गांधी.

गांधीचा स्वातंत्र्य चळवळीत काही योगदान होते का?
होय

गांधी नसते तरी स्वातंत्र्य मिळाले असते का?
होय

गांधींनी सत्याग्रहाचा पुरस्कार करुन देशाचा घात केला का?
होय

गांधींनी हरिजन, हिंदू-मुस्लिम ऐक्य, स्त्री सहभागाचा प्रयत्न केला यात काही वावगे आहे का?
होय (हिंदु मुस्लीम ऐक्या संदर्भातच वावगे कारण त्यांनी मुस्लीमांना झुकते माप दिले बाकी ठीक आहे)

गांधींचे धोरण देशाच्या विरुद्ध होते का?
होय

५५ कोटीचा मुद्दा नेमका काय आहे?
संदर्भहीन प्रश्न. कोणते ५५ कोटी?

गांधींना प्रत्येक क्षेत्रात जसे अनुयायी( नेहरु, पटेल, विनोबा इत्यादी) मिळाले तसे अन्य समकालिन नेत्यांना मिळाले का?
अर्थातच

गांधी जर राजकारणात आले नसते तर एक वकिल, एक लेखक अथवा जागतिक विचारवंत होऊ शकले असते का?
नाही

गांधी प्रामाणिक होते का?
असावेत. (नसल्याचा पुरावा नाही म्हणुन असावेत असा संशयाचा फायदा)

गांधींनी एकाच वेळेस वेगवेगळ्या क्षेत्रात जसे काम केले ( निसर्गोपचार, हिंदी राष्ट्रीय सभा, आश्रमाचे जीवन, साध्य-साधन विवेकाचा आग्रह, सत्याग्रह हे योग्य होते का? )
पुन्हा संदर्भहीन. मी कंपनी चालवतो, मिपावर लिहितो सामाजिक काम करतो हे योग्य का अयोग्य असा प्रशनच होवु शकत नाही. मला वाटते मी करतो. तसेच त्यांना वाटले त्यांनी केले.

गांधी अन्य समाजात जन्माला आले असते तर असे प्रभावी राहिले असते का? किंवा ब्रिटीश ऐवजी वेग़ळी राजवट असतीतर गांधी प्रभावी ठरले असते का?
मला नाही वाटत. ब्रिटिशांनी गांधींना प्याद्याप्रमाणे वापरले.

स्वातंत्र्य युध्दात जसे गांधींना मोठी खेळी खेळता आली ( १९१७ ते १९४७) तशी गांधींना स्वातंत्र्य काळानंतर मिळाली असती तर आजचे चित्र वेगळे असले असते का?
अजुन अवस्था वाईट झाली असतौ

गांधींचे विरोधक उदा. सावरकर, भगतसिंग, जीना, सुभाषबाबु इत्यादीच्या तुलनेत गांधी कोठे कमी पडले /कोठे वरचढ ठरले.
तुलना अप्रस्तुत. नाना व तात्या जशी तुलना होवु शकत नाही तसेच हे पण.

गांधीच्या बाबतीत शासनाचे धोरण काय आहे? ( पूर्वी आकाशवाणीवर गांधीवंदना हा कार्यक्रम येत असे तो बंद झाला.)
ते शासनाला विचारा की माहितीच्या अधिकाराखाली.

गांधीविचार आजच्या काळात अप्रस्तुत आहे काय?
होय

दहशतवादावर गांधीविचाराने काही तोडगा निघु शकेल का?
नाही

अजुन काही?

-- अवलिया

अवलियाची अनुदिनी

गांधींनी पाकिस्तानला ५५ कोटी रुपये दिल्याचा मुद्दा वारंवार काढला जातो. हे पैसे भारताने किंवा गांधींनी सप्रेम भेट किंवा बक्षीस म्हणून दिलेले नाहीत. त्या पैशावर पाकिस्तानचा हक्कच होता.

फाळणीपूर्वी भारतीय रिझर्व बॅंकेत ३७५ कोटी रुपयांची गंगाजळी उपलब्ध होती.त्यात पाकिस्तानचा वाटा ७५ कोटी आणि भारताचा ३०० कोटींचा होता. पाकिस्तान निर्मितीच्या सुरुवातीच्या दिवसांत पाकिस्तानची तातडीची निकड भागवण्यासाठी २० कोटी देण्यात आले होते. उरलेले पैसे भारताने नंतर देण्याचे मान्य केले होते. तशी कायदेशीर तरतूद करण्यात आली होती.

