मराठी शब्दांच्या सखोल अर्थछटा आणि सविस्तर व्याकरण १

प्रतिसादासाठी धन्यवाद

सर्वनामेही भाषेत कमी असली तरी कोणत्याही भाषेची खरी ओळख असतात म्हणे कारण, सर्वनामे दुसर्‍या भाषेतील शब्दांनी रिप्लेस करून भाषेतून संवाद साधणे कठीण असते असे भाषाशास्त्रात कुठेतरी वाचले आहे म्हणून सर्वनामांनी सुरवात केली. या मालिकेत बरेच धागे काढण्याचा मानस असूनही प्रतिसादांच्या अभावाने साशंक झालो होतो. तेवढ्यात या धाग्याकरता आपला समर्पक आणि माहितीपूर्ण प्रतिसाद आल्याने चांगले वाटले.

* कादोडी/सामवेदीत मी ला म्ये म्हणत असावेत का ? (या दुव्यावर वाचून वाटले. याच दुव्यात मे महिन्याचे उच्चारणही म्ये दिसते त्यामुळे दुजोरा मिळणे म्हत्वाचे असेल. )
(सामवेदी बोलीबाबत सदस्य सूडही चर्चेत भाग घेऊ इच्छित होते तेव्हा त्यांच्या अधिक प्रतिसादांचीही प्रतिक्षा असेल.)

* मजला हा शब्द गद्यापेक्षा पद्यात अधीक आढळतो असे दिसते. गूगलवर खालील प्रमाणे उपयोग आढळले. अनेक देतो आहे कारण मजला या विक्शनरी लेखाची सामुग्रीही या निमीत्ताने जमेल. (मजला शब्द इमारतीचा मजला या अर्थानेही येतो)
**आज सर्व कही कसे काय झाले, मजला उमगलेच नाही!
** मजला ठाऊक नाही
** तु मजला बोलावू नकोस.
**कर कर करंजी मजला आवडते.
पद्यात
**दत्ता मजला प्रसन्न होसी जरि तूं वर देसी ।
**तूं सांडशील मजला जरि हो निदानीं । योगेश्वरी.
**तूं दूरदर्शि जननी तुज कां कळेना. मी अल्‍पबुध्दि मजला मन आकळेना ।
** स्वामी समर्थ माझे आई मजला ठाव द्यावा पायी।
**जे वेड मजला लागले,
**ऐकण्याला कोणि नाही वाटते मजला भिती.
** दिसते मजला सुखचित्र नवे -अनुराधा पौडवाल
** कुठलेच फूल आता मजला पसंत नाही
** देई सद्बुध्दी मजला
** विरहे सुकल्या कल्पुनि मजला चित्री रेखाटिता
** त्याची मजला भ्रांत नसे
** विसरणार होतीस मला तर, दिलेस का मग रुकार मजला?
** ये मजला नेयाला तू पंचमी सणाला तू पंचमी सणाला.

प्रतिसादासाठी पुन्हा एकदा धन्यवाद

मालवणीत कोंकणीप्रमाणे मला च्या ऐवजी माका, तर तुला ऐवजी तुका वापरले जाते.

इतरही काही शब्दात ल चा क होतो का वरील उदाहरण अपवादात्मक आहे. (अवांतर : तुकाराम/ तुकाबाई/ तुकोजी अशी विशेषनामे मराठीत वापरात दिसतात. यातील तुका हा शब्द तु आणि का ? या दोन शब्दांच्या समासातून बनण्या पेक्षा कोकणी भाषेच्या प्रभावातून तुला ते तुका आला असण्याची काही शक्यता वाटते का ?)

असमीज मध्ये मी ला মই (मइ- इ र्‍हस्व?) असा दिसतो उच्चारण हिंदीतील मै ला जवळचे वाटते. बेगांलीत = আমি (आमि)

