मुम्बईचे पो. उ. आयुक्त प्रसाद यांचे वक्तव्य- मुम्बई कोणाच्या 'बापाची' नाही.

एखाद्याचा बाप काढणे, हे महाराष्ट्रात असंस्कृतपणाचे लक्षण मानले जाते. आपली मातृभाषा मराठी नसल्यामुळे त्यांना समजले नसेल...

बरोबर, पण...

"मुंबई आहे आमची, नाही कुणाच्या बापाची" ही बहुधा शिवसेनेचीच एके काळची घोषणा होती, असे अंधुकसे स्मरते. यात काही असंस्कृतपणाचे लक्षण आहे, हे घोषणा करणारांना बहुधा त्यांची मातृभाषा मराठी नसल्यामुळे समजले नसावे.

ही मुंबई आगरी, कोळी, भंडारी, चौकळशी, पाचकळशी आदी मूळ रहिवाशांच्या बापाचीच आहे. आम्ही या मुंबईचे सात पिढ्या नाही तर त्यापूर्वीपासूनचे रहिवासी आहोत.

अधोरेखित वाक्य अगदी बरोबर. या यादीत कदाचित पाठारे प्रभू आणि ईस्ट इंडियन म्हणवणारा ख्रिस्ती समाज, झालेच तर डोंगरीचे मुसलमान यांचाही समावेश करता येईल, जो बहुधा अनवधानाने राहिला असावा. हे सर्व मुंबईचे मूळ रहिवासी. पारशी लोकसुद्धा मूळ रहिवासी नसले तरी किमान तीनचार शतकांपासून आणि निश्चितच सातआठ पिढ्यांपासून मुंबईत राहत असल्याने त्यांना मूळ रहिवाशांत गणायला हरकत नसावी. या सर्व लोकांना मुंबई आपल्या बापाची म्हणण्याचा अधिकार निश्चितच आहे.

पण गेल्या एकदीड शतकांत (आणि बहुधा दोन किंवा फारतर तीन पिढ्यांपूर्वी) किंवा त्याहीपेक्षा कमी काळात महाराष्ट्राच्या इतर भागांतून मुंबईत स्थलांतरित झालेल्या मराठीभाषकांचा मुंबई आपल्या बापाची आहे हे म्हणण्याचा अधिकार याच कालावधीत भारताच्या महाराष्ट्राबाहेरील इतर भागांतून मुंबईत स्थलांतरित झालेल्या अमराठीभाषकांपेक्षा अधिक नेमका कसा? मुंबईच्या एकूण लोकसंख्येच्या तुलनेत सोडा, मुंबईच्या मराठीभाषक लोकसंख्येच्या तुलनेत तरी वरील यादीतल्या "मूळ रहिवाश्यां"चे प्रमाण किती? आणि "मूळ रहिवासी" / "सात पिढ्यांपूर्वीपासूनचे रहिवासी" हाच निकष जर लावायचा म्हटला, तर मग मुंबई आपल्या बापाची म्हणण्याचा अधिकार मुंबईच्या लोकसंख्येपैकी नेमक्या कितीशा जणांना राहतो?

आणि महाराष्ट्राच्या इतर भागांतून स्थलांतरित झालेल्या मराठीभाषकांनी तरी वरील यादीतल्या "मूळ रहिवाश्यां"च्या मूळ संस्कृतीचा नेमका काय आदर ठेवलाय किंवा जपणू़क केलीय? या "मूळ रहिवाश्यां"च्या मूळ संस्कृतीबद्दल कल्पनासुद्धा या स्थलांतरित मराठीभाषकांपैकी कितीजणांना असते?

(एक कुतूहल: "ठाकरे" हे आडनाव नेमके कोणत्या समाजातले? हा समाज वरील "मूळ रहिवाश्यां"च्या यादीत मोडतो का? ठाकरे कुटुंब सात पिढ्यांपासून किंवा त्याही आधीपासून मुंबईत स्थायिक आहे का? नसल्यास मुंबईत नेमके कधी स्थलांतरित झाले? हा इतिहास मिळाल्यास मनोरंजक ठरावा. बहुधा शोधल्यास जालावर सापडणे कठीणही नसावे.)

तुमच्यासारख्या घटनेच्या आधारे आक्रमण करणाऱ्या परप्रांतीयांची तर मुळीच नाही, अशी भूमिका शिवसेनेने घेतली आहे.

म्हणजे भारतीय घटनेप्रमाणे तथाकथित परप्रांतीयांना मुंबईत स्थायिक होण्याचा अधिकार (दुर्दैवाने) आहे हे शिवसेनेस मान्य आहे तर! मग ही "आक्रमणा"ची समस्या सोडवण्याचे दोन मार्ग आहेत. पहिला म्हणजे भारतीय राज्यघटना धुडकावून लावणे (अर्थात राष्ट्रद्रोह) आणि कायदा हातात घेणे. अर्थात भारत हे आपले राष्ट्र नाही ही जर भूमिका असेल तर मग राष्ट्रद्रोहाचा मुद्दा रद्दबातल ठरावा आणि त्याने फरक पडू नये. पण इतकीही टोकाची भूमिका नसावी असे मानण्यास जागा आहे. मग राहतो दुसरा (घटनात्मक) मार्ग. तो म्हणजे अमराठीभाषकांस मुंबईत स्थायिक होता येऊ नये यासाठी घटनात्मक तरतुदींचा (जसे, मुंबईत स्थावर मालमत्ता विकत घेण्यास अमराठीभाषकांस बंदी वगैरे) भारतीय घटनेत समावेश करण्याचा आग्रह, आणि गरज पडल्यास त्यासाठी आंदोलन. हे करता येणे अगदीच अशक्य नसावे; मात्र हा एक निसरड्या उताराचा (स्लिपरी स्लोप) मार्ग असावा. कारण भारतीय राज्यघटनेच्या ३७०व्या कलमानुसार जम्मू आणि कश्मीर राज्यासाठी नेमक्या अशाच प्रकारच्या काही विशेष तरतुदी आहेत. आणि एकदा का मुंबईसाठी अशा घटनात्मक तरतुदींची मागणी केली, की मग जम्मू आणि कश्मीरसाठी नेमक्या तशाच प्रकारच्या तरतुदी असलेल्या ३७०व्या कलमाचा ते राष्ट्रविघातक असल्याच्या मुद्द्यावरून विरोध करण्याचा नैतिक अधिकार जातो, नाही?

राहता राहिला प्रश्न हा सर्व गदारोळ ज्यामुळे सुरू झाला त्या जया बच्चन यांच्या मूळ विधानाचा. या विधानामागच्या उपहासाबद्दल दुमत नसावे. हे विधान मूर्खपणाचे आहे असेही कदाचित म्हणता येईल. पण उपहास काय किंवा मूर्खपणा काय, दोन्ही कोठल्याही कायद्यान्वये गुन्हे नाहीत. आणि मराठी अस्मिता ही अशी कोणाच्याही फालतू विधानाने दुखावली जाण्याइतकी तकलादू निश्चितच नसावी असे वाटते.