Dyatlov Pass - एक जीवघेणे गूढ...

Dyatlov Pass - एक जीवघेणे गूढ.

ही घटना आहे अत्यंत अनाकलनीय परिस्थीतीची, चक्रावून टाकणार्‍या प्रसंगांची, नऊ स्की ट्रेकर्स च्या भयाण मृत्यूची आणि ५३ वर्षांनंतरही न सुटलेल्या जीवघेण्या कोड्याची...

१ फेब्रूवारी १९५९ च्या रात्री रशियातल्या उरल पर्वतावर नक्की काय घडले ते आजपर्यंत गूढच आहे. तिथे मिळालेले पुरावे, त्यांवरून बांधलेले परिस्थीतीचे अंदाज आणि त्या निष्णात ट्रेकर्सनी त्या वेळी घेतलेले निर्णय हे गूढ आणखी वाढवतात.

उरल पॉलीटेक्नीक इन्स्टीट्यूट चे दहा अनुभवी क्रॉस कंट्री स्की ट्रेकर्स (तीन मुलींसह) २५ जानेवारी १९५९ ला रशियातील Ivdel शहरात पोहोचले. या मोहीमेमध्ये हे सर्व जण 'ग्रेड ३' या प्रकारच्या अत्यंत कठीण हवामानातून ट्रेक करत उत्तर उरल पर्वातामधून Vizhai व नंतर Otorten येथे पोहोचणार होते.

हे या मोहीमेतले सहभागी ट्रेकर..

Igor Dyatlov (गृप लीडर)
Yuri Krivonischenko
Yuri Doroshenko
Rustem Slobodin
Zinaida Kolmogorova
Nicolai Thibeaux-Brignolle
Lyudmila Dubinina
Alexander Zolotarev
Alexander Kolevatov
Yuri Yudin

दोनच दिवसानंतर Yuri Yudin आजारी पडली व तिला परतावे लागले.

Lyudmila बरोबर हसून निरोप घेणारी Yuri, शेजारी Dyatlov.

आता नऊ जणांची ही टीम बर्फाळ वातावरणात मार्गक्रमण करू लागली..

ट्रेकदरम्यानची दंगा मस्ती.

१२ फेब्रुवारी पर्यंत Vizhai या ठिकाणी पोहोचून गृप लीडर Dyatlov स्पोर्ट्स क्लबला टेलीग्राम पाठवणार असे आधीच ठरले होते. ही तारीख निघून गेली तरी कोणी फारसे गंभीर झाले नाही, अशा प्रकारच्या मोहीमेत काही दिवसांचा उशीर ही नित्याचीच बाब असते. निसर्गाचा लहरीपणा आणि त्यापुढे मानवाची हतबलता.
आणखी काही दिवसांनंतर नातेवाईकांनी मदत पथक पाठवून उशीर का झाला आणि हे सगळेजण नक्की कुठे आहेत आहे हे शोधण्याची मागणी केली. पहिले मदत पथक फक्त काही शिक्षक व स्वयंसेवक विद्यार्थ्यांचे होते, नंतर (बहुदा या घटनेमागचा गंभीरपणा लक्षात आल्यानंतर) विमाने आणि हेलीकॉप्टर सह पोलीस व आर्मी सहभागी झाले.

अथक प्रयत्नांनंतर २६ फेब्रुवारीला शोधपथकला कँपसाईट सापडली, ट्रेकर्सचा तंबू विदीर्ण अवस्थेत सापडला.

तंबूपासून ५०० मीटर अंतरापर्यंत पाऊलखुणा दिसत होत्या, पाऊलखुणांच्या आधारे एका मोठया पाईन वृक्षाजवळ शोधल्यानंतर तिथे जळालेली लाकडे सापडली आणि जवळच दोन मृतदेह मिळाले. Yuri Krivonischenko आणि Yuri Doroshenko. दोन्ही मृतदेहांवर फक्त हाफ पँट (Underclothes) होत्या आणि दोघांचेही बूट गायब होते.
तिथून तंबूच्या दिशेने ३०० मीटर अंतरावर गृप लीडर Igor Dyatlov मृतावस्थेत सापडला.
Igor Dyatlov पासून तंबूच्या दिशेने १८० मीटर अंतरावर Rustem Slobodin तर तिथून आणखी पुढे १५० मीटर अंतरावर Zinaida Kolmogorov चे अवशेष सापडले.

