आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स

आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्सच्या, मशीन लर्निंगच्या व्याप्तीने मनुष्यजमातीचं आणि नोकर्‍यांचं नेमकं काय होणार ह्याची व्यर्थ चिंताही करत बसणं उचित ठरणार नाही. त्याची कास धरून पुढे जावंच लागेल. औद्योगिक क्रांतीला, मशीन्सना आणि अलीकडच्या संगणकीय वापरालाही विरोध झालाच होता. पण त्याचा वापर टाळणं शक्य झालं नाही, तसंच ह्या तंत्रज्ञानाचंही होणार आहे, ते अंगीकारावंच लागेल.

खरं आहे. तंत्रज्ञानाच्या सद्य स्थितीचा चपखल आढावा.

पणह्या प्रगतीच्या घोडदौडीत, आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्समुळे आपली ‘नैसर्गिक बुद्धिमत्ता’ आणि मशीन लर्निंगमुळे आपलं ‘नैसर्गिक शिकणं’ ह्यावर गदा येणार नाही, ह्याकडे प्रकर्षाने लक्ष द्यावे लागेल.

येणार्‍या काळात ही काळजी घेणे अतिशय महत्वाचे आहे.

नुकतीच याच विषयाशी निगडीत "विदाभान" नावाची एक रोचक लेखमाला लोकसत्ता मधे वाचली होती. त्यात या विषया बद्दल जास्त विस्ताराने चर्चा केली होती. त्याची लिंक मिळाली की पेस्टवतो.

पैजारबुवा,

चांगली माहिती.

विषयाची निवड प्रचंड आवडली. नवाकोरा तसा कठीणच विषय छान मांडला आहे.

रॉसन ऱोबॉट्स लिमिटेड नावाच्या एका झेक पुस्तकाचा माधव साखरदांडे यांनी केलेला अनुवाद मी जवळजवळ वीस वर्षांपूर्वी वाचला होता. ते पुस्तक आणि आयझॅक अ‍ॅसिमॉव्ह यांची रोबॉट्स मालिका देखील आठवली.

संवादरूपाने विषय मांडणे आवडले. ही पद्धत प्रथम श्रीमती अबला जगदीशचंद्र बोस हिने जवळजवळ १०० वर्षांपूर्वी वापरली होती.

आता तर आपली पात्रे जिवंत होऊन टीव्हीवर दिसताहेत असे वाटले. एका छान अनुभवाबद्दल धन्यवाद.

अ‍ॅमेझॉनच्या स्टोअर्समध्ये तर म्हणे फक्त रोबोट्स काम करतात.

होय हे सत्य आहे. त्याचे फायदे असे झाले की,

रोबोट्सना त्यांचे सेन्सर असतात त्यामुळे गोदामात विजेवर दिवे लावावे लागत नाहीत. पैशाची बचत.

रिबोट्स दिवस पाळी, रात्र पाळी बघत नाहीत म्हणजे 24 तास काम. कोणताही संप नाही, आरोग्यविमा, फ़ंड वगैरे प्रकार नाहीत. मानवी स्वभावाच्या कटकटी नाहीत, आणि दिवसाला मैलोनमैल हे रोबो विनातक्रार चालतात. कंपनीला फायदाच फायदा.

AI ची चिंता वाटतेच.

लेख खुप आवडला.
चित्रे पण फारच मस्तं आहेत.

हायला हे नवीनच वाचायला मिळालं .. मस्तय आणि तसं बघायला गेलं तर गंभीरही आहे प्रकरण .. याचा जे देश दहशतवादी हल्ल्यामुळे त्रस्त आहेत त्यांना फायदाही होऊ शकतो .. सर्व एंट्रीपॉईंटवर रोबोट ठेवून द्यायचे आणि त्याबरोबरच सुरक्षा यंत्रणाही .. रोबोट ना थकता त्यांचे काम अहोरात्र करत राहतील आणि त्यामुळे ओघाने सुरक्षा दलांवरही कमी ताण पडेल ..

सोकाजीनाना, भारी विषय. खूप दिवसांनी तुमच्या चावडीत हजेरी लावली.

विषय, आशय, लेखनशैली आणि अभ्या..ची चित्रे, सगळंच छान आहे!
लेख आणि लेखाचे सादरीकरण आवडले 👍

काळ मोठा ताकदवान! ज्याने काळाची पावले ओळखली तो शहाणा, जो काळानुरूप बदलला तो तरला. सतत बदल हाच स्थायिभाव!
चांगला संवाद

प्रचंड मोठा आवाका आहे या विषयाचा.

