दिवाळी अंक २०२२ - माय नेम इज बॉंड... जेम्स बॉंड!

शॉन कॉनरी

इऑन प्रोडक्शन्स निर्मित 'डॉक्टर नो' ह्या चित्रपटाच्या माध्यमातून रुपेरी पडद्यावर पहिल्यांदा दृश्य स्वरुपात 'जेम्स बॉंड' साकारण्याची संधी स्कॉटिश अभिनेते 'शॉन कॉनरी' ह्यांना मिळाली आणि त्यांनी अर्थातच त्या संधीचे सोने केले. गमतीचा भाग म्हणजे १९६२ साली आलेला 'डॉक्टर नो' हा बॉंडपटांच्या मालिकेतील पहिला चित्रपट इयान फ्लेमिंग ह्यांच्या १९५८ साली प्रकाशित झालेल्या आणि 'जेम्स बॉंड' वर लिहिलेल्या सहाव्या कादंबरीवर आधारित होता.

आपले रुबाबदार व्यक्तिमत्व आणि उत्कृष्ट अभिनयाच्या जोरावर शॉन कॉनरी ह्यांनी साकारलेला जेम्स बॉंड प्रेक्षकांच्या चांगलाच पसंतीस उतरल्याने अवघ्या १.१ दशलक्ष डॉलर्सच्या तुटपुंज्या बजेटमध्ये निर्माण झालेल्या ह्या बॉंडपटाने बॉक्स ऑफिसवर जवळपास ६० दशलक्ष डॉलर्सचा व्यवसाय केला. बॉंडची भूमिका केलेल्या पहिल्याच चित्रपटाला घवघवीत यश मिळाल्यानंतर शॉन कॉनरी ह्यांनी 'फ्रॉम रशिया विथ लव्ह (१९६३)' , 'गोल्डफिंगर (१९६४)' , 'थंडरबॉल (१९६५)' आणि 'यु ऑन्ली लिव्ह ट्वाईस (१९६७)' अशा पुढच्या चार चित्रपटांमध्ये यशस्वीपणे जेम्स बॉंड साकारल्यावर मालिकेतील आगामी चित्रपटामध्ये बॉंडची भूमिका न करण्याचा निर्णय घेतला आणि १९६९ साली आलेला 'ऑन हर मॅजेस्टीज सिक्रेट सर्व्हिस' हा चित्रपट नाकारून तो अमलातही आणला. परंतु त्यापुढचा सातवा बॉंडपट 'डायमंडस आर फॉरएव्हर' मध्ये पुन्हा त्यांनीच बॉंडची भूमिका करावी ह्यासाठी निर्मात्यांनी त्यांची मनधरणी करून त्यांना त्या चित्रपटात जेम्स बॉंडची भूमिका करण्यास राजी केले. १९७१ साली 'डायमंडस आर फॉरएव्हर' हा चित्रपट प्रदर्शित झाल्यावर मात्र शॉन कॉनरी ह्यांनी बॉंडपटांतून आपली निवृत्ती जाहीर केली. जेम्स बॉंडची भूमिका साकारणाऱ्या सहा अभिनेत्यांपैकी माझ्या वैयक्तिक पसंतीक्रमात सत्तरचे दशक गाजवणारे 'शॉन कॉनरी' हे दुसऱ्या क्रमांकावर आहेत

25 ऑगस्ट 1930 रोजी एडिनबर्ग ,स्कॉटलंड येथे जन्मलेल्या, १९९९ साली आजीवन कामगिरीसाठी अमेरिकेतील 'केनेडी सेंटर ऑनर' हा सन्मान आणि २००० साली राणी एलिझाबेथ II ह्यांच्या हस्ते 'नाइट' पुरस्कार प्राप्त झालेल्या ह्या महान अभिनेत्याचा 31 ऑक्टोबर 2020 रोजी वयाच्या नव्वदाव्या वर्षी बहामास येथे मृत्यू झाला.

जॉर्ज लझेन्बी

'यु ऑन्ली लिव्ह ट्वाईस' ह्या चित्रपटानंतर शॉन कॉनरी ह्यांनी जेम्स बॉंडची भूमिका न करण्याचा निर्णय घेतल्यावर मालिकेतील सहावा बॉंडपट 'ऑन हर मॅजेस्टीज सिक्रेट सर्व्हिस ( १९६९)' मध्ये जेम्स बॉंडची भूमिका साकारण्यासाठी ऑस्ट्रेलियन मॉडेल 'जॉर्ज लझेन्बी' ह्यांची वर्णी लागली आणि त्यांनीही चित्रपटात बॉंडची भूमिका छान वठवली आहे.

