गाथा स्मायलींची

या विषयावर जास्त जाणून घेण्याविषयी रस निर्माण झाला तो अतृप्त आत्मा यांचा विविध स्मायलींचा मुक्त वापर पाहून.

'स्मायली' बहुतकरून एका हसणाऱ्या मानवी चेहऱ्याला संबोधले जाते जसे :-) . स्मायलीची संकल्पना साधारण १९४८ साली प्रदर्शित झालेल्या एका चित्रपटातून झाली. पोर्ट ऑफ कॉल ह्या सिनेमातील एका दृश्यात दु:खी नायिका
लिपस्टकच्या साह्याने एक चेहरा आरशावर चितारते. त्या चेहऱ्यावरील भाव उदास असून नाकासाठी एक टिंब योजला आहे. त्यानंतर त्या स्वरूपाचे काही आनंदी चेहरे १९५३ आणि १९५८ साली निर्माण केलेल्या काही सिनेमांच्या
जाहिरातींसाठी वापरले. त्यापैकी एका सिनेमाचे पोस्टर.

प्रचलित स्वरूपातील स्मायली प्रथम १९६२ साली न्यूयॉर्क येथील WMCA या रेडियो केंद्राने एक अभिनव कल्पनेद्वारे वापरली. या केंद्रावरून प्रसारित होणाऱ्या एका लोकप्रिय कार्यक्रमादरम्यान श्रोत्यांना फोन करून त्यांच्याशी गप्पा मारल्या जात. नंतर त्यांना भेट म्हणून एक स्वेटर पाठवले जात असे व त्यावर आनंदी चेहऱ्याची स्मायली चितारलेली असे.

त्यानंतर १९६३ साली State Mutual Life Assurrance Company Massachusetts ह्या कंपनीने हार्वे बॉल ह्या कलाकाराला आनंदी स्मायलींचे डिझाइन काढायचे काम दिले. प्रयोजन हे की त्या कंपनीच्या कामगारांचे मनोबल वाढावे. बॉल ह्याने हे डिझाइन केवळ १० मिनिटात काढले आणि त्याचे त्याला ४५ डॉलर्स मिळाले.

गर्द पिवळ्या रंगाची पार्श्वभूमीवर अंडाकृती डोळे आणि चंद्राकृती हास्य ह्या स्वरूपातील ५० मिलियन पेक्षा जास्त बटन्स छापले गेले. हे डिझाइन जरी वर उल्लेख केलेल्या डिझाइनशी मिळते जुळते असले तरी बॉल चे डिझाइन जास्त प्रसिद्ध झाले. सियाटलस्थित जॉर्ज तेनागी ह्याने एका जाहिरात साठी स्मायली चे आपले एक डिझाइन काढले. ते University Federal Savings & Loan च्या जाहिरातीसाठी वापरले गेले. पुढे जाऊन १९९३ साली या जाहिरातीतील स्मायलीचा उपयोग तिच्या निर्मात्याने स्वतःचा सियाटल येथील महापौर पदाच्या निवडणुकीच्या प्रचारासाठी उपयोग केला.

१९७० साली फिलाडेल्फिया येथील बर्नार्ड आणि मुरे स्पेन बंधूंनी स्मायली छापून बटन्स, कॉफी मग, टी शर्ट इत्यादी "Have a happy day"ह्या घोष वाक्यासह छापले. १९७२ साली त्यांनी या बटणाच्या अनेक प्रती छापल्या. १९७२ सालीच Franklin Loufrani ह्यांनी प्रथम स्मायलीचे ट्रेडमार्क करून घेतले. त्याने आपल्या वर्तमानपत्रातील चांगल्या बातम्या अधोरेखित करण्यासाठी स्मायलींचा उपयोग केला. त्यानंतर त्याने 'The Smiley Company' नावाची कंपनी चालू केली.