हे पाचही जण कडाक्याच्या थंडीमुळे गोठून मरण पावलेले होते. Rustem Slobodin ची कवटी फ्रॅक्चर झाली होती, मात्र मृत्यू गोठल्यामुळेच आला होता.

यानंतर बाकीचे मृतदेह सापडले ४ मे १९५९ ला, तब्बल ६७ दिवसांनी. एका ४ मीटर खोल घळईमध्ये, त्या पाईन वृक्षापासून कँपसाईटच्या अगदी विरूध्द दिशेने...
या चारहीजणांना मृत्यू अत्यंत वेदनादायी आणि भयाण पध्दतीने आला होता.

Nicolai Thibeaux-Brignolle - कवटीचा चक्काचूर झाल्याने व कडाक्याच्या थंडीने मृत्यू.

Lyudmila Dubinina - बरगड्या मोडल्याने व त्यातील कांही बरगड्या हृदयामध्ये शिरून अतीजास्त अंतर्गत रक्तस्त्रावामुळे मृत्यू. या २१ वर्षीय मुलीची जीभ, डोळे, वरच्या ओठाचे मांस आणि जबड्याचा आतला काही भाग गायब होता, हिच्या पायांभोवती Yuri Krivonischenko ची पँट गुंडाळलेली होती (ज्याचा मृतदेह सगळ्यात पहिला सापडला त्याची पँट) तसेच कपड्यांवर किरणोत्साराचे पुरावे सापडले.

Alexander Zolotarev - याचेही डोळे गायब होते बरगड्या मोडल्याने व कडाक्याच्या थंडीने गोठून मृत्यू. याच्या अंगावर Lyudmila चा कोट व हॅट सापडली तसेच याच्याही कपड्यांवर किरणोत्साराचे पुरावे सापडले. (याच्या आणि Lyudmila च्या जखमा सारख्या असल्या तरी त्यांचे स्वरूप खूप वेगळे होते, एकाच घटनेमुळे; उदा. घळईत पडणे. या जखमा झालेल्या नव्हत्या)

Alexander Kolevatov - फ्रॅक्चर झालेली मान, बाकी कोणत्याही मोठ्या जखमा नाहीत, कडाक्याच्या थंडीने गोठून मृत्यू.

सर्वात गूढ प्रकार म्हणजे, कांही मृतांचे केस विचित्र करड्या रंगाचे झाले होते, त्वचेचा रंग लालसर झाला होता आणि कांही जण शेवटी शेवटी दृष्टीहीन झाले होते.

हे सगळे पाहून चक्रावून गेलेल्या शोधपथकाने शक्य तितके पुरावे गोळा केले. त्यावरून निघालेले निष्कर्ष पुढील प्रमाणे.

१) रात्री ०९:३० च्या दरम्यान कोणत्यातरी अज्ञात कारणाने घाबरलेले सर्वजण अत्यंत घाईगडबडीत तंबू आतून फाडून बाहेर पडले व जंगलात पळाले. तंबूची दारे सोडवण्याइतका वेळ त्यांच्याकडे नव्हता.

जंगलात पळण्याचा मार्ग लाल रेषेत (२००४ साली घेतलेल्या फोटोवर १९५९ चा फोटो चिकटवलेला आहे)

तंबूची अवस्था - बर्फातून बाहेर काढल्यानंतरची.