माझं वैयक्तिक मत -
समजा सगळ्या गोष्टींचं उत्पादन रोबोट्स वा तत्सम यंत्रांद्वारे व्हायला लागलं आणि कामगारांची गरज नाही, तर मग त्या गोष्टी विकत कोण घेणार? कारण नोकर्‍याच न राहिल्याने, उत्पन्न नसेल आणि उत्पादने घ्यायला पैसे नसतील. मग या ऑटोमाय्झेशनने जे उत्पादन होईल ते पडून राहील.

त्यामुळे आपोआप एक इक्विलिब्रियम परिस्थिती निर्माण होईल. जिथं यंत्रांद्वारे केल्या जाणार्‍या कामाचं प्रमाण आणि लोकांकडे त्या वस्तू घेण्यासाठी असलेला पैसा - पर्यायने त्यांच्या नोकर्‍या- यात आपोआप संतुलन निर्माण होईल.

मराठीमधे तंत्रविषयक लिखाण आवश्यक आहे, त्यामुळे तुमच्या धाग्याचे आणि विषयाच्या मांडणीचे स्वागत ! धाग्याचे फॉर्मॅट आवडले आहे आणि चित्रे देखील.

रोबो शेवटी यंत्रच. यंत्रांची देखभाल राखायला माणूस हवाच. सॉफ्टवेअर हॅक होईल. मग हॅकिंग टाळायला सुरक्षा आणि सॉफ्टवेअरचे अपग्रेडेशन. फक्त कामे जास्त वेगाने होतील.

तरीही माणसे लागतीलच. एक किस्सा लक्षणीय आहे. अमेरिकेतल्या एका प्रचंड इमारतीत स्वयंचलित टेलिफोन यंत्रणा होती. त्यातली दोन कनेक्शन्स सतत एन्गेज्ड असत. एका सुरक्षा अधिकार्‍याच्या लक्षात आले. एक कनेक्श्न दुसर्‍या कनेक्षनला सवयंचलित फोन करी. दुसरे उत्तर देई की हा नंबर बदलला आहे अमुक अमुक नंबरला फोन करा. पुन्हा पहिला फोन त्याच नंबरला फोन करी. कारण नवा नंबर फिरवला जात नव्हता आणि त्याला तेच उत्तर सतत मिळत होते. हे किती काळ चालू होते याचा पत्ताच लागला नाही. कदाचित महिनोन महिने पण असेल.

गाईडेड मिझाईल्स ही रोबॉट्सच म्हणता येतील. रॉबॉट्सला माणसाचेच रूप असावे असे काही नाही. लिफ्टची पीएलसी हे अगदी प्राथमिक एआय म्हणता येईल.

मी नोकरी करीत होतो ती कंपनी यंत्र बनविते. कोक वगैरे पेये बाटलीत भरणे, लेबले लावणे, बाटल्या क्रेटमध्ये भरणे इ.इ. आता एआयच्या मदतीने हीच यंत्र जास्त अचूकतेने जास्त कार्यक्षमतेने, जास्त वेगाने काम करतात. पेय फुकट जात नाही, कुठेही एरर आला की संपूर्ण प्रणाली थांबते आणि एरर असेल तिथे दिवा लागतो. माणसे तेवढीच लागतात.

रोबॉटकडून हल्ला मात्र कठीण आहे. ते पकडणारे रोबॉट बनवतील आणि पकडून आणलेले रोबॉट पुन्हा त्यांच्याचविरुद्ध वापरले जातील.

