शिवजयंती

बाप रे...भयानक आहे हे! आणि भीतीदायक सुद्धा. शुद्ध गुंडगिरी, दुसरे काय?

हे जरासे अनफेअर नाही ना ? ह्या लेखात वर्णीलेले प्रकार अलिकडचे असणार त्या मानाने 'मवाली' शब्द पुरेसा जुना असावा.

मुगाल आक्रमकांच्या फौजे बरोबर त्यांच्या बलात्कारातूं उत्पन्न झालेली बेवारस पोरे जिनकाकोईवालीद =(पोशिंदा,वडील )नाही ते मवाली.मृत शिपायांचे अंगावर न बसनारे ढगळ चित्र विचित्र कपडे घालणे ,घरदार नसल्याने वेळी अवेळी ब्बोंब्लत फिरणे ही त्यान्ची खासियात......बाकी चालू द्या.....

फारच थोडे आत्मे समाधानात असतील, बाकीच्या सगळ्याच आत्म्यांच्या नशिबी तडफडच असणारे. एकट्या टिळक आत्म्याचे काय.

राजकीय पुढाऱ्याना त्यांच्या विशेष कामासाठी मुले पुसावी लागतात. त्यांना दरवेळी पदरचे पैसे देणे अर्थातच परवडत नाही... मग काय करायचे? सापही मेला पाहिजे आणि काठीही वाचली पाहिजे.

अश्या वेळेस हे उत्सव कामाला येतात. आजूबाजूच्या दुकानदारांकडून सुरक्षा शुल्क (वर्गणी) घेऊन अश्या ठिकाणी मंडप टाकला जातो. पुढारी पण थोडीफार देणगी देतो, त्याबद्दल त्याची जाहिरात केली जाते. मिळालेल्या सुरक्षा शुल्काचा थोडा भाग कार्यक्रमावर खर्च केला जातो, आणि उरलेला भाग शक्तीप्रदर्शन आणि त्या पाळलेल्या सुरक्षाभारवाहकांच्या योगक्षेमासाठी वापरला जातो..
अश्याप्रकारे त्यांचा योगक्षेम चालू राहिला की मग अन्य अधिकृत - अनधिकृत ठिकाणी आणि निवडणुकीमध्ये ही मुले सदर नेत्याचा चाकरीत काम करू शकतात.

हे अर्थकारण लक्ष्यात घेतलं की मग आपल्याला समजेल की बदल नेमका कुटगे घडायला हवा आहे हे.. आपण त्या मुलांना नावे ठेवून काहीच साध्य होबार नाही, ते सगळे भावी भारताचे पुढारी आहेत, आपल्याला मुळावरच घाव घालणे आवश्यक आहे, पण कसा ते माहीत नाही...

टिळकांचा आत्मा तडफडण्याचं कारण नाही. कारण मुळातच ह्या 'सार्वजनिक सेलिब्रेशन' ची सुरूवात 'पॉलिटिकल अँगल' मधूनच झालीये. गणेशोत्सवातले मेळे हे टिळकांनी सुद्धा आपल्या राजकीय विरोधकांवर शरसंधान करण्यासाठी वापरले होते. आता एकंदरीतच लोकसंख्येची घनता कमी असणं आणी ह्या उपक्रमांचा सुरूवातीचा काळ असणं ह्यामुळे कदाचित त्रास कमी जाणवत असेल. पण नदी उगमापाशी जरी लहान अवखळ झर्यासारखी असली, तरी पुढे त्याचं पात्र अमर्याद विस्तारत जातच.

दैनंदिन सामाजिक आयुष्यात अडचण निर्माण करणार्या कुठल्याही सार्वजनिक सादरीकरणावर कडक निर्बंध असावेत.

आणि ते बायकांनी फेटे गॉगल आणि पैठण्या घालून बुलेटा फिरवायच्या मिरवणुका ते.....