२) तंबूच्या आत तयार केलेल्या कृत्रीम उष्णतेमुळे, एकतर कांहीजण कमी कपड्यात झोपायच्या तयारीत होते अथवा कपडे बदलत असताना कांहीतरी घडल्यामुळे पाईन वृक्षाचा आश्रय घेताना बरेच जण पूर्ण कपड्यांमध्ये नव्हते, बाहेरचे वातावरण पाहता आपण अशा हवेत (-25C ते -30C) फार काळ जगू शकणार नाही याची सर्वांना जाणीव होती, तरीही बूट, गरम कपडे व छोट्या सुर्‍याही बरोबर घेतल्या गेल्या नाहीत.
३) सर्वजण आपापल्या पायांवर चालत / पळत तंबूपासून निघाले, शरीरावरील सर्व जखमा तंबू सोडल्यानंतर झाल्या होत्या.
४) तंबू सोडल्यानंतर विस्कळीत झालेले हे सर्वजण ३०० / ४०० मीटर अंतरावर एकत्र आले, सर्वजण पाईन वृक्षाजवळ लपून राहिले नंतर त्यांनी लाकडे पेटवून उष्णता निर्माण करायचा प्रयत्न केला.
५) एक दोघांनी पाईन वृक्षावर चढून तंबूजवळ काय चालले आहे याचे निरीक्षण केले, झाडाच्या फांद्यांवर मानवी त्वचेचे पुरावे सापडले.
६) या सगळ्या घटनेदरम्यान सर्वजण मानसीक व शारिरीक दृष्ट्या व्यवस्थीत होते. लाकडे जाळून उष्णता तयार करणे, झाडावर चढून टेहळणी करणे, कमी कपडे घातलेल्या साथीदारांसाठी उपलब्ध कपड्यांची देवाण घेवाण करणे अथवा आपल्या मृत साथीदारांच्या कपड्यांच्या सहाय्याने थंडीचा प्रतिकार करण्याचा प्रयत्न करणे ही कांही उदाहरणे. यांवरून दृष्टीभ्रम, बुध्दीभ्रम या शक्यता निकालात निघतात.
७) Igor Dyatlov, Rustem Slobodin आणि Zinaida Kolmogorov हे तंबूत परत जाण्याच्या प्रयत्नात टप्प्याटप्याने गोठून मरण पावले.
८) Yuri Krivonischenko आणि Yuri Doroshenko यांचा कडाक्याच्या थंडीत गोठून मृत्यू झाला. यांचा मृत्यू झाल्याने वरील तिघांनी गरजेच्या वस्तूंसाठी तंबूकडे जाण्याचे ठरवले की तिघांची वाट पाहताना या दोघांचा मृत्यू झाला हे अस्पष्ट आहे.
९) वरील तिघेजण परत येत नाहीत याची खात्री पटल्यानंतर व दोन साथीदार मरण पावल्यानंतर, इतर चार जणांनी आपल्या मृत सहकार्‍यांच्या अंगावरील कपडे स्वत:साठी घेतले व मदत शोधण्यासाठी विरूध्द दिशेने जाण्यास सुरूवात केली.
१०) थोड्याच अंतरावर यां सर्वांनी स्वतःसाठी बर्फात एक जागा तयार केली व त्या घळईत उतरले, या जागेच्या तळात शरीराचा बर्फाशी संपर्क टाळण्यासाठी पाईन वृक्षाची लाकडे ठेवलेली आढळली.
११) या घळईत उतरताना / आणखी एखाद्या खोल घळईत उतरताना (बहुदा अपघात होवून) Nicolai मरण पावला, Dubinina चा ही अंतर्गत रक्तस्त्रावामुळे मृत्यू झाला, तिचा कोट आणि हॅट Zolotarev ने घेतले, थोड्याच वेळात त्याचाही जखमांमुळे व गोठल्यामुळे मृत्यू झाला.
१२) एकटा पडलेला,घाबरलेला व प्रचंड थंडीत गारठलेला Alexander Kolevatov दमून झोपी गेला - पुन्हा कधीही न उठण्यासाठी.

(मृतदेहांचे फोटो जालावर उपलब्ध आहेत पण अत्यंत वाईट अवस्थेत असल्याने इथे देत नाही)

कांही अनुत्तरीत प्रश्न
(मिपाकरांनी उत्तरे शोधली तरी हरकत नाही.)