*इंग्रजीतील me सर्वांना परिचयाचा आहेच
**Finnic भाषागट Ingrian: miä; Karelian language mie;
**Kazakh: мен (kk) (men)
** Kurdish: Kurmanji: min (ku)
** Lydian: amu (प्राचीन अ‍ॅनातोलीयन आताच्या तुर्कस्थानातील प्रदेश);
** Komi-Zyrian: ме (me) (रशीयन प्रांतातील युरालीक भाषागट)
**Ligurian (उत्तर इटालीयन प्रदेश) : mi
** Swahili: mimi (आफ्रीका अर्थात त्यांच्या भाषेत मीमी हा शब्द भारताशी व्यापाराचा परिणाम होताकी नाही सांगणे कठीण आहे साऊथ आफ्रीकन झुलूत Zulu: mina; नामिबीयन ǃKung: mi आणि उत्तरपश्चिमी आफ्रीकी Yoruba: mo, n, mi, असे उच्चारण दिसते. तसेच आफ्रीकन भाषांवर युरोपीय भांषांचा प्रभाव प्रचंडच असल्याने सांगणे कठीण) पण इंग्रजी विक्शनरीतील संदर्भ तपासले तर मध्य आशीया आणि आजूबाजूच्या प्रदेशात मी किंवा जवळीक असणारी उच्चारणे अधीक दिसतात.

दक्षीण भारतात मी म्हणण्यासाठी तमील, कन्नड आणि मल्यालम मध्ये नान असा शब्द आहे तर तेलगूत नेनु असा शब्द आहे असे दिसते. (सौजन्य इंग्रजी विक्शनरी चु.भू.दे.घे.)

मराठीतला आम्ही अहं ला जवळचा दिसतो. अहं च्या विभक्ती रूपांमधे मयि, मम, मह्यं "मी" दिसतो. वयं हा we ला जवळचा वाटतो.

अवेस्तन भाषेत मी शब्दा करता azǝm हा शब्द दिसतो यातील ǝ हे अक्षर AVESTAN LETTER AE ला मॅच करते (ǝ ए आणि ऐ च्या मधले अजून एक उच्चारण असेल ?) (संदर्भ: इंग्रजी विक्शनरी; इंग्रजी विकिपीडिया) azǝm हे उच्चारणे अझॆम असे काही होत असेल संस्कृत अह्म् शी जवळचे वाटते का ? (चुभूदेघे)

आपणही आवडी आणि सवडीनुसार चर्चेत सहभागी होत रहाल अशी आशा करतो. प्रोत्साहन आणि प्रतिसदासाठी धन्यवाद.

सहमत, ९०००च्यावर हिट्स असूनही त्या मानाने प्रतिसाद संख्या कमी असल्याने हिरमुसल्यासारखे वाटते आहे. (९००० हिट्स देणार्‍यांना आपापल्या बोली भाषा नाहीत असे कसे होईल ?) त्यातच आलेले आपले प्रोत्साहनात्मक प्रतिसाद पाहून आशा बाळगून आहे.

खरे म्हणजे शब्दचर्चा जेवढी पुढे जाईल तेवढी रोचक होईल असे वाटते.

अजून आठवेल तसे लिहीत जाईन.

अवश्य. बाकी पण वैदर्भीय मंडळी चर्चेत सामील होतील अशी आशा करूयात. झाडीबोली आणि वर्‍हाडी चर्चा बरीच वाचण्यात असते पण झाडीबोली अद्याप वाचण्यात आली नाही. कुणी झाडीबोलीचाही शब्द संग्रह आणि नमूना लेखन दुवा दिल्यास स्वागत असेल.

या धाग्यासाठी अंशतः अवांतर आहे पण आपण मुद्दा काढला आहेत तेव्हा धागा लेखक म्हणून माझ अल्प स्पष्टीकरण. मी प्रमाणभाषांचा अहंकार जपत नसल्याने भाषिक उतरंडींचे वर्गीकरण व्यक्तीगत पातळीवर माझ्यादृष्टीने गौण मुद्दा आहे. भावनिक दृष्टीने गोवा माझ्यासाठी महाराष्ट्रराज्याचा अविभाज्य भाग आहे. (म्हणून गोवन कोकणी महाराष्ट्रीय-मी बृहन शब्द सुद्धा वापरत नाही- भाषा आहे महाराष्ट्रात जी भाषा बोलली जाते ती सर्व मराठीच अशी माझी मराठीची आग्रही व्याख्या आहे.) आणि अखिल भारतातील सर्वच भाषा आणि बोलींसाठी देवनागरी लिपीच्या वापराचा मी आग्रही पुरस्करताही आहे.

अशा विषयांवर भूमिका व्यक्तीपरत्वे विभीन्न असू शकतात त्यांच्याशी सहमती असेलच असे नाही पण आदर असेल, माझी भूमीका कुणाला दुखावणारी असल्यास क्षमस्व. पण मुद्दा या धाग्यासाठी गौण असल्याने आपला मनमोकळा सहभाग चालू ठेवावा अशी प्रार्थना आहे. प्रतिसादासाठी धन्यवाद