रोबोट माणसाची बरोबरी कधी करू शकतील असे मला वाटत .एक तर माणूस सहज नैसर्गिक क्रियेने जन्म घेतो आणि वाढतो.
रोबोट हा बनवावा लागतो .
मानवी वय कमीत कमी 50 वर्ष असते .
रोबोट जास्तीत जास्त न बिघडत एक दोन वर्ष च चालेल .
मानवी शरीर स्वतःची झीज स्वतः भरून काढत .
रोबोट तसे करू शकणार नाही झीज झालेलं परत नवीन टाकावे लागतील.
मानवी मेंदू एकच वेळी अनेक गोष्टी स्वतः आत्मसात करतो आणि खूप वर्षा पर्यंत ती माहिती साठवून ठेवतो .
रोबोट ल बाहेरून माहिती पुरवावी लागते आणि तो अनेक प्रकारची कामे करू शकणार नाही
शेवटी रोबोट बनवणे त्यात सुधारणा करणे हे पैसे कमविण्यासाठी च केले जाते आणि त्याचा वापर सुधा पैसे कमविण्यासाठी च केला जातो .
पैसा हा मानवाच्या कामाचा आहे रोबोट ला paisyachi गरज नाही .
पण रोबोट जे उत्पादन करेल ते मानव साठी च असेल ते खरेदी माणसालाच करावे लागेल पैसे देवून आणि लोकांकडे येत नसतील तर उत्पादन कोण घेणार .जे काम माणूस करू शकणार नाही तिथेच रोबोट चा वापर करणे योग्य ठरेल जे काम माणूस सहज करू शकतो तिथे रोबोट ची गरजच काय .
हे सर्व त्या वेळच्या परिस्थिती मानवाला शिकवेल.
स्वतः मेल्या शिवाय स्वर्ग दिसत नाही त्या म्हणी प्रमाणे .
आता सर्वात महत्वाचे प्रश्न हे पर्यावरण वाचवणे,निसर्गाचा जो विनाश होत आहे तो थांबवणे,
असंख्य रोग जे कमी वयात माणसाला यमसदनी पाठवत आहेत त्यांचा नायनाट करणे हा आहे .
नाही इथे पृथ्वी वरच मंगळावर राहण्याचा अनुभव नक्की माणसाला मिळेल .
पाठीवर ऑक्सिजन चा सिलिंडर,आद्रतेपासून तयार केलेलं पाणी,पृथ्वी वातावरण गरम झाल्यामुळे ac सुधा डोक्यावर घेवून फिरावे लागेल.
आणि आपण मंगळावर जाणार नाहीच पण इथे तिथले सर्व अनुभव मिळतील हे नक्की

क्षेत्रात इतकं भारी लेखन होऊ शकतं ह्यावरच विश्वास बसत नाही! पण चावडी झक्कास जमली आहे, एआय-एमएल हा घाबरायचा विषय नसून आत्मसात करायचा विषय आहे ही थीम लेख उत्तम कॅरी करतोय.

वरतून अभ्यानं आमच्या असला जीव लावून पात्रं रंगवलीत का 2 डी लेखाला एकदम 3डी रेंडरिंग मिळाले. अभ्या भाडू तुझ्या कुंचल्यात मज्जा आहे भावा.

खरेच सुंदर आहे. माणसे चित्रकाराच्या स्वतःच्या अस्सल शैलीतली आहेत.

@जॉनविक्क: रोबॉट सिनेमावर जाऊ नका. रोबॉटिक विध्वंसकता ही अणूविध्वंसकतेसारखी दबावतंत्र म्हणूनच वापरली जाईल. अ राष्ट्राने ब राष्ट्रात विध्वंस घडवला तर दुप्पट विध्वंस ब राष्ट्र अ राष्ट्राचा करू शकेल. त्यामुळे कोणतेही राष्ट्र तसे करणार नाही. रोबॉट्स रचनात्मक कार्यासाठी आणि हेरगिरीसाठीच वापरले जातील असे माझे वैयक्तिक मत आहे. सेनेतील अधिकारी यावर जास्त अधिकाराने बोलू शकतील.

चावडी शैलीतील महत्वाच्या विषयावर सुंदर लिखाण !

त्यामुळे आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्सच्या, मशीन लर्निंगच्या ओघाने येऊ घातलेल्या यंत्रमानवी युगात आपण आपलं ‘नैसर्गिक अस्तित्व’ किंवा ‘जाणीव (कॉन्शसनेस)’ गहाण ठेवलं जाणार नाही, ह्याची काळजी घेतली की झालं!" सोकाजीनाना मंद हसत.
अगदी ! हल्लीच एलॉन मस्क आणि जॅक मा यांची या विषयावर चर्चा झाली आहे.

