म्हणीचा अर्थ व व्युत्पत्ती

वा वा. मस्त धागा.. पण केवळ एव्हढी एक म्हणच नव्हे, तर सगळ्या म्हणींचे माहेत असलेले अर्थ यावेत अशी अपेक्षा करतो.. तुम्ही पण तुम्हाला माहीत असलेले अर्थ सांगा.

सोनार सोन्यात, शिंपी कापडात तर कुलकर्णी त्याच्याशी कराव्या लागणार्‍या प्रत्येक व्यवहारात तुम्हाला फसवणार हे त्रिकालाबाधित सत्य सगळे जाणत होते. म्हणून ते सावधगिरीचा सल्ला देत आहेत. भाऊ, दादा, आबा, अण्णा, आप्पा, ताई, माई, बाई, ही सर्वसामान्य नावे आहेत. ती कोणाही सामान्य व्यक्तीला उद्देशून वापरली जातात. इथे कुलकर्ण्याला आप्पा जोडले आहे; पुढे ते बापाशीही जुळते
तुम्हाला धागा फक्त या म्हणीपुरताच मर्यादित ठेवावयाचा आहे की सामान्य म्हणी-वाक्प्रचार यावर ओढावयाचा आहे. (हे थोडे माहितगार यांच्या क्षेत्रावर अतिक्रमण होईल म्हणा !) .
शरद

मला अजुनही जुन्या म्हणी पाठ आहेत. पण खरच आजकाल कोणी जास्त म्हणी वापरत नाही. तुमच्या या धाग्यामुळे मला मिपा स्पेशल म्हणी सुचल्या आहेत. बघा कशा वाटतात. ( म्हणी गंमत म्हणून सुचल्या आहेत. कुणालाही दुखवायची भावना नाही.)

१. मिळाले नेट की उघडले मिपा....
२. वाचक कमी अन प्रतिसाद फार !
३. मनात आले कि टाकले टंकून
४. लेखक वाचून धागा उघड
५. आला नविन की पाडला खाली
६. संपादक मंडळात तक्रारीच फार
७. काढली शंका की झालेच समाधान
८. असेल कट्टा तर जमतील मिपा
९. टाकला फोटो की दिसलाच नाही पाहीजे
१०. एक न धड बाराभर डू आय डी
११. डू आय डींचा सुळसुळाट फार

" पाचावर धारण बसणे " (= घाबरणे) या वाक्प्रचाराची व्युत्पत्ती मला अजून कुठेही मिळालेली नाही. कोणी व्युत्पन्न मिपाकर मदत करेल काय?

लाकुडतोडे लोक मोठा ओंडका उभा तोडताना ( पुर्वीची पद्धत)चीर पाडून त्यात पाचर/पाच ( छोटी खिट्टी ) मारत जातात. ती पार आवळून अडकून बसते. ओंडका फुटल्याशिवाय पाचरीची सुटका होत नाही.
= एखाद्या अडचणी पार अडकून बसणे.

नाकाने कांदे सोलणे चा अर्थ काय आहे?

काही कमी प्रचलित म्हण:

अडली गाय फटके खाय – अडचणीत सापडलेल्या माणसाला अपमानास्पद शब्द ऐकून घ्यावे लागतात.

उडाला तर कावळा, बुडाला तर बेडूक – एखाद्या गोष्टीची परीक्षा होण्यासाठी काही काळ वाट पहावी लागते.

कसायाला / खाटकाला गाय धार्जिणी – खापट माणसापुढे गरीब माणसे नमतात.

काप गेले पण भोके राहिली – अधिकार व संपत्ती जाते पण त्यापेक्ष्या अंगी बाणलेल पोकळ अभिमान मात्र कायम असतो.

काकडीची चोरी फाशीची शिक्षा – लहानशा अपराधासाठी फार मोठी शिक्षा होणे.

जी खोड बाळा ती जन्म काळा – जन्मजात अंगी अरलेले गुण अगर दुर्गुण जन्मभर जात नाहीत.

ज्या गावच्या बोरी त्याच गावच्या बाभळी – एकाच गावातील लोक एकमेकांना चांगले ओळखतात.

बळी तो कान पिळी = जिसकी लाठी उसकी भैस
stich in time saves nine = आळशाला दुप्पट काम
turn a blind eye = काणाडोळा करणे (शब्दश:)
निंदक नियरे रखियो = निंदकाचे घर असावे शेजारी
biting more than you can chew = लहान तोंडी मोठा घास
pot calling the kettle black = हमाममें सब नंगे

-गा.पै.

ही मी तयार केलेली म्हणा आहे.
उगम व अर्थ कोणी सांगू शकेल काय?

"रेनकोट चढवून इज्जत उतरविणे"

माझे मूळ गाव ' धुळे ' आहे. आमच्या पुर्वीच्या , पूर्व खान्देशात ( आताच्या धुळे जिल्ह्यात) अहिराणी भाषा बोलली जाते.अहिराणी भाषेत धुळे शब्दाचा उच्चार ' धुये ' असा होतो. त्यावरून ' कये ना वये , चालना धुये ' अशी म्हण प्रचलीत झाली होती. अर्थः- कळत नाही, वळत नाही , आणि चालला धुळ्याला '