पाकिस्तानच्या रिझर्व बँकेने ६ जानेवारी १९४८ ला हे पैसे देण्याची अधिकृत मागणी भारताकडे - तत्कालीन गवर्नर चिंतामणराव देशमुखांकडे केली. सीडी देशमुख यांनी ही मागणी मिळाल्याची माहिती पाकिस्तानला दिली.

तेव्हा भारत सरकारने पाकिस्तानला कर्ज म्हणून १० कोटी रुपये उपलब्ध करण्याची तयारी केली व चिंतामणरावांना रिझर्व बँकेची स्थिती पाहून निर्णय घेण्यास सांगितले. मात्र हा कर्जाचा मुद्दा समोर आल्याने तत्कालीन पाकिस्तानी पंतप्रधान लियाकत अली यांनी, पाकिस्तानच्या हक्काचे पैसे परत करावेत हा धोशा लावून धरला.

स्वप्नात दिलेले वचन मान्य करणारा हरिश्चंद्र राजा आणि वडिलांनी दिलेले वचन पाळण्यासाठी वनवास पत्करणाऱया रामाचे हिंदू संस्कार गांधींवर असल्याने त्यांना भारताने आधी मान्य केलेल्या तरतुदीचे पालन करणे नैतिकदृष्ट्या योग्य वाटत होते.

याचबरोबर त्यावेळेस असलेला भारत - पाकिस्तानमधील द्वेष थंडावण्यास मदत होईल यासाठी त्यांनी भारताने (याआधीच मान्य केलेल्या) ५५ कोटींच्या निर्णयाची अंमलबजावणी करण्याची मागणी केली व त्यासाठी उपोषण सुरू केले.

याचे विस्तृत विश्लेषण य.दि. फडके यांच्या नथुरामायण या पुस्तकात पाहा.

आपला
मोहनदास करमचंद आजानुकर्ण

कलंत्री साहेब हा प्रश्न होय नाही उत्तरात संपू शकत नाही. :)

५५ कोटीवर त्यांचा हक्क जरी होता तरी त्यांनी आक्रमन केल्यामूळे तो हक्क नाहीसा झाला. उलट ते देउन शत्रूराष्ट्राची सोय पाहिल्या गेली. त्यामूळे माझा ह्या ५५ कोटी देन्याला विरोध आहे. जर त्यांनी काश्मीरच्या हरि सिंगला उचकवले नसते तर ५५ काय ६० कोटी देखील द्यायला तयारी होती. पण गांधीना शत्रू राष्ट्राने केलेला हल्ला ह्या घटने मूळे मान्य होता असे लोकांना वाटायला लागले. व खर्या अर्थाने आम जनता गांधीविरुध्दा जायला सुरुवात झाली. तशी सुरुवात आधी बंगाल मध्ये १९४२ ते १९४६ मध्ये झालेल्या हिंदू शिरकानातच दिसेल. तेव्हा गांधीनी काहीही केले नाही असे आमचे मत आहे.

दे दी हमे आजादी बिन खडग हे गाणे तर आझाद, चाफेकर, भगतसिंग, नेताजी, सावरकर, आणी कैक हजारो भारतीयांना मुर्ख ठरवीते. असे गाणे गाणारे धन्य अन त्याचा संदर्भ देणारे धन्य.

दहशतवादावर गांधीविचाराने काही तोडगा निघु शकेल का? >> हो नक्कीच निघू शकेल. अखंड पाकीस्थान ज्याचे नाव मुगलीस्थान असेल तो निघून.

आधीलिहील्या प्रमाने एका वाक्यात होय वा नाही ह्याने ही चर्चाच होउ शकत नाही. डिटेलात उत्तर लिहावे लागनार. ते पुढे.

सध्या बॅक्टेरियल इन्फेक्शनमुळे (जिवाणू संसर्ग) पोट अंमळ बिघडले आहे. प्रतिजैविके सेवन करून त्या जिवाणूंची हिंसा करण्याऐवजी सत्याग्रह अन् अहिंसेचे डोस पाजून त्या जिवाणूंचे मन वळवणे चालले आहे. त्यांचे एकदा मन वळले की आपोआपच आमच्या पोटाचा विकार काबूत येईल. त्यानंतर शांतचित्ताने आम्ही वरील प्रश्नांची उत्तरे द्यायचा प्रयत्न करू..

