य मुंबैय्या मराठीत-
'माझ्या कामवालीला गरमी होते आहे' असे बोलले जाते.
यात कुणाला काहीही गैर वाटत नाही काय? :(
एकवेळ मराठीत बोलू नका पण 'अशा' मराठीत तर मुळीच बोलू नका.

(मी नेहमी माझा भ्रमणध्वनी क्रमांक मराठीतच सांगतो.)

बाकी मुद्यांशी बर्याच अंशी सहमत.
पण रुळायला/आचरणात आणायला वेळ लागेल.

इथे पुलंचा सल्ला आठवला जो त्यांनी न्यु जर्सी ला आपल्या भाषणात अमेरीकेत स्थाईक झालेल्या मराठी कुटुंबांना दिला होता,

"नव्या पिढीशी (योग्य) मराठीत बोलत रहा. त्यांच्या कानावर सतत मराठी पडेल याची काळजी घ्या. आणि मुख्य म्हणजे त्यांना जमेल तितकी चांगली मराठी गाणि शिकवा. गाणं चिरंतन असते."

आता हेच करण्याची गरज महाराष्ट्रातील सर्व मोठ्या शहरांमधे निर्माण झाली आहे.

भावनांशी सहमत परंतु लेखातील काही विचारांशी असहमत.

२७ फेब्रुवारी हा दिवस जागतिक मराठी भाषा दिन म्हणून साजरा होत आहे.
या दिवसा विषयी काही माहिती मिळेल का ?
हा दिवस साजरा करण्यास कधीपासून सुरवात झाली ?
हि कल्पना कोणाची ? ( साहित्य संस्था /महामंडळ /व्यक्ती )
मराठीत अनेक साहित्यिक असून कुसुमाग्रज उर्फ वी वा शिरवाडकर यांच्याच जन्मदिनी हा दिवस साजरा करण्यामागे कारण काय ?

असे बरेच प्रष्ण उपस्थित केले गेले आहेत.....
मूठभरांनी ठरवायचे अन बहुजनानी किति दिवस ऐकायचे असाहि एक सुर आहे...
धागा कर्त्याचे विचार ऐकायला आवडतील...

लेख आवडला, पण वात्रटराव, इतके निराश व्हायचे काहीच कारण नाही, अहो शेकडो वर्षांपासून अनेक आक्रमणांना पुरून उरलेली आपली समृद्ध भाषा अशी अस्तंगत होणे नाही. मिपासारख्या संस्थळांच्या माध्यमातून मायमराठीचा झेंडा सातासमुद्रापारही दिमाखात फडकविणारे अनेक इथे आहेत. जोपर्यंत मराठीवर प्रेम करणारे तुमच्या आमच्यासारखे लोक आहेत, तोपर्यंत काळजी इल्ले :)

नाही हो साहेब!

वाटतंय तितकी वाईट अवस्था नाहीये मराठीची. गावागावांमध्ये अजुनही मराठीतच कौतुकं होतात, शिव्याही मराठीतच कोसळतात अगदी तुम्ही म्हणता तसं फोनचा लंबरही मराठीतच देतात.

आता 'श्येरात' राहून नसत्या खुळचट कल्पना जोपासून मराठीपासून काहीजणांनी फारकत घेतली म्हणून काय सगळंच तसं झालं का? ह्यॅ:! सोडा वो...सोडून सोडा की वो! :)

शिवाय, हल्ली जी जागरुकता निर्माण झाली आहे त्यामुळं बरेचजणं समोरच्याला मराठीत बोलायला भाग पाडताना दिसतात. 'इथं राहून धंदा करतो तो आमच्याच जीवावर ना? मग आमची भाषा समजून घे' असं ठणकावून सांगणारी डोकी कमी नाहीत..हल्ली बरेच तयार झाले आहेत.