खखोदेजा
पण ढोल ताशे बदवणाऱ्या मुलींना उत्तरायुष्यात संततीविषयक प्रश्नांना सामोरे जावे लागले असे त्यातल्या एका मैत्रिणीने नंतर सांगितले होते. अर्थात याबद्दल विडा उपलब्ध नसल्यामुळे काही बोलणे चूक आहे, पण हा अभ्यास आवश्यक आहे असे वाटते.

याचे कारण म्हणजे अतिरेक , पूर्वी ढोल ताशे मिरवणुकीमध्ये वाजत असत ,प्रमाण कमी असल्याने त्याचा उपद्रव होत नसे. कुणी तरी एक नवीन प्रयोग म्हणून मुलींनीही ढोल का वाजवू नयेत अशा विचाराने हे चालू केले असावे , त्याला प्रसिद्धी आणि लोकांचा चांगला प्रतिसाद मिळतोय असे दिसल्याने कुत्र्याच्या छत्र्यांसारखी मुलींची ढोल पथके निर्माण झाली. कुठल्याही गोष्टीचा अतिरेक केला की त्यापासून आनंद तर दूरच, उपद्रव वाढू लागतो , सर्वच बाबतीत हे दिसते उदा. गल्लोगली गणपती, डीजे, गरबा , दहीहंडी , एका वस्तीत दोन शेजार शेजारच्या गल्ल्यात दोन गणपती निमित्त कर्णकटू आवाजात वेगवेगळी गाणी लावलेली असतात.
तथाकथित समाजसेवक , राजकीय पक्ष राजकीय नेते सुद्धा या अतिरेकाला कारण आहेत
ह्या असल्या अतिरेक करायच्या लोकांच्या प्रवृत्तीमुळे कुठलाही उत्सव, सण सार्वजनिक करू नये असे वाटू लागले आहे

दरवर्षी काय तेच तेच करणार...शिवचरित्रावर आतापर्यंत पन्नास कोटी व्याख्यानं झालीयेत. आता आपण इतिहासातून बाहेर पडलं पाहिजे. तेच तेच दळण पुरे करायला पाहिजे. या यादीपैकी निबंध स्पर्धा, वक्तृत्व स्पर्धा, आणि किल्ले स्पर्धा तेवढ्या फायद्याच्या आहेत. अर्थात प्रत्येक वर्षी निबंध लिहिण्यासाठी शिवचरित्राचाच विषय नाही दिला तरच! या स्पर्धांमुळे मुलांना नवीन कौशल्ये तरी शिकायला मिळतील. बाकी सगळं आधीच खूप वेळा झालेलं आहे. आणि मी म्हणतो दणदणीत सेलिब्रेशन दर वर्षी करण्याची खरंच गरज आहे का? दुर्दैवाने सारखं मागे वळून बघत राहिल्याने आपले सामाजिक प्रश्न जास्त उग्र झालेत. अब बस करो!

"स्वराज्य माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे', 'मी शेंगा खाल्ल्या नाहीत; मी टरफलं उचलणार नाही', 'सिंहाच्या जबड्यात घालुनि हात...वगैरे वगैरे', 'वेडात मराठे वीर दौडले सात', 'हे हिंदु-नृसिंहा प्रभो शिवाजीराजा'........हे आणि असलं बरंच काही गेली कित्येक वर्षे, दशके ऐकून ऐकून कान विटले आहेत; बुद्धीवर गंज चढला आहे. यातून बाहेर पडलो तरच काहीतरी चांगलं शक्य आहे. अजून किती काळ आपण त्याच टोकदार (आणि निरर्थक) अस्मिता मिरवत राहणार आहोत?

यात नवीन काय आहे , हे असले उपक्रम अनेक मंडळे करतात

उत्तम कल्पना!
नुसते गड किल्लेच नाही तर तीर्थस्थळे, पर्यटनस्थळे झालंच तर आपापल्या वॉर्डात रस्तेसफाई, वृक्षारोपण आणि वृक्षसंगोपन ही कामेही करावीत, तीही वर्गणी गोळा ना करता आमदारनिधीतून.

