'हिंसक घटना' हे लोकशाहीचे अपयश की लोकशाही चालवणार्‍यांचे

कारण कुणाही व्यक्ती, समुदाय, राजकीय पक्षास लिंक (टार्गेट) करण्याचा धागा लेखकाचा उद्देश्य नाही. लोकशाही व्यवस्थेतल्या कमतरता उणीवा काय आहेत हे समजून घेणे जेणे करुन प्रसंग हिंसेच्या स्तरा पर्यंत जाऊ नयेत असा साधा सरळ सात्विक शुद्ध हेतु या चर्चे मागे आहे.

__/\__

:) रतनजी, काही स्थितीत हत्तीकडे पहाणार्‍या प्रेत्यक व्यक्तीला हत्ती हत्ती आहे हे ओळखू न येता तो काही वेगवेगळा दिसतो म्हणतात , या कडे नंतर येतो. माझ्या सवयीने उलट्या क्रमाने उत्तर देतो. मुख्य म्हणजे मी कशातही वाईटच शोधतो किंवा चांगलेच शोधतो असे होत नाही. माझ्या विवेकाला पटते त्याला चांगलेच म्हणतो आणि आणि जे विवेकाला पटत नाही त्या बद्दल साशंकता व्यक्त करणे अथवा प्रसंगी टिकाही करतो. नोट बंदीचा व्यक्तिग्त जिवनात फटका बसत असूनही अर्थशास्त्रीय तत्वापर्यंत त्याचे समर्थनही करत होतो - आणि तेही मी अबकड भाजपायी अथवा काँग्रेसी नसताना.

....तुमच्या अभ्यासू लेखणीतून या विषयावर एखादा धागा काढून चर्च, मिशनरी आणि NGO या माध्यमांतून चालणार्या उद्योगांवर प्रकाश टाकलात तर वाचयला आवडेल!

असे माझ्या कडून होईलच अथवा होणारच नाही हे दोन्हीही या क्षणी सांगू शकत नाही. अगदी तुम्हाला अपेक्षीत अशी नाही पण इतर धर्मीय आणि धर्मांप्रमाणे प्रसंगोपरत्वे यांच्यातल्याही चांगल्या गोष्टी आणि मर्यादांची मी माझ्य काही धागे आणि प्रतिसादातून दखल घेतली आहे. त्या साठी कदाचित तुम्हाला माझे सुरवातीपासूनचे धागे बघावे लागतील असे वाटते.

...हिंदू समाजचे खरे शत्रू मुस्लीम नसून ब्रिटीश सत्ता असताना धर्मांतरित झालेले त्यांच्याशीच एकनिष्ठ ख्रिस्ती लोकं आणि त्यांच्या पुढच्या पिढ्या आहेत असे काही ठिकाणी वाचले होते...

मी अमूक किंवा तमूक समाजाकडे शत्रु म्हणून बघून लेखन करतो असे आपणास वाटत असल्यास आपला काही चुकीचा ग्रह झालेला आहे. महात्मा गांधींचे नाव ऐकले की बरेच लोक नाक मुरडतात पण त्यांच्या तत्वज्ञानातील मला पटणार्‍या गोष्टीत शत्रुत्व न पटणार्‍या वृत्तींशी असू शकते मतभेद वैचारीक/ तात्विक असू शकतात, शत्रुत्व व्यक्ती अथव समुहाशी असू नये.

मुस्लीम धर्मीय धर्मग्रंथांची मनमोकळी चिकित्सा करण्यावर मर्यादा पडतात, त्यामुळे धर्म ग्रंथांची चिकित्सा करण्या पेक्षा धर्मीयांवर टिका करणे आणि लक्ष्य होणे असे काही प्रमाणात घडत असावे पण वैचारीक मतभेद धर्मग्रंथ विषयक असतील आणि त्याची मनमोकळी चर्चा करता आल्यास आणि जसे मुस्लिम समाज प्रबोधनाच्या प्रक्रीयेतून जाईल तसे समुहावरील टिका काळाच्या ओघात कमी होईल असे वाटते. पण इतर धर्मीय जसे प्रबोधनच्या प्रक्रीयेतून पुढे गेले तसे मुस्लिम धर्मीयांनीही पुढे जाण्याची गरज असावी, हे माझे नाही काही मुस्लीम धर्मीय सुधारणावादींचेच मत आहे.