साधी गम्मत सांगतो, बँकांचे, मोबाईल कंपन्यांचे, विमा कंपन्यांचे येणारे फोनही आजकाल हिंदीत/इंग्रजीत चालू झाले तर त्यांना ठणकवणारे बरेच दिसायला लागले आहेत. :)

अहो, मराठी अगतिक झाली वगैरे गेल्या कित्येक साहित्य संमेलनांमध्ये चर्चेल येत राहिलंय...अजुनतरी मराठी टिकून आहे. काही धाड भरत नाही. चिंताच सोडा वो. :)

शिवाय, दोन पिढ्या मराठीसाठी लढणारे असे खंदे वीर जोवर आहेत तोवर मराठीसाठी गळे काढायची गरजच न यावी असं माझं आपलं मत बुवा. :)

श्री.एक_वात्रट यांनी माडलेल्या विचारांशी मी सहमत आहे.त्यांची या विषयासंबंधीची कळकळ मनःपूर्वक आहे हे लेख वाचतानाच प्रतीत होते.कांही सदस्यांच्या मते मराठी भाषेची परिस्थिती ए._वा. यांनी वर्णन केले आहे तेवढी दयनीय नसेल.त्याविषयी मतभेद असू शकतील पण मराठीच्या संवर्धनासाठी त्यांनी जे चार उपाय सुचवले आहेत त्यांविषयीं दुमत नसावे.आपल्यातील प्रत्येकाने त्या उपायांतील शक्य होईल तितके जाणीवपूर्वक आणि निष्ठेने करावे.न विसरता करावे.त्याने थोडा का असेना सुपरिणाम हो ऊ शकेल.
..
पण माझ्या मते खरा कळीचा बिंदू(मुद्दा) आहे मराठी माध्यमाच्या शाळा. कारण पुढच्या पिढ्याच मराठी टिकवू शकतात. या संदर्भात मात्र पुष्कळ विलंब झाला आहे. परिस्थिती हाताबाहेर गेली आहे असे वाटते.मराठी माध्यमाच्या चांगल्या शाळा नाहीतच.इंग्रजी माध्यमांच्या शाळांचे लोण ग्रामीण भागा पर्यंत पोहोचले आहे.पालकांची मानसिकता बदलणे बिकट वाटते. इथे आशेचा किरण दिसतच नाही.
तरी सुद्धा आपल्या हातून होईल ते प्रत्येक मराठी माणसाने करायलाच हवे.

मराठीची आजची स्थिती लेखात म्हटल्याप्रमाणे अगदीच कामातून गेल्यागत झालेली नसली तरी काळजीयुक्त आणि जर भयावह नक्कीच आहे. लेखात सांगितलेले मराठीच्या संवर्धनाचे आणि प्रसाराचे मार्ग सोपे आणि स्तुत्य आहेत. मराठी बोलत, वाचत, ऐकत नि ऐकवत राहणे पण त्याच वेळी दुर्लभ मराठी शब्दांच्या वापराच्या अट्टाहासातून, बिगरमराठी शब्दांना सामावून न घेऊन वगैरे तिची लवचिकता कमी होऊ न देणे महत्त्वाचे आहे.
(मराठी)बेसनलाडू

सर्वात अगोदर हिंदीची चाटणे बंद करा. आपण चार जण मराठी असाल आणि एखादा हिंदी भाषीक असेल तर आवर्जून मराठीतच बोला. हिंदी वाल्याला मराठीची आपोआप सवय होईल

जोपर्यंत, मूल लहान असताना, तुम्ही त्याच्याशी मराठीतच बोलता, आणि ते मूल मोठं होताना, आणि एक प्रौढ व्यक्ति म्हणून विचार करताना मराठीतच विचार करतं; जोपर्यंत आई बाळाला झोपवताना मराठी अंगाई म्हणते, आणि झोपेतून अर्धवट जाग आल्यावर तुम्ही मराठीत बोलता, तोपर्यंत मराठीच्या अस्तित्वाला काही धोका नाही!

आता चांगली मराठी आपल्या मुलांपर्यंत कशी पोचवायची ते मात्र प्रत्येकाने विचारपूर्वक ठरवाव लागेल!