तोवर चालू द्या...

आपला,
(अहिंसावादी) तात्या गोडसे.

गांधीबद्दल सरळसरळ चर्चा करण्यासाठी हा लेख सुरु करत आहे. काही मुद्दे मांडत आहे. कृपया आपले रोखठोक विचार मांडावे ही विनंती.
आजवर मिपावरच्या या चर्चेपासून दूर राहिलो होतो कारण वातावरण संवेदनाशील होते आणि आम्ही आमच्या लाडक्या मुंबईत झालेल्या विध्वंसाचा दुखवटा पाळत होतो. आता तुमच्या प्रश्नांना आमची आमच्या अल्पमतीप्रमाणे उत्तरे....

गांधीचा स्वातंत्र्य चळवळीत काही योगदान होते का?
नि:संशय!
गांधी नसते तरी स्वातंत्र्य मिळाले असते का?
होय! गांधींच्या चळवळीबरोबरच दुसर्‍या महायुद्धात झालेली ब्रिटिश साम्राज्याची धूळधाण, भारतीय नौदलाने पुकारलेले बंड व त्याला विमानदलाने दिलेला पाठिंबा असे इतर फॅक्टरही महत्वाचे होते.
गांधींनी सत्याग्रहाचा पुरस्कार करुन देशाचा घात केला का?
नाही
गांधींनी हरिजन, हिंदू-मुस्लिम ऐक्य, स्त्री सहभागाचा प्रयत्न केला यात काही वावगे आहे का?
मुळीच नाही. उलट गांधींनी स्वातंत्र्याची चळवळ काही वकिलांपुरती मर्यादित न ठेवता जनसामान्यांपर्यंत नेली. त्यांच्यामुळे परंपरागत भारतीय समाजातल्या स्त्रियाही चळवळीत भाग घेऊ लागल्या इतकेच काय पण तुरूंगातही गेल्या हे त्यांचे महत्वपूर्ण योगदान आहे. त्यांनी जनसामान्यांना निर्भयता शिकवली...
गांधींचे धोरण देशाच्या विरुद्ध होते का?
मला वाटत नाही
५५ कोटीचा मुद्दा नेमका काय आहे?
दोन्ही बाजूने उलटसुलट गोष्टी वाचनात आलेल्या आहेत. निश्चित माहिती नाही म्हणून या प्रश्नाचे उत्तर मी देऊ शकत नाही.
गांधींना प्रत्येक क्षेत्रात जसे अनुयायी( नेहरु, पटेल, विनोबा इत्यादी) मिळाले तसे अन्य समकालिन नेत्यांना मिळाले का?
संदर्भ कळला नाही. तत्कालीन जागतिक राजकारणाचा विचार केला तर देशोदेशींच्या नेत्यांना अनुयायी होतेच. इथे गांधीजींच्या या अनुयायांचा उल्लेख चांगल्या की वाईट दृष्टीने तुम्ही केलायत हे समजले नाही. कारण उल्लेख केलेल्या अनुयायांमध्ये जसे काही अलौकिक गुण होते तसे काही दोषही होतेच.
गांधी जर राजकारणात आले नसते तर एक वकिल, एक लेखक अथवा जागतिक विचारवंत होऊ शकले असते का?
कुणास ठाउक? या जर-तर च्या गोष्टी झाल्या.
गांधी प्रामाणिक होते का?
महात्मा म्हणून विचारत असाल तर होय!
राजकीय नेते म्हणून विचारत असाल तर संशय घेण्यास अनेक जागा आहेत.
गांधींनी एकाच वेळेस वेगवेगळ्या क्षेत्रात जसे काम केले ( निसर्गोपचार, हिंदी राष्ट्रीय सभा, आश्रमाचे जीवन, साध्य-साधन विवेकाचा आग्रह, सत्याग्रह हे योग्य होते का? )
राजकीय नेता म्हणून गांधीजींसंबंधी जर ही चर्चा चालली असेल तर वरील मुद्दे माझ्या मते गौण आहेत.
गांधी अन्य समाजात जन्माला आले असते तर असे प्रभावी राहिले असते का?
पुन्हा जर-तर चा प्रश्न! चर्चिल फ्रान्समध्ये जन्माला आले असते तर केवळ आपल्या अमोघ वक्तृत्वाच्या आधारे ते फ्रान्स स्वतंत्र ठेऊ शकले असते का? द्या उत्तर....
किंवा ब्रिटीश ऐवजी वेग़ळी राजवट असतीतर गांधी प्रभावी ठरले असते का?
५०-५०% चान्स!! गांधी ब्रिटीशांच्या विरुद्ध यशस्वी ठरले. पण त्यांचे तत्व नेहमीच यशस्वी ठरले असते असे नाही. खुद्द भारतातच सत्याग्रहाने गोवा मुक्तीचा प्रयत्न करणार्‍या सत्याग्रहींना गोळ्या खाव्या लागल्या. ब्रिटिशांना जगभर आपण लोकशाहीवादी देश आहोत ही प्रतिमा जपायची होती. पोर्तुगालच्या सालाझार हुकुमशहाला लोकशाहीशी काही देणं-घेणं नव्हतं. म्हणून त्याने सरळ बंदुका चालवल्या. अखेर भारत सरकारला (गांधींच्या शिष्यांना!) आर्मी पाठवून गोवा भारतात विलीन करावा लागला ही गोष्ट आपल्याला विसरता येणार नाही.
स्वातंत्र्य युध्दात जसे गांधींना मोठी खेळी खेळता आली ( १९१७ ते १९४७) तशी गांधींना स्वातंत्र्य काळानंतर मिळाली असती तर आजचे चित्र वेगळे असले असते का?
चित्र वेगळे निश्चितच दिसले असते, पण ते चांगले असते कि वाईट हे ठरवणे कठीण आहे. कदाचित हिंदू-मुस्लीम ऐक्य जास्त वाढले असते (चांगले) पण त्यावरोबरच भारताची इतकी औद्योगिक प्रगती (अवजड उद्योग वगैरे!) झाली असती का याबद्दल मी साशंक आहे.