...ब्रिटिशांनी फोडा आणि राज्य करा या धोरणाने हिंदू मुसलमान व अनेक जातींमध्ये भांडणे लाऊन दिली.....

अंशतः मान्य आहे पण काहीच आयडीयॉलॉजीकल डिफरन्सेस नसते तर ब्रिटीशांना किंवा इतर राजकारण्यांना शक्य झाले असते का याचे उत्तर नाही असे असावे. आयडीयॉलॉजीकल डिफरन्सेस बद्दल मनमोकळी चर्चा न केल्यानेच डिफरन्सेस वाढतात गैरसमज टिकून रहाण्यास वाव निर्माण होतो आणि या टिकलेल्या गैरसमजांचाच फूट पाडण्यात उपयोग केला जातो. त्यामुळे मी रस्त्यावर सार्वजनिक हिंसा करण्या पेक्षा मनमोकळ्या चर्चांवर विश्वास ठेवतो.

....पण तुमचे बरेचसे धागे मुस्लीम समाजाशी निगडीत असतात. ....

हे तुम्ही माझ्या अलिकडील धाग्यांवरुन म्हणता आहात की इतर मिपाकर माझ्या बाबत व्यक्तिगत टिका करतात त्याने पुर्वग्रह दुषित होऊन म्हणता आहात ? आपण मी म्हटल्या प्रमाणे माझे सर्व जुने धागे पहावेत आपल्या निष्कर्षात तथ्य नाही असे लक्षात येईल . मी इतर सर्व विषयांवर त्यात धार्मीकही आले जसे लेखन केले तसेच मुस्लीम धर्मीय गोष्टींबद्दल केले आहे ते करताना माझ्या विवेकाला पटलेल्या गोष्टींची सकारात्मक दखल घेतली जिथे मर्यादा आहेत वाटले तिथे मर्यादा अधोरेखित केल्या. इतर धर्मीय आणि धर्म सुधारणांच्या आणि प्रबोधनाच्या प्रक्रीयेतून पुढे गेले आहेत त्यात मुस्लीम धर्मीय प्रबोधन आता कुठे युरोमेरीकेत ०.००००००१ इतके सुरु झाले आहे. त्याला १ वरही येण्यास अद्याप मोठा टप्पा आहे.

होत काय आहे की राजकीय वोट बँके साठीच्या गरजेतून अमुकवर टिका करा अमुकवर नको असे काही राजकीय पक्ष बदलतील तसे होत आहे . राजकारण आपापल्या वळणाने जाते त्यास त्याच्या वळणाने जाऊ द्यावे. अभ्यास त्याच्या वळणाने जातो अभ्यासास अभ्यासाच्या वळणाने जाऊ द्यावे. आम्ही अभ्यासाची वळणे बघतो. अभ्यासाची वळणे आपल्याला हवी तशी नसली की मनाला पटवण्यात जरासे कष्ट पडतात. पण दीर्घ काळात अभ्यास कामाला येतो की राजकारणातील तात्पुरती सोईस्करता ? याचा ज्याचा त्याने विचार करणे श्रेयस्कर असावे.

..ह्या धाग्यावर नक्की कोणती चर्चा अपेक्षित आहे ते ध्यानात नाही आलंय!

एक उदाहरण देतो आसामचे मागच्या शतकात तेथिल लोकांना समस्या भेडसावत होती ती चिघळत राहीली शेवटी हिंसाचार झाला (आता कसे बसे प्रकरण हिंसाचारावरुन कमी झाले तरी स्थानिक लोकांना समस्या नव्हत्या असे नव्हे ) जगातल्या तुरळक का होईना देशात अमुक एवढ्या लोकसंख्येचे अर्ज आले की संसदेस आणि विधान सभांना लोकांच्या आवेदनातले प्रश्न लक्षात घेऊन तातडीने सोडवावे लागतात. तशा काही व्यवस्थे बद्दल चर्चा होऊ शकेल काय ह्या बद्दल मी विचार करत होतो.