बाकी २०१७ मध्ये फेसबुकच्या चॅट बॉट बद्धलच्या बातमीने माझे लक्ष वेधले गेले होते...
त्याच्या बद्धल जालावरील कॉपी पेस्ट खालील प्रमाणे :-
Facebook deployed various AI enabled chatbots to automate the various process. These AI system was working on the fundamentals of machine learning. They were self-learning system which understands the situation, check the records, converse with another system, solve the problem and learn from mistakes. A complete human independent system. Initially, these AI agents nicknamed Bob and Alice, were originally communicating in English, when they swapped to what initially appeared to be gibberish but later (in June) Facebook AI Research Lab (FAIR) found that while they were busy trying to improve chatbots, the "dialogue agents" were creating their own language. They were still doing conversation with other systems, still solving the issues but that gone completely out of the context from the human being. Objectives were still being served but for researchers, it was a complete black box for researchers. They were not able to get any idea about the complete workflow. This led Facebook researchers to shut down the AI systems and then force them to speak to each other only in English. Soon, the chatbots began to deviate from the scripted norms and started communicating in an entirely new language which they created without human input. Using machine learning algorithms, the "dialogue agents" were left to converse freely in an attempt to strengthen their conversational skills.
यावर तुम्ही जालावर आणि तूनळीवर अधिक शोध घेउ शकता...
बाकी एआय वर मी दोन चित्रपट पाहिले आहेत ते या विषयात रस असणार्‍यांनी आवार्जुन पहावेत असे आहेत, त्यांचे ट्रेलर इथे देउन ठेवतो.

=========================================================

मदनबाण.....
आजची स्वाक्षरी :- माझा बाप्पा नाचु लागला... :- (Sanket wadekar)

चावडीवरची म्हातारं फारच जडजड बोलताहेत.

एका गुंतागुंतीच्या विषयाला सोपे करुन मांडले. चावडी पद्धतीतील लिखाण खूप आवडले.
एका कठीण विषयाला वाचा फोडली. मुळात तंत्रज्ञान हे विध्वंसकच असतं, त्याने मानवजातीचा नाशच होतो वगैरे अशी मानसिकता आपल्याकडे जास्त आहे. आपण लोक नवीन तंत्रज्ञान स्विकारायला तयार नसतो. तंत्रज्ञानाची प्रगती होतच जाणार तुम्ही जर तंत्रज्ञान अवगत केले नाही तर तुमचीच प्रगती होणार नाही. ८५ ते ९५ च्या काळात भारतात संगणकाला कडाडून विरोध झाला होता. नोकऱ्या जातील वगैरे तीच नेहमीची भाषा. त्याकाळात कुणी विचारही केला नव्हता की एक काळ असा येईल कि तुम्ही विमान प्रवास, रेल्वे प्रवास कागदी टिकटाशिवाय करु शकनार नाही. आजही या तंत्रज्ञानाची व्याप्ती कितपत आहे हे सांगणे कठीण आहे.
एक शक्यता दोघेही नवरा बायको कामाला आहे. सकाळी घाई घाईत ऑफिसला निघून गेले. मग रोबो ओटा साफ करुन ठेवणार, कपडे वॉशिंग मशीनमधे धुणार, भांडे डिशवॉशरमधे धुणार, घर झाडून पुसुन स्वच्छ करनार, कपड्यांच्या घड्या करुन ठेवणार, फ्रिझमधील ग्रोसरी संपली तर अॅमेझॉनवर ऑर्डर करणार, तुम्हाला यायला उशीर झाला तर सात वाजता देवाजवळ दिवा लावणार. या साऱ्यांच्या अपडेटस् तुमच्या पर्यंत पोहचणार. आज यातल्या काही गोष्टी करायला स्वतंत्र मशीन उपलब्ध आहेत. मानवी मेंदूप्रमाणे या साऱ्याचा कसा वापर करायचा असे काहीतरी हवे.
सध्यातरी फोटो याच प्रकारात हे तंत्रज्ञान वापरात येत आहेत. मागे शेअर मार्केटमधील गुंतवणुक यात सुद्धा वापरता येते असे वाचले होते. जसजसे तंत्रज्ञान प्रगत होईल तेंव्हा त्याचा वापर वाढत जाईल.