१) मृतांचे केस विचित्र करड्या रंगाचे होणे, त्वचेचा रंग लालसर होणे आणि कांही जण शेवटी शेवटी दृष्टीहीन झाले याचे कारण काय असावे..? (कोणी शास्त्रज्ञ मदत करू शकेल काय..)
२) तंबूत परत येण्याच्या प्रयत्नात टप्प्याटप्याने मरण पावलेल्या तिघांचे शव हिमवृष्टीमुळे झाकले गेलेले होते, मात्र त्याच पठारावर त्यांच्या पाऊलखुणा स्पष्ट दिसत होत्या, हे कसे शक्य आहे..?
३) Lyudmila Dubinina च्या चेहर्‍याची अमानवीय अवस्था (जीभ, डोळे, वरच्या ओठांचे मांस आणि जबड्याचा आतला काही भाग गायब होणे) कशामुळे झाली असावी..? तसेच तिच्या पोस्टमॉर्टम मध्ये घशातल्या स्नायूंबद्दल काहीच का लिहिले नाहीये..?
४) फक्त ४ मीटर खोल कोसळयाने इतक्या वेगवेगळ्या प्रकारच्या जखमा होणे शक्य आहे का..?
५) कवटी आणि बरगड्यांचे फ्रॅक्चर्स हे कोणत्याही मानवी ताकतीपेक्षा जास्त दबावामुळे झाले, तो दबाव नक्की कशाचा असावा..?
६) तिथल्या आदिवासी लोकांचा या सर्वांमध्ये कांही हात आहे का..?
७) शोधपथकाला तिथे अन्य कोणत्याही मानवी / प्राण्यांच्या वावराचे पुरावे सापडले नाहीत तरीही तिथे या टीमच्या नसलेल्या कांही वस्तू सापडल्या, हे कशामुळे..?
८) Kolevatov ची नाहीशी झालेली डायरी व एक कॅमेरा शोधपथकाला सापडले होते का..? असल्यास ते कुठे आहे..?
९) त्या पर्वतावर दुरून कांही जणांनी विचित्र लालसर प्रकाश पाहिला, त्या प्रकाशाचा आणि लालसर त्वचेचा कांही संबंध आहे का..?
१०) किरणोत्साराचे अंश कोठून आले..?

तिथे मिळालेले पुरावे व त्यावरून निघालेले निष्कर्ष शोधतपासाच्या दृष्टीने अत्यंत वेगवेगळे दिशा दाखवतात, नक्की काय झाले हे गूढच आहे अजून.

रशीयातील Yekaterinburg येथे 'उरल स्टेट टेक्नीकल युनीव्हर्सीटी' च्या मदतीने Dyatlov Foundation स्थापन झाले आहे, फाऊंडेशनने दुर्दैवी ट्रेकर्सच्या आठवणी म्युझीयम मध्ये जतन केलेल्या आहेत व सरकारकडे जुन्या कागदपत्रांच्या तपासणीसाठी पाठपुरावा करण्याची मोहीम हाती घेतली आहे.

मेमोरीयल.

If I had a chance to ask God just one question, it would be,"What really happened to my friends that night?"
Yuri Yudin च्या या प्रश्नामधील आक्रोश आजही अनुत्तरीतच आहे. :-(

शक्य झाले तर "पार्ट २ - कॉन्स्पीरसी थिअरीज" नाहीतर इथेच शेवट.

***डिस्क्लेमर्स***
ट्रेकर्सची नावे मुद्दाम इंग्रजीत लिहिली आहेत - अजाणतेपणेही मृतांच्या नावाचा चुकीचा उच्चार होवू नये म्हणून.
हे कोडे ५३ वर्षांनंतर आजही अनुत्तरीत आहे. नक्की काय झाले असावे याचा अंदाज बाधून कोणाला चर्चा करायची असल्यास स्वागत आहे, एखादा नवीन मुद्दा असल्यासही स्वागत.
सर्व माहिती व फोटो आंतरजालावरून, साभार.

(अशा घटनांची लेखमाला करावी असा विचार आहे, पुढचा भाग "एव्हरेस्ट ला जाताना झालेले अपघात व मृत्यू" वाचकांचा होरा काय..?)