गांधींचे विरोधक उदा. सावरकर, भगतसिंग, जीना, सुभाषबाबु इत्यादीच्या तुलनेत गांधी कोठे कमी पडले /कोठे वरचढ ठरले.
गांधींचे व या इतरांचे मार्ग वेगवेगळे होते त्यामुळे ही तुलना मला पटत नाही. माझ्या दृष्टीने महत्वाची गोष्ट ही की वरील सर्व लोक (हो अगदी जीनाही, त्यांचे काँग्रेसमधील स्थान डावलले जाईपर्यंत!) हे देशभक्त होते.
गांधीच्या बाबतीत शासनाचे धोरण काय आहे? ( पूर्वी आकाशवाणीवर गांधीवंदना हा कार्यक्रम येत असे तो बंद झाला.)
अजिबात माहिती नाही. तुम्हाला याबाबतीत आपल्या शासनाचे धोरण समजले की आम्हालाही कळवा....
:)
गांधीविचार आजच्या काळात अप्रस्तुत आहे काय?
विचार अप्रस्तुत नाही. पण तो फक्त अनेक तोडग्यांपैकी एक आहे. सर्व प्रकारच्या परिस्थीतीवर ते रामबाण औषध नाही हे ध्यानात ध्यायला हवे...
दहशतवादावर गांधीविचाराने काही तोडगा निघु शकेल का?
मला असे वाटत नाही. ज्यांचे ध्येय केवळ जास्तीत जास्त "निरपराध" माणसे मारून खळबळ उडवणे हे आहे (आणि त्यापायी ज्यांना स्वतःच्या जीवाचीही पर्वा नाही) त्यांच्यापुढे गांधीवादाचा काही उपयोग नाही असे मला वाटते.
मला आपल्या मराठमोळ्या संतांचे वचन जास्त पटते.
"देव्हार्‍यावर विंचू आला, देवपूजा नावडे त्याला...
तेथे पैजाराचे काम, अधमासी तो अधम ||"
आता आपले संत खरे की गांधीजी खरे, तुम्हीच सांगा...
किंवा आपल्याला जे काही योग्य वाटेल ते विचार जरुर मांडा.
आपण सुचवल्याप्रमाणे माझे विचार मी मोकळेपणाने मांडले आहेत. आपण जेष्ठ आहांत. मी काही अधिक-उणे लिहिले असेल तर क्षमा असावी.
आपला,
पिवळा डांबिस