'ऑन हर मॅजेस्टीज सिक्रेट सर्व्हिस' मधील बॉंडच्या भूमिकेसाठी साठी नव्या अभिनेत्याचा शोध सुरु होता तेव्हा जॉर्ज लझेन्बी ह्यांनी 'शॉन कॉनरी' ह्यांचे कपडे शिवणाऱ्या टेलरचे दुकान गाठून त्यांच्यासारखा सूट शिवून घेतला आणि त्यांच्या आधीच्या बॉंडपटांतून प्रचंड लोकप्रिय झालेल्या 'रोलेक्स सबमरिनर' ह्या महागड्या घड्याळाची खरेदीही केली आणि अशा जय्यत तयारीनीशी ते 'जेम्स बॉंडच्या' भूमिकेसाठी ऑडीशन द्यायला गेले. ह्यावरून 'शॉन कॉनरी' ह्यांनी 'जेम्स बॉंड' साकारताना त्या काल्पनिक पात्राला कुठल्या उंचीवर नेऊन ठेवले होते ह्याचा अंदाजही येतो आणि 'जॉर्ज लझेन्बी' हे देखील ती भूमिका मिळवण्यासाठी किती गंभीरपणे प्रयत्नशील होते हे सुद्धा जाणवते. पण जेम्स बॉंड साकारण्यासाठी साजेसे व्यक्तिमत्व आणि गुणवत्ता असूनही दुर्दैवाने जॉर्ज लझेन्बी ह्यांना केवळ 'ऑन हर मॅजेस्टीज सिक्रेट सर्व्हिस' ह्या एकमेव बॉंडपटात जेम्स बॉंडची भूमिका साकारण्याची संधी देण्यात आली आणि मालिकेतील पुढच्या बॉंडपटासाठी ('डायमंडस आर फॉरएव्हर') निर्मात्यांनी 'शॉन कॉनरी' ह्यांचे मन वळवून बॉंडप्रेमींच्या माथी 'जॉर्ज लझेन्बी' सारख्या तरण्याबांड 'बॉंड' ऐवजी थोडा वयस्कर 'बॉंड' मारला.

२००६ साली आलेल्या 'कॅसिनो रोयाल' ह्या डॅनिअल क्रेग अभिनित चित्रपटातून 'बॉंड' चा स्वभाव थोडा सौम्य / भावनिक झाल्याचे जाणवते, पण बॉंडची अशी बदललेली स्वभाव वैशिष्ट्ये आपल्याला त्याच्या ३७ वर्षे आधी आलेल्या 'ऑन हर मॅजेस्टीज सिक्रेट सर्व्हिस' मध्येही बघायला मिळतात. ह्या चित्रपटात जॉर्ज लझेन्बी ह्यांनी साकारलेला जेम्स बॉंड 'तेरेसा दि विसेन्झो' (अभिनेत्री: डायना रिग) हिच्या केवळ प्रेमातचं पडत नाही तर थेट तिच्याशी लग्नही करतो. परंतु एकूणच 'जेम्स बॉंडच्या' कुंडलीत 'संसारसुख' अजिबातच नसल्याने त्याच्या नवपरिणीत वधूची लग्नाच्या दिवशीच हत्या होते.

असो, केवळ एकाच चित्रपटात जेम्स बॉंडची भूमिका साकारायला मिळाली असली तरी ती भूमिका करणाऱ्या सहा अभिनेत्यांपैकी माझ्या पसंतीक्रमात 'जॉर्ज लझेन्बी' हे चौथ्या क्रमांकावर आहेत.

रॉजर मूर

१९७१ साली प्रदर्शित झालेल्या 'डायमंडस आर फॉरएव्हर' ह्या चित्रपटानंतर शॉन कॉनरी ह्यांनी बॉंडपटांतून आपली निवृत्ती जाहीर केली होती. 'ब्लॅक्सप्लॉयटेशन' (Blaxploitation) चित्रपट लोकप्रिय होत असतानाच्या आणि ब्लॅक पँथर पार्टी सारख्या सामाजिक चळवळी जोर धरत असतानाच्या काळात 'कृष्णवर्णीय' व्यक्ती खलनायकाच्या भूमिकेत दाखवत चित्रपट काढणे हे खरोखर धाडसी पाऊल होते. तरी ती जोखीम पत्करून १९७३ साली प्रदर्शित झालेल्या 'लिव्ह अँड लेट डाय' ह्या चित्रपटातून नव्या 'जेम्स बॉंड' च्या रुपात 'रॉजर मूर' ह्यांनी दमदार पदार्पण केले आणि हा चित्रपटही व्यावसायिकदृष्ट्या चांगलाच यशस्वी ठरला त्यामुळे बॉंडपटांच्या इतिहासात ऐशीच्या दशकात झालेला एक मोठा बदल म्हणून 'रॉजर मूर' ह्यांच्याकडे पाहता येईल.