१९९६ साली Loufrani चा मुलगा निकोलस याने हि कंपनी चालवायला घेतली आणि कंपनीचा कारभार वाढवून तिचे रूपंतर एका बहुराष्ट्रीय कंपनीत केले. त्यावेळी बॉल ह्याने स्मायली चे प्रथम चित्र आपण निर्माण केल्याचा दावा केला. यावर निकोलसचे उत्तर असे होते की, जरी त्याच्या वडिलांनी वापरलेली स्मायली व बॉल यांनी निर्मिलेली स्मायली यांत बरेच साम्य असले तरी स्मायलीचे चित्र काढायला इतके सोपे आहे की त्यावर कुणी एक व्यक्ती आपला हक्क सांगू शकत नाही. पुराव्या दाखल त्याने त्याच्या संकेतस्थळावर फ्रान्स मध्ये असलेल्या काही अतिप्राचीन गुहांमधील चित्रांमध्ये स्मायलीची चित्र आहेत हे सांगितले आणि १९६० सालीही एका रेडियो केंद्राने स्मायलींचा उपयोग जाहिरातींसाठी केला होता असे नमूद केले.

युनायटेड किंगडम मध्ये स्मायलीच्या हसऱ्या चेहऱ्याचा उपयोग Windsor Free Festival मध्ये १९७० साली वापरले गेले. त्यानंतर त्याचा वापर१९८० साली झालेल्या electronic music and dance culture मध्ये झाला.

आता पाहूयात आपल्या सर्वांना परिचित असलेल्या स्मायलीचा वापर आंतरजालावर कसा सुरू झाला ते.

१९ सप्टेंबर १९८२ रोजी Scott Falhman ह्या कार्नेगी विद्यापीठाशी निगडित असलेल्या व्यक्तीने प्रथम प्रस्ताव ठेवला. Online Message Board वरील विनोदी वाक्यांना ' :- ) ' स्मायली जोडावी. जेणेकरून ती वाक्ये बाकीच्या गंभीर स्वरूपाच्या वाक्यांपासून वेगळी ओळखू यावीत. स्मायलींचा जालीय वापरामुळे दृश्य स्वरूपातील भावनांची देवाणघेवाण सोपी झाली. Falhman याने पुढे ' :-(' ह्या चिन्हाचा वापर गंभीर स्वरुपाच्या लेखनासाठी करावा असेही सुचवले.

त्याच काळात आयबीएमने त्यांच्या नव्या पिढीतील पर्सनल कम्प्युटर्स आणि पुढे जाऊन मायक्रोसॉफ्टने विंडोज 95 नंतरच्या कीबोर्डच्या प्रोग्रॅम मध्ये स्मायली Special Characters म्हणून समाविष्ट केले.
उदा. Unicode smiley characters:

☺ U+263A Alt+1White Smiling Face
☻ U+263B Alt+2 Black Smiling Face
☹ U+2639 White Frowning Face

जगभरातील १०० देशांमध्ये स्मायलींचा ट्रेडमार्क हा The Smiley Company कडे आहे. Smiley World Ltd ही या कंपनी ची उपषाखा आहे. तिचा मालक Nicolas Loufrani आहे. या स्मायली ब्रँड्स बऱ्याच क्षेत्रांमध्ये या कंपनीद्वारे वापरला जातो. जसे की- कपडे, घरगुती सजावट, परफ्यूम्स, स्टेशनरी इत्यादी.

१९९७ साली प्रथम Smiley Company ने स्मायलीचा अमेरिकेत ट्रेडमार्क घेण्याचा प्रयत्न केला ज्यात "smiley" हा शब्दप्रयोग देखिल होता. ह्यावेळी त्यांचे वॉलमार्ट ह्या कंपनीशी मतभेद झाले. कारण त्यावेळी वॉलमार्ट आपल्या जाहिराती मध्ये आनंदी चेहरा जवळजवळ वर्षभरा पासून वापरत होती. वॉलमार्ट ने सुरवातीला निकोलसच्या अर्जावर आक्षेप घेतला. त्यानंतर स्वतः स्मायलीचा चेहरा रजिस्टर करायचा प्रयत्न केला. शेवटी प्रकरण कोर्टात गेले व तिथे हा खटला जवळजवळ ७ वर्ष चालू राहिला. २०१० साली वॉलमार्ट आणि Smiley Company यांनी शिकागो येथे फेडरल कोर्टात आपला वाद मिटवला ज्याच्या अटी गुप्त ठेवण्यात आल्या आहेत.

स्मायलींना जालावर प्रसिद्ध करणारे विविध टुल्स व त्यांचा संग्रह

याहू मेसेंजर - यांच्या चिन्हातच स्मायलीचा कल्पक वापर केलेला आहे.

याहू मेसेंजर

एम एस एन मेसेंजर

गुगल टॉक

ब्लॅकबेरी मेसेंजर

माहिती व चित्रे जालावरून व विकीवरून साभार.