५५ कोटीचा मुद्दा नेमका काय आहे?
वर विवेचन आलेच आहे. पाकिस्तानने आपल्यावर हल्ला केला होता. अशा परिस्थितीत पैसे दिले तर त्याचा उपयोग ते युद्ध अधिक जोमाने लढण्यात होइल ही रास्त शक्यता होती. त्यामुळे राजकीय विरोध केला गेला, पण गांधीजी या मुद्द्यावर अधिकच आग्रही बनले होते आणि त्यांनी उपोषण केले. पुढचा इतिहास तर जग जाहिर आहे.

गांधींचे विरोधक उदा. सावरकर, भगतसिंग, जीना, सुभाषबाबु इत्यादीच्या तुलनेत गांधी कोठे कमी पडले /कोठे वरचढ ठरले.
राजकीय शक्ती मिळवण्यात गांधींचे विरोधक कमी पडले किंवा गांधी (/समर्थक) वरचढ ठरले.

स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर काँग्रेस पक्ष नैसर्गीक राज्यकर्ता पक्ष म्हणून उदयास आला. याचे कारण स्वातंत्र्य लढ्यात जनमताचा लोंढा आणि पर्यायाने राजकीय शक्ती काँग्रेस पक्षाकडेच होती. स्वतंत्र भारताचे राज्यकर्ते म्हणून काँग्रेसचे नेते (प्रामुख्याने नेहरु) हे गांधीवादी होते. तसेच, भारत-पाकिस्तान देशात दोन्हीकडे स्विकारले जाणारे व इंग्रजांना सोयीचे गांधी हेच एक नेते होते.

गांधीविचार आजच्या काळात अप्रस्तुत आहे काय? दहशतवादावर गांधीविचाराने काही तोडगा निघु शकेल का?
अहिंसा, सत्याग्रह या मार्गाने जाणारे गांधीविचार संपुर्णपणे अप्रस्तुत नाहीत. पण दहशतवादावर यावर तोडगा निघु शकणार नाही.

- अभिजीत

गांधीचा स्वातंत्र्य चळवळीत काही योगदान होते का?

नक्कीच होते...

गांधी नसते तरी स्वातंत्र्य मिळाले असते का?

अर्थातच. तसे म्हणत असताना गांधीजींचे योगदान कमी करत नाही आहे अथवा अनादर करत नाही आहे.

गांधींनी सत्याग्रहाचा पुरस्कार करुन देशाचा घात केला का?

नाही.

गांधींनी हरिजन, हिंदू-मुस्लिम ऐक्य, स्त्री सहभागाचा प्रयत्न केला यात काही वावगे आहे का?

या प्रश्नातून असा सूर दिसतो की असे फक्त गांधीजीच वागले आणि नकळत असे "इंप्रेशन" दिले जाते की इतर कुणालाच अशी दृष्टी नव्हती. म. फुले, शाहू महाराज, महर्षी कर्वे, सावरकर आणि अजूनही अनेकांनी या संदर्भात कामे केली आहेत. वास्तवीक गांधीजींनी हरिजन हा शब्द करून नकळत पण एका अर्थी समाजात एकी तयार करण्याऐवजी भेदच तयार केला. तसेच गांधीजी चातुर्वण्याश्रमास मानायचे ते वेगळेच. याहून ही महत्त्वाचे म्हणजे पुणे करारादरम्यान प्राणांतिक उपोषण करून एकाअर्थी आंबेडकरांवर दडपण आणत "हरीजनां"ना राजकारणात वरती येण्यात मदत करण्याऐवजी खो च घातला असे म्हणता येईल. शिवाय हिंदू-मुस्लीम ऐक्याचे बोलत असताना मुसलमानांना वेगळे मतदार संघ मान्य होते का?

गांधींचे धोरण देशाच्या विरुद्ध होते का?

गांधीजींची काही धोरणे ही देशाच्या विरोधी ठरली असावीत असे म्हणावेसे वाटते. याचा अर्थ गांधीजी देशाच्या विरोधात होते असा अर्थ होत नाही.