पदार्पणातच घवघवीत यश मिळवणाऱ्या 'रॉजर मूर' ह्यांनी 'जेम्स बॉंड' मालिकेतील 'लिव्ह अँड लेट डाय (१९७३)' , 'द मॅन विथ द गोल्डन गन (१९७४)' , 'द स्पाय हू लव्हड मी (१९७७)' , 'मूनरेकर (१९७९)' , 'फॉर युअर आईज ऑन्ली (१९८१)' , 'ऑक्टोपसी (१९८३)' आणि 'अ व्हयु टू अ किल (१९८५)' अशा सात चित्रपटांत बॉंडची भूमिका साकारली. एकाच अभिनेत्याने सर्वात जास्ती वेळा जेम्स बॉंडची भूमिका करण्याचा त्यांचा हा अनोखा विक्रम आजही अबाधित आहे.

रॉजर मूर ह्यांच्या पदार्पणानंतर बॉंडपटांत विनोदाचे आणि एकोळी संवादांचे प्रमाण थोडे वाढले होते पण तेवढ्यापुरतेच ते स्थित्यंतर मर्यादित नव्हते. त्यांच्या आधीच्या बॉंडपटांत बॉंडच्या घड्याळाचा 'ब्रँड' हा मुख्यत्वे 'रोलेक्स सबमरिनर' (Rolex Submariner) हाच राहिला होता, क्वचित प्रसंगी 'ब्रेटलिंग' (Breitling), 'ग्रुएन' (Gruen) अशा अन्य 'ब्रँड्स' चे दर्शन घडले असले तरी जेम्स बॉंडचे घड्याळ म्हणजे 'रोलेक्स' हे समीकरण पक्के झाले होते. पण 'रॉजर मूर' ह्यांनी साकारलेल्या बॉंडने रोलेक्सच्या जोडीने 'हॅमिल्टन पल्सर' (Hamilton Pulsar LED watch) , 'सिको' (Seiko) अशी डिजिटल घड्याळेही वापरायला सुरुवात केली आणि ' क्यू' ब्रांच कडून त्यांच्यात अनेक चमत्कारिक गोष्टींची भर घालण्यात आली. एवढेच नाही तर सिकोच्या घड्याळांची 'द स्पाय हू लव्हड मी' चित्रपटाच्या पोस्टरवर जाहिरातही करण्यात आली.

जेम्स बॉंडची भूमिका साकारणाऱ्या सहा अभिनेत्यांपैकी माझ्या वैयक्तिक पसंतीक्रमात ऐशीचे दशक गाजवणारे 'रॉजर मूर' हे पाचव्या क्रमांकावर आहेत.

टिमोथी डाल्टन

प्रेक्षकांना 'रॉजर मूर' ह्यांच्या चेहऱ्यावरच्या सुरकुत्या बघायला लाऊन एकदाचे समाधान झाल्यावर निर्माता/दिग्दर्शकांनी बॉंड प्रेमींना आधीच्या किमान दोन चित्रपटांपासून हवाहवासा वाटत असलेला बदल करण्याचे अखेरीस मनावर घेतले आणि 'द लिव्हिंग डेलाईट्स' ह्या 'जेम्स बॉंड' मालिकेतील पंधराव्या चित्रपटातून 'टिमोथी डाल्टन' नव्या कोऱ्या 'बॉंडच्या' रुपात रुपेरी पडद्यावर अवतरले.

'द लिव्हिंग डेलाईट्स (१९८७)' आणि 'लायसन्स टू किल (१९८९)' अशा दोनच बॉंडपटांत 'जेम्स बॉंड'ची भूमिका साकारायची संधी मिळालेल्या 'टिमोथी डाल्टन' ह्यांनी 'रॉजर मूर' ह्यांच्या प्रत्येक नव्या चित्रपटागणिक बोथट होत चाललेल्या 'जेम्स बॉंड' नावाच्या तलवारीला नव्याने धार चढवली आणि त्या पात्राला पुन्हा एकदा 'शॉन कॉनरी' ह्यांनी साकारलेल्या बॉंडच्या जवळपास नेण्याचे काम चोख बजावले.