दोन पायावर चालणारा माणसा सारखा रोबोट कोण्ही प्रत्येक्षात पहिला आहे का .
इंटरनेट वर असणाऱ्या व्हिडिओ मध्ये नाही .
मला अजुन विश्वास बसत नाही की माणसा सारखा दोन पायावर सहज चालणारा रोबोट माणूस बनवू शकला आहे .
इंटरनेट वर नाही म्हटलं तरी अतिशोक्ती असते .
साक्षात कोण्ही रोबोट चे दर्शन घेतले असेल तर अनुभव share करावा

साधे चालक रहित गाडीचा विचार केला तरी डोकं सुन्न होते.
साधं काहीच शाळा न शिकलेल्या ड्रायव्हर ला पर्याय देण्यासाठी किती मोठी तयारी करावी लागत आहे .
चालक विरहित गाडीला पुढचा रस्ता माहीत पाडण्यासाठी कॅमेरे हवेत .बाकी गाड्या पासून सुरक्षित अंतरावर राहण्यासाठी सेन्सॉर हवेत .सिग्नल ची माहीत गाडीला द्यावी लागणार .
रस्त्यावरचे विविध प्रकारचे अडधले तिला शिकवावे लागणार .
माणूस,जनावर,दगड,खट्टा, असल्या बऱ्याच गोष्टींची माहिती द्यावी लागणार .
बाजूला ,पाठी काय आहे ह्याची माहिती द्यावी लागणार मग तो रोबोट गाडी चालवणं र .
ही माहिती निरंतर कसलीच अडचण न येता मिळत राहिली पाहिजे .
अचानक आपत्ती आली आणि ती ओळखण्याची कुवत गाडी मध्ये नसेल जे घडेल त्याचा फक्त विचार करावा .
किती तरी मोठा डाटा वापरला जाईल.
पॉवर फुल इंटरनेट कनेक्शन नेहमी असायलाच हेवे .
Wifi chya रेडिएशन चे मानवी शरीरावर घातक परिणाम होतात त्याची परत भीती .
हा सर्व खटाटोप फक्त अडाणी माणसाला पर्याय उपलब्ध करण्यासाठी करावा लागतो .
मग विचार करा बुध्दीमान माणसाला पर्याय देण्यासाठी काय काय करावे लागेल

चावडीतील चर्चेद्वारे उत्तम माहितीपूर्ण लेखन.

संशोधन जे होत त्याच मूल्य मापन न करता त्याची जाहिरात का केली जाते .
जसे कोलगेट सांगते आमचे उत्पादन वापरा आणि दात हिरड्या मजबुत करा .
पण लोकांनी कोलगेट वापरायला survat केली आणि ३२ वर्षा वयाच्या व्यक्ती मध्ये २२ दातच शिल्लक राहिले .
प्रत्येक शोधाची दुसरी बाजू असते ,निगेटिव्ह बाजू असते ते न सांगता उदो उदो करणे ह्याचा अर्थ आपण आपली बुध्दी गहाण ठेवली आहे हा होती fb ही व्यावसायिक कंपनी आहे तिचे मत स्वार्थी व्यावसायिक बुध्दी मधून येवू शकत.
चालक विरहित गाडी अपघात करणार नाही ही जाहिरात आहे .
उलट चालक विरहित गाडी सर्व प्रकारच्या रस्त्यावर चालू शकणार नाही आणि काही तांत्रिक कमतरता तिच्यात राहणारच .
प्रायोगिक तत्त्वावर जी चालक विरहित गाडी चालली म्हणजे सर्व यशस्वी झाले हे मत अयोग्य आहे .

माणसा सारखा दोन पायावर टोल सांभाळत चालणारा रोबोट जगातील कोणत्याच देशाच्या रस्त्यावर लोकांनी बघितलं नाही फक्त जाहिरात type माहिती ऐकली आहे .
खाच खळगे, चढ उतार ,शिड्या चढणे,झाडावर चढणे ,एका पायावर उड्या मारत धावणे .
हे सर्व प्रकार करणारा रोबोट माणूस कधीच बनवू शकणार नाही .
फक्त प्रसार मध्यम मधून जाहिरात टाइप माहिती फक्त प्रसारित केली जाईल

आज AI बाल्यावस्थेत आहे, पूर्णपणे चालणारा - धावणारा रोबो नाही, इत्यादि गोष्टी ठीक आहेत. आज चालताना आपला मेंदू जागा, आपले वजन, पायावर द्यायचा जोर, पायाचा अँगल, जिथे पाय ठेवतोय तिथे असलेली/नसलेली ग्रिप, इत्यादि हजारो गणितं सतत एकाचवेळी करत असतो. ते आज रोबोना जमत नाहीये कारण ते प्रोग्रामींग करणार्‍या माणसाला कोड जमत नाहीये. पण हे केव्हा न केव्हा होणारच आहे. आणि दुसरी महत्वाची गोष्ट म्हणजे AI एखादी गोष्ट शिकवली की जगभरातल्या हजारो लाखो रोबोना ते त्याक्षणी येईल.