५५ कोटीचा मुद्दा नेमका काय आहे?

आंतर्राष्ट्रीय राजकारणात कोणी कोणाचे शत्रू नसते आणि कोणी कुणाचे मित्र नसते, असतात ते केवळ राजनैतिक संबंध ज्यात प्रत्येक डोळस नेतृत्व आपल्या राष्ट्राचे आणि लोकांचे परकीय वक्रदृष्टितून हितसंबंध सांभाळते. भारताने पाकीस्तानला पंच्चावन्न कोटी देण्याचा जो प्रश्न होता तो स्वातंत्र्याच्या पूर्वसंध्येला एकमेकांचे नव्याने मिळालेले सार्वभौमत्व मानून पुढे जाण्याच्या भागातील होता. पण जेंव्हा पाकीस्तानने काही महीन्यातच काश्मिरवर हल्ले करून पहीले युद्ध सुरू केले तेंव्हा एका अर्थी भारताचे सार्वभौमत्वच अमान्य केले गेले. म्हणून आता पंचावन्न कोटी त्यांना का द्यावेत असा सरकारचा विचार होता. त्याला विरोध करताना गांधीजींनी प्राणांतिक उपोषण करून एका अर्थी परत भावनीक दडपण आणले. आता काही जणांना असे वाटू शकेल की जे मान्य केले ते देणे हेच खरे सत्य. तर तसे शिवाजीने अफझलखानाला मारणे म्हणजे फसवले आणि तत्त्वाने वागला नाही (तेच पुढे जाऊन खोटेच आजारी आहे म्हणून दिल्लीतून पळून गेला) असेपण म्हणणारे महाभाग पाहीले आहेत. ज्याचे त्याचे मुद्दे. माझ्या लेखी पच्चावन्न कोटींचा मुद्दा आता इतिहासजमा झाला आहे. त्यात अमुक केले असते अथवा तमुक केले असते असे म्हणून आत्ताच्या परीस्थितीत आता काहीच फरक पडणार नाही...

गांधींना प्रत्येक क्षेत्रात जसे अनुयायी( नेहरु, पटेल, विनोबा इत्यादी) मिळाले तसे अन्य समकालिन नेत्यांना मिळाले का?

नक्की अनुयायी कोणाला म्हणावे? जे अनुनय करतात त्यांना... पंडीत नेहरूंनी नक्की काय अनुनय केला (तसा केला असता तर अधुनिक तिर्थक्षेत्रे तयार झाली असती का?), पटेलांनी नक्की काय गांधीगिरी केली ते समजेल का? विनोबांना अनुयायी म्हणले तर योग्य आहे.

गांधी जर राजकारणात आले नसते तर एक वकिल, एक लेखक अथवा जागतिक विचारवंत होऊ शकले असते का?

कुणाला आत्या म्हणायचे कुणाला काका म्हणायचे असल्या चर्चेचा काय उपयोग? कुणासंबंधातच अशी चर्चा अयोग्य वाटते. मात्र इतिहासाकडे बघताना त्यात ज्या काही चुका झाल्या असतील त्या डोळसपणे पाहून आपण परत त्याच चुका करत वेगळ्या परीणामांची अपेक्षातर करत नाही ना इतके पहावे असे वाटते. (गांधीजींना मानणार्‍या आईनस्टाईनच्या नावे एक वाक्य सांगितले जाते, "“insanity is doing the same thing over and over again and expecting different results.”)

गांधी प्रामाणिक होते का?

प्रामाणिकपणा आणि हट्टीपणा हा एकत्र असू शकतो. बर्‍याचदा नेतृत्वाचे गूण असलेल्यांमधे हे दोन्ही गूण एकाच नाण्याच्या दोन बाजूंसारखे दिसतात. पण प्रत्येक वेळेस त्याचे परीणाम ("आउटकम्स") चांगले असूच शकतात असे नाही.

गांधींनी एकाच वेळेस वेगवेगळ्या क्षेत्रात जसे काम केले ( निसर्गोपचार, हिंदी राष्ट्रीय सभा, आश्रमाचे जीवन, साध्य-साधन विवेकाचा आग्रह, सत्याग्रह हे योग्य होते का? )

ज्या माणसात ताकद असते अशीच माणसे एकाच वेळेस विविध क्षेत्रात कामे करत असतात. गांधीजींमधे तशी ताकद नक्कीच होती.