चांगली चर्चा आहे. मराठीबाबत येवढ्या लोकांना आस्था आहे हे वाचून बरं वाटलं.
पण जोपर्यंत मराठी शालेय शिक्षणाची आणि सरकारी व न्यायालयीन कारभाराची भाषा बनत नाही तोपर्यंत मराठीला चांगले दिवस येणं शक्य नाही. शालेय शिक्षणाविषयी बोंबच आहे. मराठी माध्यमांच्या शाळा दक्षीण मुंबईत जवळ जवळ संपल्यातच जमा आहेत. प्राथमिक शिक्षणात मराठी न शिकलेले पुढे राज्य व्यवहारात मराठीचा आग्रह धरणे कठीणच.
मराठी वरून राजकारण करणार्‍यांनी आपल्या मुलांना मराठीत शिकवले नाहीच आता नातवांना तरी शिकवावे. अर्धवट उबवलेली अंडी काय सर्वसामान्य लोकांनी उबवायची?
दुकानांच्या पाट्या बदलून मराठीला चांगले दिवस येणार नाहीत. किवा मराठी भाषा दिवसांचे भव्य सोहळे साजरे करूनही

दक्षिण मुंबईत मराठी शाळा चालू शकतीलच कश्या?तिथे मराठी लोकसंख्या नगण्य आहे. ती वाढण्याची शक्यता नाही कारण तिथले जागांचे भाव मराठी लोकांना परवडण्यासारखे नाहीत..आधी मराठी लोकांनी कफ परेड्,चर्च गेट,मलबार हिल,ग्रांट रोड,वांदरे ते अंधेरी (सर्व पूर्व-पश्चिम) किंबहुना मुळुंद ठाण्यापर्यंत घर घेण्याइतपत पैसा कमवावा,इतरांच्या नाकावर टिच्चून तिथे घर घ्यावे. नंतर सरकारनेच (हो. सरकारच. दुसरे कोण?) तिथे मराठी शाळा उघडाव्यात आणि एक फर्मान काढावे की जर या पालकांनी आपल्या मुलांना मराठी शाळांत पाठवले नाही तर त्यांचा पासपोर्ट जप्त होईल. तरीही पालकांनी जुमानले नाही तर पोलिसांचे एक स्वतंत्र दल निर्माण करून या लोकांच्या घरात घुसून त्यांच्या मुलांना पुलीसवॅनमधे बसवून सुखेनैव मराठी शाळांत नेऊन सोडावे/आणावे.

प्रकाटाआ.

"...मराठी शाळा ओस पडत आहेत, मराठी पुस्तकांचे वाचन घटत आहे. ...."

~ लेखातील अनेक मुद्द्याशी सहमती दर्शविताना वरील दोन बाबतीत मला वेगळे अनुभव आले आहेत. मुंबई-पुणेच काय पण राज्यातील अनेक मराठी माध्यमाच्या शाळा आज भरलेल्या दिसत आहेत. शासनाच्या अनेक धोरणावर टीका करता येते (तो तर आपला जन्मसिद्ध हक्क आहे असे मानणारेही भरपूर आहेतच...) पण गेल्या काही वर्षात राज्याच्या ग्रामीण भागात 'सर्व शिक्षण अभियान' तसेच 'मिड डे फूड' या सारख्या धोरणांची चांगली फळे दिसू लागली आहेत....हे मान्य करावे. आज दहावी आणि बारावीच्या परीक्षेला प्रविष्ठ झालेल्या मराठी माध्यमाच्या परीक्षार्थींची विशाल संख्या पाहता, "मराठी शाळा ओस पडत आहेत...' हे विधान धार्ष्ट्याचे वाटते.