@ रतनजी, खूप राजकारणी आणि राजकीय समर्थकांना तोंड देखले मुस्लीम प्रेम दाखवताना बघत आलो आहे. आपण त्या पैकी नसणार, वेगळे असणार असा विश्वास आहेच. पण हे नुसते तोंडी नको आधी करावे आणि मग सांगावे यावर आपला विश्वास असेलच. आणि खासकरुन मी कोणत्या विषयावर लिहावे ते आपण सुचवले त्या नात्याने आपणास लेखन सुचवणीचा नैतीक अधिकार मला पोहोचावा असे वाटते, म्हणून खालील सुचवण्या करुन ठेवतो.

भारतातील धार्मीक सहिष्णूता आणि सलोखा
; राष्ट्रीय एकात्मतेतील स्वातंत्र्योत्तर काळातील यशाची बाजू ; 'सर्व'-समावेशक सण आणि उत्सवांचे महत्व ; संस्कृती आणि धर्म यातील गल्लत ; विवीध अभिव्यक्ती कलांमधील, सामाजिक आणि क्रिडा क्षेत्रातील यशवंत मुस्लीमांची व्यक्ती चरीत्रे इत्यादी विषयांमधील आपल्या आवडीचा विषय निवडून लेखन करुन दाखवावे असे आव्हान खुले आव्हान आहे. माझ्या किंवा इतरांच्या धाग्यातूनच केले पाहीजे असेही नाही स्वतंत्र पणे करु शकता. सकारात्मक योगदाना पासुन दूर राहून दुरुन उंटावरुन शेळ्या हाकण्या पेक्षा एका शेळीच पाणि पाजून तिचा जीव वाचवणे अधिक उत्तम असावे हे आपण लक्षात घ्याल अशी खात्री आहे.

अलिकडे असेच आवाहन दुसर्‍या धाग्यावर प्राडॉ. सरांनाही केले आहे आणि इतर कथित पुरोगामी मित्रांनाही करणार आहेच. बघुया आपल्यासारखी पुरोगामी मंडळी प्रत्यक्षात किती योगदान करतात ते.

सर्वप्रथम मनमोकळ्या चर्चा सहभागासाठी आभार. या लेखाच्या सुरवातीच्या तीन शब्दांकडे पुन्हा लक्ष वेधतो "सामाजिक, राजकीय कारणांनी होणार्‍या हिंसक घटसामाजिकासा आहे. लोकशाहीत सामाजिक, राजकीय समस्यांचे निराकरण लोकशाहीत व्यक्त होण्याच्या संस्थांच्या माध्यमातून होणे अभिप्रेत असते, सामाजिक, राजकीय समस्यांचे निराकरण होण्यासाठी हिंसेचे गरज लोकशाहीत पडू नये, पण तरीही हिंसक घटना होताना दिसतात. असे का होते ? हा या लेखाचा चर्चा विषय आहे.

अर्थात एकुण हिंसक बुद्धीचाही या विषयात प्रभाव पडत असणार हेही खरे

सामाजिक, राजकीय कारणांनी होणार्‍या'हिंसक घटनांची उदाहरणे अगदी वेगवेगळी आहेत. उदाहरणार्थ तामीळनाडू सहसा भाजपा पासून लांब असलेले राज्य तेथील राज्यकर्त्या राजकीय पक्षांची तत्वज्ञाने पाहीली तर केव्हाच जातीयवादापासून मुक्त व्हावयास हवे होते , इतर जातीय हिंसांची उदाहरणे तामीळनाडूतून समोर येतातच पण अगदी अलिकडीळ उदाहरण बैल का म्हशीच्या झुंजी खेळवल्या जाणार्‍या जलीक्ट्टू खेळाचे त्यात हिंसेचा प्रदुर्भावाची ताजी बातमी आहे.

उत्तर-पूर्व भारतातील एका ख्रिस्चन बहुसंख्य राज्यातून स्थानिक स्वराज्य संस्थातून स्त्रीयांना आरक्षण मिळू नये म्हणून सार्वजनिक हिंसाचार केला गेला. किंवा केरळात लसीकरण नको ते नाटक नको या कारणाने शांततेच्या अनुयायांनी केलेला हिंसाचार असेल किंवा साबरीमालाच्या बाबतीतील हिंसाचार असेल.

कोणत्याही एकाच गटाला धरून हेच हिंसाचार करतात असे काही नसावे, कायदा हातात घेताना सगळेच एका माळेचे मणि होऊ बघतात. अर्थात त्यात जरासा जो फरक असतो त्या फरकाचे मी इतर धाग्यातून विवेचन केले आहे.