जेम्स बॉंडची भूमिका साकारणाऱ्या सहा अभिनेत्यांपैकी माझ्या वैयक्तिक पसंतीक्रमात नव्वदच्या दशकात बॉंडला गतवैभव पुन्हा प्राप्त करून देणारे 'टिमोथी डाल्टन' हे तिसऱ्या क्रमांकावर आहेत.

पिअर्स ब्रॉस्नन

'पिअर्स ब्रॉस्नन' ह्यांच्याबद्दल काय बोलायचं? ...बस नाम ही काफी है!

१९८९ साली आलेल्या टिमोथी डाल्टन ह्यांच्या 'लायसन्स टू किल' ह्या बॉंडपटानंतर तब्बल सहा वर्षे सुप्तावस्थेत गेलेल्या 'जेम्स बॉंड' चित्रपट मालिकेला पुन्हा जागृतावस्थेत आणण्याचे महत्कार्य करत १९९५ साली 'गोल्डनआय' ह्या चित्रपटातून नव्या 'जेम्स बॉंड' च्या रुपात धडाकेबाज पदार्पण करणाऱ्या पिअर्स ब्रॉस्नन ह्यांच्या आगमनातून बॉंडपटांमध्ये अमुलाग्र बदल घडले आणि 'जेम्स बॉंड' हे पात्र एका नव्या उंचीवर जाऊन पोचले.

मुळात 'जेम्स बॉंड' ची भूमिका करण्यासाठी पिअर्स ब्रॉस्नन ह्यांची निवड झाली तेव्हा 'इयान फ्लेमिंग' ह्यांनी लिहिलेल्या कथा / कादंबऱ्यांचा साठा संपला होता. नाही म्हणायला 'कॅसिनो रोयाल' ही फ्लेमिंग ह्यांची पहिली कादंबरी आणि 'क्वांटम ऑफ सॉलेस' ही लघुकथा बाकी होती ज्यावर 'इऑन प्रोडक्शन्सने ' अद्याप चित्रपटाची निर्मिती केली नव्हती. पण 'कॅसिनो रोयाल' ह्या कादंबरीवर १९६७ साली त्याच नावाने अन्य निर्मात्याचा एक विडंबनात्मक चित्रपट येऊन गेला होता म्हणून तिचा विचार त्यावेळी झाला नसावा.

अशा परिस्थितीत मालिका पुन्हा सुरु करताना 'इयान फ्लेमिंग' ह्यांची छाप नसलेली पूर्णपणे नवीन कथा घेऊन 'गोल्डनआय' ह्या बॉंडपटाची निर्मिती करण्यात आली. फक्त चित्रपटाचे शीर्षक तेवढे 'इयान फ्लेमिंग' ह्यांच्या जमैका मधील 'गोल्डनआय इस्टेट' वरून देण्यात आलेला हा चित्रपट आणि नवीन बॉंडच्या रूपातला देखणा 'पिअर्स ब्रॉस्नन' आणि त्याचा अभिनय प्रेक्षकांना आवडला व हा बॉंडपट व्यावसायिकदृष्ट्या जगभरात कमालीचा यशवी ठरला.

पिअर्स ब्रॉस्नन पर्वात बॉंडपटांमध्ये झालेले आणखीन दोन महत्वाचे बदल म्हणजे पहिल्यांदाच जेम्स बॉंडच्या वरिष्ठांच्या म्हणजे MI6 चे प्रमुख 'M' ह्या भूमिकेत एक स्त्री (अभिनेत्री: जुडी डेंच) दाखवण्यात आली. तसेच बॉंडचे घड्याळ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या 'रोलेक्स'ला सोडचिठ्ठी देत 'गोल्डनआय' ह्या चित्रपटापासून मालिकेतील पुढच्या सर्व बॉंडपटांसाठी 'ओमेगा' (Omega) हा घड्याळाचा ब्रँड अधिकृतपणे स्वीकारला गेला.

पिअर्स ब्रॉस्नन ह्यांनी 'गोल्डनआय (१९९५)' , 'टूमॉरो नेव्हर डाईज (१९९७)' , 'द वर्ल्ड इज नॉट इनफ (१९९९)' आणि 'डाय अनादर डे (२००२)' अशा एकूण चार चित्रपटांत जेम्स बॉंडची भूमिका साकारली आहे.