प्रत्येक माणलासा जसे लिहिणे, वाचणे, चालणे, गाणे, इत्यादि मुळापासून शिकायला लागतं तसं AI चं नाही. एकदा डेटाबेसमधे ती स्किल्स बसली की ती सगळ्याच रोबो मधे येणार. वडिल डॉक्टर असले तरी ते स्किल मुलांत आपसून येते नाही, सगळं नव्याने शिकावं लागत. AI ला ही मर्यादा नाही.

AI चा मूळ धोका हा ते AI पूर्णपणे sentient होण्यात आहे. ज्या क्षणी ते होईल त्याक्षणी AI मानवाच्या ताब्यातून बाहेर पडेल.

Ai वर आधारित रोबोट थोडे फार माणसाचे काम करेल पण तो माणसाची जागा घेईल हे पटत नाही .
एक जे प्रोग्राम फीट केला जाईल तसाच तो वागेल .
रोबोट हा फॅक्टरी मध्ये तयार करावाच लागेल तो काही पुनरुत्पादन करणार नाही शेवटी ते एक निर्जीव मशीन आहे .
मानवी मेंदूची अफाट क्षमते विषयी अजुन संशोधकांना च पूर्ण माहीत नाही .
मानवी मेंदू चा अभ्यास करणे एवढे अवघड आहे तर त्याची प्रतिकृती निर्माण करणे जवळ जवळ अशक्य आहे .
ठरवून दिलेले ठराविक काम तो उत्तम रित्या करेल ह्या बाबत शंका नाही .
जेव्हा माणसाला तो वरचढ झाला असे वाटेल तेव्हा उत्पादन बंद केले जाईल .

माणूस कुचकामी की ठरला रोबोट मुळे तर मंदी नटूनथटून बसली आहे ती मोठ्या झोकात .
न घाबरता बिंदस्त येईल .
आपण काळजी करायची गरज नाही रोबोट चे मालकच जीव तोडून पळतील रणांगण सोडून .
आपण चटणी भाकरी खावून दिवस काढू

छान लिहिल आहे.

पहिल्या गाड्या नव्हत्या पण गाड्यांचा शोध लागला आणि गाड्या निर्मितीचे कारखाने निघाले म्हणजे ज्या नोकऱ्या पहिल्या अस्तित्वातच नव्हत्या त्या अस्तित्वात आल्या .
जसे जसे नवीन शोध लागले तसतसे नवीन रोजगार तयार झाले .जे पाहिले अस्तित्वातच नव्हते .
ऑटोमेशन मुळे सुधा रोजगाराच्या नवीन संध्या तयार होतील त्या मुळे ऑटोमेशन फक्त नोकऱ्या जातील असे नाही तर नवीन नोकऱ्या तयार सुद्धा होतील .
फक्त त्या नोकऱ्या करण्याची कुवत आपल्यात असायला हवी .
चालक विरहित गाडी जरी बाजारात आली तरी सर्वानाच ती विकत घेणे परवडणारे नाही म्हणजे अगदी 100% ड्रायव्हर च्या नोकऱ्या जाणार नाहीत .
असेच प्रत्येक क्षेत्रात होईल .

ऑटोमेशन च्या क्षेत्रात नोकऱ्या उपलब्ध होतील ज्या आता अस्तित्वात नाहीत .
ऑटोमेशन मुळे नोकऱ्या कमी होणार नाहीत उलट वाढतील असे सुद्धा घडेल ना?

Rajesh188,

Ai वर आधारित रोबोट थोडे फार माणसाचे काम करेल पण तो माणसाची जागा घेईल हे पटत नाही .

तुमचं हे विधान पटलं. यंत्रमानव काही माणसाच्या पातळीस येऊ शकंत नाही. पण माणूसच जर यंत्राच्या पातळीवर उतरला तर? तर मग यंत्रमानव माणसाची जागा घेऊ शकेल.

तसं बघायला गेलं तर मानवी शरीर हेही एक यंत्रंच आहे. किंवा एकमेकांशी सौहार्द राखंत चालू असलेला यंत्रसमूह आहे. या यंत्रामागील कर्ताकरविता जो आहे त्याचा म्हणजे भगवंतांचा विसर पडला तर माणूस आपोआप यंत्रमानव होईल.

सांगायचा मुद्दा काये की आपण आपली भक्ती साधून असावं. ती माणसास पतनापासून वाचवते.

आ.न.,
-गा.पै.