२. मराठी पुस्तकांचे वाचन घटत आहे..
कुणाचे? विद्यार्थ्यांचे म्हणत असाल तर, मग त्याला जबाबदार त्याचे पालकच आहेत ना? का समजू नये पालकांनी तीही आपली एक निकडीची जबाबदारी आहे? किती पालक मासिक खर्चामध्ये 'पुस्तक खरेदी' चा समावेश करतात? आठवड्याला मल्टीप्लेक्स व्हिजिटसाठी ५०० रुपये खर्च करणारी हजारो महाराष्ट्रप्रेमी मंडळी इथे आहेत, पण 'मराठी दिन' वा 'कुसुमाग्रज' यांच्या आठवणीप्रित्यर्थ किती मराठी प्रेमींनी "पुस्तक खरेदी' केली आहे? या प्रश्नाची स्वतःच प्रामाणिकपणे उत्तरे द्यावीत...मग पुस्तकांचे वाचन घटत "का" घटत आहे याचे उत्तर सापडेल.

पुस्तके वाचणारी वाचतातच.,...प्रसंगी खरेदी करूनही आपल्या परीने/क्षमतेने मराठी भाषेची जपणूक आपल्या घरी पुस्तकाच्या माध्यमातून कायम ठेवतात. प्रतिवर्षी तब्बल सुमारे ४२ कोटी रुपयांची उलाढाल मराठी पुस्तकांच्या बाजारपेठेत होत असते (यात क्रमिक पुस्तकांचा समावेश नाही). शिवाय हे आकडे साहित्य संमेलनाच्या अधिकृत पुस्तिकेतील असल्याने त्यात तथ्यांशही आहेच आहे. मग इतक्या प्रचंड रकमेंची पुस्तके वाचकवर्गासाठीच असणार हे उघड असल्याने 'वाचन घटत' आहे असे म्हणू नये.

३. फक्त एक मुद्दा आहे....तो म्हणजे 'मराठी' विषयाचे प्रेम विद्यार्थ्यांत वाढीस लागावे म्हणून तिची सरकारी जोखडातून मुक्तता करणे गरजेचे आहे. शालेय पुस्तकातील जडजंबाल भाषा वाचताना हे सतत जाणवते की, अशी वाक्यरचना वाचून कोणता विद्यार्थी धाडसाने म्हणेल की मी कायम मराठी भाषा हा विषय अभ्यासक्रमात निवडणार?

कालच इयत्ता दहावीची परीक्षा सुरू झाली आहे. पहिला 'मराठी' चा पेपर होता.....त्याची प्रश्नपत्रिका माझ्या पाहण्यात आली. त्यातील खालील प्रश्नाची रचना पाहा.

(ख) खालीलपैकी कोणतेही चार शब्द शब्दसिद्धीच्या उपसर्गघटित, प्रत्ययघटित व अभ्यस्त यापैके कोणत्या प्रकारात येतात ते लिहा.

इतकी क्लिष्टता ठेवल्यामुळेच ना विद्यार्थी ना पालक मराठी भाषेकडे 'सवंगडी' समजून पाहात नाही.

तरीही 'मराठी भाषे'च्या भविष्याविषयी 'अंधार' वाटण्यासारखी बिकट परिस्थिती नाही.

इन्द्रा

"....इच्छाशक्ती महत्त्वाची .....!"

~ हे सार फार महत्वाचे सांगितले तुम्ही श्री.कलंत्री.
साधी टाळी वाजवायची तर मनी प्रथम इच्छाशक्ती जागी होणे गरजेचे असते, अन् इथे तर संस्कृती जपण्याचा प्रश्न, ज्याची सुरुवात घरातूनच व्हावी असे प्रत्येक मराठी माणसाला वाटणे गरजेचे आहे.

सुमारे शंभर वर्षापूर्वी गंगाधर मोगरे नावाच्या कवीनी 'आर्या' तून मराठी ग्रंथकाराच एक प्रार्थना केली होती, त्यातील या सुरुवातीच्या ओळी पाहा :

"म्हणतात जे 'मराठी भाषा होणार ही असे नष्ट;
मिळणार काय करुनी व्यर्थ हिला वांचवावया कष्ट ?

त्यांना हेच पुसा की, 'मरणोन्मुख होय आपली माय,
म्हणुनी औषध कांही पुत्रीं देऊं नये तिला काय ?"

~~ विशेष म्हणजे कवि ज्या "औषधा"बद्दल लिहितात ते औषध आपल्याकडेच आहे.

इन्द्रा