पुस्तक परिचय: The Art of Living: भाग १ -- प्रेम

----
संदर्भ
ही लेखमाला "The Art of Living" या पुस्तकाचा परिचय/भाषांतर म्हणून लिहिली आहे.
ते इंग्रजी भाषेतील पुस्तक इथे PDF स्वरूपात वाचता येईल:
The Art of Living

----

पूर्वचित्र (flashback)

कॉलेजचे दिवस. रविवार संध्याकाळ. मेसला सुट्टी. जे एम रोडला कामत किंवा तत्सम हॉटेलमध्ये जेवण उरकून, आमच्या होस्टेलसमोरच्या असोसिएशन फॉर मेकॅनिकल इंजिनिअर्स (AME) च्या इमारतीत, दुसऱ्या मजल्यावरील हॉलमध्ये, पुस्तक प्रदर्शन पाहण्यात, पुढचा एक दोन तास वेळ कसा जायचा, ते कळायचं नाही.

अशाच एका रविवारी संध्याकाळी "The Art of Living", मूळच्या "Un art de vivre" या फ्रेंच पुस्तकाचं (लेखक Andre Maurois) इंग्रजी भाषांतर (अनुवादक James Whitall) असलेलं पुस्तक सापडलं. १९४० मधे मूळ फ्रेंच मधील पुस्तक आणि १९४४ मधे इंग्रजी भाषांतराची पहिली भारतीय आवृत्ती. प्रदर्शनात सापडलेलं ते पुस्तक, त्याकडे लक्ष जावं, इतकं जुनं वाटत होतं. शिवाय सवयीप्रमाणे पुस्तक वरवर वाचून उत्सुकताही निर्माण झाली होती.

सुरुवातीला पुस्तक थोडंसं वाचलं गेलं, बरीच वर्षे ते फक्त जपलं गेलं, मात्र पूर्ण कधीच वाचलं गेलं नाही, आणि गेल्या काही वर्षांपूर्वी ते घरातूनच हरवलं. सौं नी आवराआवरीत ते रद्दी समजून निकालात काढलं असावं, अशी माझी दाट शंका.

मधल्या काळात त्या पुस्तकाचं नावही विसरलो. त्यामुळे इंटरनेटवर शोधण्याचा प्रश्नच नव्हता. पण काही दिवसांपूर्वी अचानक साक्षात्कार झाला आणि "The Art of Living" हे पुस्तकाचं शीर्षक आठवलं. लगेच इंटरनेटवरून शोधून काढलं. आणि उजळणी करत हा पुस्तक परिचय (खरं तर भाषांतर) लेख लिहायला घेतला.

----

लेखकाने हे पुस्तक निबंध संग्रह स्वरूपात लिहिताना जगण्याच्या कलेचा विविध बाजूंनी विचार केला आहे.. प्रेम, लग्न, कौटुंबिक जीवन, मैत्री, विचार, काम, नेतृत्व, म्हातारपण, आनंद.

गंमतीशीरही वाटेल आणि विचारही करायला लावेल अशी गोष्ट म्हणजे, लेखकाने आनंद पुस्तकाच्या सर्वात शेवटी नेऊन ठेवला आहे, आणि प्रेम अगदी सुरुवातीला.

सर्व नऊ विषयांवर लेखकाने त्या त्या विषयाची व्याख्या, विवेचन, साहित्यिक दाखले अशा स्वरूपात लिखाण केलं आहे.

पुस्तकातील मर्म एका साध्या लेखात मांडणं अशक्य, आणि प्रत्येक वाचकाचं आकलनही अद्वितीय. तरीही इथे पुस्तकातील निवडक विचार थोडक्यात लिहिण्याचा (खरं तर, भाषांतराचा) प्रयत्न केला आहे.

----

प्रेम

"मी प्रेमात पडलं पाहिजे का?" हा प्रश्न कधीच विचारू नये, त्याचं उत्तर स्वतःच्या मनातच जाणवायला हवं. कारण प्रेम ही एक सहज, नैसर्गिक अनुभूती आहे.

समोरच्या व्यक्तीचं समोर नसणं हे प्रेमाला पूरक असतं.तत्वज्ञ Alain म्हणतो की:

स्त्रीची खरी शक्ती तिच्या उशीरा येण्यात किंवा अनुपस्थितीत असण्यातच असते

माणूस समोर आलं की त्याच्या कमकुवत बाजू लपून राहू शकत नाही. पण समोर नसल्यावर मात्र आपण एक काल्पनिक, हवीहवीशी अशी प्रतिमा तयार करतो. Stendhal याला crystallization म्हणतो. (नेमका हाच शब्द का, याचीही एक वेगळीच कथा आहे, ती इथे वाचता येईल: crystallization)

आपण वास्तवातल्या माणसापेक्षा त्याच्या प्रतिमेच्याच अधिक प्रेमात पडतो. समोर नसताना एखादी व्यक्ती आवडणं खूप सोपं असतं, सोबत राहत असलेल्या व्यक्तीपेक्षा. कदाचित त्यामुळेच Byron म्हणतो की:

स्त्रीच्या प्रेमात मरणं एकवेळ सोपं आहे, तिच्यासोबत राहण्यापेक्षा!

मैत्रीत, प्रेमात आपल्याला अशा व्यक्तीच्या सहवासात राहायला आवडतं, जिच्यासमोर आपल्याला कुठलाही आव आणण्याची गरज पडत नाही, किंवा आपल्या कमीपणाची लाज वाटत नाही, किंवा जिच्यासमोर आपले मनातले विचार अगदी सहजतेने व्यक्त करू शकतो.

स्त्रीचा स्वभाव समुद्राच्या लाटांसारखा लहरी असतो पण सुज्ञ पुरूष वादळात सापडलेल्या जहाजाच्या खलाशाप्रमाणे जहाजाचे शीड सैल सोडून देतो, वाट पाहतो, आशा सोडत नाही आणि महत्वाचं म्हणजे या वादळातही समुद्रावरचं त्याचं प्रेम तो जपून ठेवतो.

शेवटी महान संगीतकार Mozart च्या शब्दात:

संगीत मैफिलीला जा; आणि ते शुद्ध स्वर आणि ती मोहक सुरांची गुंफण ऐका. आणि जर त्यानंतरही ती संगीतरचना तुम्हाला गोंधळलेली, कठोर आणि विसंवादी भासली, तर तुम्ही अजूनही प्रेम अनुभवलंच नाही!

परंतु, जर तुमच्या भावनांमध्ये, तुम्हाला सौंदर्याच्या हळूहळू प्राप्तीची; अद्भुत सामंजस्याची; विरोध आणि संघर्ष स्वरांची, सर्व विसंगती पार असणारी, एक उदात्त तडजोड जाणवत असेल, तर तुम्ही आयुष्यातील काही मोजक्या साहसी प्रवासांपैकी एक, अशा प्रवासास सुरुवात केली आहे, तो प्रवास म्हणजे, प्रेम!

----