जेम्स बॉंडची भूमिका साकारणाऱ्या सहा अभिनेत्यांपैकी माझ्या वैयक्तिक पसंतीक्रमात 'जेम्स बॉंड' चित्रपट मालिकेला पुन्हा उर्जीतावस्थेत आणणारे 'पिअर्स ब्रॉस्नन' हे अर्थातच पहिल्या क्रमांकावर आहेत.

डॅनिअल क्रेग

एकविसाव्या शतकातील पहिल्या दशकाच्या उत्तरार्धात 'पिअर्स ब्रॉस्नन' ह्यंच्या जागी 'जेम्स बॉंड'च्या भूमिकेसाठी 'डॅनिअल क्रेग' ह्यांची निवड झाली तेव्हाचं बॉंडप्रेमींच्या भुवया थोड्या साशंकतेने उंचावल्या गेल्या होत्या. 'इयान फ्लेमिंग' ह्यांच्या १३ एप्रिल १९५३ रोजी प्रकाशित झालेल्या पहिल्या कादंबरीवर आधारित असलेल्या 'कॅसिनो रोयाल (२००६)' ह्या बॉंडपटातून डॅनिअल क्रेग ह्यांनी नव्या बॉंडच्या रुपात पदार्पण केले. तब्बल ५३ वर्षे जुन्या कथेवर बेतलेला असूनही हा चित्रपट प्रेक्षकांच्या पसंतीस उतरला तसेच 'जेम्स बॉंड' ह्या पत्राच्या स्वभाव वैशिष्ट्यांमध्ये झालेले बदल स्वीकारून हाडाच्या बॉंड प्रेमींनीही डॅनिअल क्रेग ह्यांना नव्या बॉंडच्या रुपात स्वीकारले. अर्थात त्या चित्रपटात डॅनिअल क्रेग ह्यांनी निर्विवादपणे चांगले काम केले होते, पण त्यानंतर दोनचं वर्षांनी आलेल्या त्यांच्या 'क्वांटम ऑफ सॉलेस (२००८)' ह्या चित्रपटाने मात्र बॉंड प्रेमींची घोर निराशा केली. माझ्या मते १९६२ ते २०२१ ह्या कालावधीत प्रदर्शित झालेल्या पंचवीस बॉंडपटांतला हा एकमेव 'तद्दन भिकार' असा चित्रपट होता.

'क्वांटम ऑफ सॉलेस' च्या अपयशातून धडा घेत बॉंडपट निर्मात्यांनी चार वर्षांचा वेळ घेऊन २०१२ साली पुन्हा एकदा 'नवी कोरी' कथा घेऊन तयार केलेला त्यांचा पुढचा चित्रपट 'स्कायफॉल' प्रदर्शित करून 'जेम्स बॉंड फ्रेंचाईज' चा सुवर्ण महोत्सव मोठ्या दणक्यात साजरा केला. चित्रपट नक्कीच चांगला होता, जेम्स बॉंडची भूमिका करण्याचे वय उलटून गेले असले तरी अस्सल बॉंड प्रेमींनी 'डॅनिअल क्रेग' ह्यांचा हा शेवटचा बॉंडपट असणार हे गृहीत धरुन त्यांच्यावर टिका न करता उलट त्या चित्रपटाचे स्वागतच केले, पण बॉंड प्रेमींचे हे गृहीतक चुकीचे ठरवत निर्मात्यांनी त्यानंतरही 'स्पेक्टर (२०१५)' आणि 'नो टाईम टू डाय (२०२१)' अशा पुढच्या दोन बॉंडपटांतून 'डॅनिअल क्रेग' नावाचा 'म्हातारा बॉंड' पुन्हा पुन्हा त्यांच्या माथी मारला .

अर्थात हे दोन्ही चित्रपट व्यावसायिकदृष्ट्या यशस्वी ठरले असले तरी 'जेम्स बॉंड फ्रेंचाईज' आणि 'जेम्स बॉंड' ह्या पात्राच्या कट्टर चाहत्यांचे समाधान करण्यात ते पूर्णपणे अपयशी ठरले आहेत हे नाकारता येणार नाही.

असो, एक कलाकार /अभिनेता म्हणून मला आवडत असले तरी जेम्स बॉंडची भूमिका साकारणाऱ्या सहा अभिनेत्यांपैकी माझ्या वैयक्तिक पसंतीक्रमात 'डॅनिअल क्रेग' हे 'शेवटच्या' सहाव्या क्रमांकावर आहेत.