मग बघा कशी या उत्सवांमधून हवा निघून जाते.

स्तुत्य उपक्रम आहे.
याच धर्तीवर पुण्यातही सगळ्या रस्त्यांवर फेरीवाले आणि उत्सववाले यांच्यासाठी ओव्हरब्रिज बांधावे असे सुचवतो.

मग शिवछत्रपतींचे यश आपलेच वाटू लागते. पुढे त्यांचा पराक्रम आपलाच वाटू लागतो. हे मानलेले यश मग डोक्यात जावू लागते. मग गटतट पडतात कोणाचे यश महाराजांचे तर कोणाचे महापुरुषाचे ,आणि राहते यशाचे अोंगळवाणे प्रदर्शन.
पण हे लॉजिक गणेशोत्सवाला लावता येत नाही, ओंगळवाणे प्रदर्शन तिथेही असते.
सामान्य नागरिकांना त्रास होईल असे वागणे जरी थोडे बाजूला ठेवलं तरी ते करताहेत त्या एन्जॉय मध्ये काय समाधान त्यांना मिळते हा संशोधनाचा विषय आहे. कदाचित समाजातील काही जणांच्या एन्जॉयच्या कल्पना वेगळ्याही असू शकतात. आपण जसे काव्य शास्त्र विनोद वाचन संगीत अशा गोष्टीत मन रमवतो तसे त्यांचे नसेलही. मोठ्ठा कानफाडु आवाज, चित्रविचित्र कपडे, अविर्भाव, हेअरस्टाइल हे कदाचित स्टॅंडर्ड वर्तनापेक्षा वेगळे वाटत असेल तरी एक मोठ्ठा वर्ग त्याला फॉलो करतो असे दिसून येईल. अशा गोष्टींचा प्रभाव असणे, तिकडे तरुण पिढी (सगळीच नसली तरी काही) खेचली जाणे ह्यात चूक कुणाची हे शोधणे रोचक असणार.

ज्यांना भविष्य नसते , वा त्यात रस नसतो असे इतिहासाच्या कुबड्या घेऊन वावरतात. इतिहासाची शिदोरी असणे आणि त्याची कुबडी होणे यातला फरक केव्हाच विसरलेला आहे.

सहमत.. इतिहासाबद्दलचा वाढता उन्माद हा एक चिंतेचा विषय आहे. शिवाजीमहाराजांना नुस्तं 'शिवाजी' (ऐतिहासिकदृष्ट्या योग्यच) असं संबोधल्यास भावना दुखावतात आजकाल.. महाराजांची वागणूक, राजनैतिक धुर्तता, प्रजाहितदक्षपणा इत्यादींबद्दल कणभर ही शिकून/समजून न घेता केवळ त्यांच्या जयजयकाराने किंवा दाढी/पोस्टर/कवड्यांची माळ/ टॅटू इत्यादीतून 'गर्व' वाटून घेण्यात आपली जनता आणि विशेषतः तरुण पिढी धन्यता मानतेय, हे त्यांना त्यांच्या भविष्याबद्दल भिती आणि त्यातूनच 'डिनायल' आहे, ह्याचं द्योतक आहे.

कुठल्याही समाजाला तीन/चारशे वर्षांपुर्वीच्याच एका 'हिरो'वरच प्रेरणेसाठी अजूनही निर्भर रहावं लागतंय, हे दु:खद आहे.

आपल्या प्रतिसादाशी सहमत.

मागील वर्षी एक तरुण कॉलेजकुमार कुठूनतरी ही शिवज्योत की काय म्हणतात ते घेऊन जात असतांना अपघातात ठार झाला. कोवळा मुलगा होता. जेमतेम २०-२२ वर्षांचा. ही काय भलतीच प्रथा सुरू झाली आहे देव जाणे. तद्दन निरर्थक!

शिवज्योत वैगेरे हे नवीन फ्याड असेल
पण देवीची ज्योत -मशाल घेऊन जाणे ही बरीच जुनी प्रथा आहे