गांधी अन्य समाजात जन्माला आले असते तर असे प्रभावी राहिले असते का? किंवा ब्रिटीश ऐवजी वेग़ळी राजवट असतीतर गांधी प्रभावी ठरले असते का?

परत जर-तर चा मुद्दा आहे. कुठल्याही बाजूने बॅटींग सहजशक्य आहे :-)

स्वातंत्र्य युध्दात जसे गांधींना मोठी खेळी खेळता आली ( १९१७ ते १९४७) तशी गांधींना स्वातंत्र्य काळानंतर मिळाली असती तर आजचे चित्र वेगळे असले असते का?

परत जर-तर चा मुद्दा आहे. फक्त एकच म्हणेन की गांधीजी जर खरेच प्रामाणिक असते (नुसतेच स्वत:च्या तत्त्वासाठी इतरांना ओलीस धरण्याचा हट्टीपणा करणारे नसते) तर त्यांनी त्यांचे विचार परत बदलले असते आणि त्यांच्याच म्हणण्याप्रमाणे ते नंतरचे विचार असल्याने त्यांच्या लेखी जास्त ग्राह्य ठरले असते.

गांधींचे विरोधक उदा. सावरकर, भगतसिंग, जीना, सुभाषबाबु इत्यादीच्या तुलनेत गांधी कोठे कमी पडले /कोठे वरचढ ठरले.

ह्यावर प्रत्येक पुढार्‍यासाठी वेगळी चर्चा होऊ शकेल.

गांधीच्या बाबतीत शासनाचे धोरण काय आहे? ( पूर्वी आकाशवाणीवर गांधीवंदना हा कार्यक्रम येत असे तो बंद झाला.)

धोरण आहे? आणि कशाला हवे धोरण जे पाळले जाणार नसले तर? शिवाय गांधींसदर्भातच का?

गांधीविचार आजच्या काळात अप्रस्तुत आहे काय? दहशतवादावर गांधीविचाराने काही तोडगा निघु शकेल का?

कुठे वापरणार त्यावर ह्याचे उत्तर अवलंबून आहे आणि त्यातील (आज गांधीवाद सांगणार्‍यांचे) स्वचरण किती असेल यावर त्याचा प्रामाणिकपणा अवलंबून असेल. "आधी केले मग सांगितले," या उक्तीप्रमाणे "माझे गांधीवादाचे प्रयोग" ऐकायला आवडतील - व्यक्तीगत आणि सामाजीक आयुष्यातील. त्यातूनच मग आमच्या सारख्यांना प्रेरणा मिळेल - मागे येण्याची अथवा मागच्या मागे निघून दुसरा मार्ग शोधण्याची...

किंवा आपल्याला जे काही योग्य वाटेल ते विचार जरुर मांडा.

तुर्तास इतके पुरे! इतकेच म्हणतो की गांधीजींबद्द्ल मनापासून आदर आहे. पण गांधीवादाबद्दल अंधश्रद्धा नाही!

>गांधीचा स्वातंत्र्य चळवळीत काही योगदान होते का?
= असण्याची शक्यता नाकारता येत नाहि. शाळेत इतिहासाच्या पुस्तकात असेच काहि वाचल्याचे स्मरते.

>गांधी नसते तरी स्वातंत्र्य मिळाले असते का?
=नक्किच ! बहुदा अधीक लवकर व 'एकसंध' मिळाले असते.

>गांधींनी सत्याग्रहाचा पुरस्कार करुन देशाचा घात केला का?
=त्यांची प्रत्येक क्रुती हा देशाचा घात करणारी व स्वतःचा उदो उदो वाढवणारी होती असे आमचे वैयक्तीक मत आहे.

>गांधींनी हरिजन, हिंदू-मुस्लिम ऐक्य, स्त्री सहभागाचा प्रयत्न केला यात काही वावगे आहे का?
= तो त्यांच्या आधिपासुन सुद्धा बरेच जण करत होते. त्यात वावगे काहिच न्हवते.

>गांधींचे धोरण देशाच्या विरुद्ध होते का?
= माणुसच देशाविरुद्ध होता ! धोरणाचे काय घेउन बसलात ?

>५५ कोटीचा मुद्दा नेमका काय आहे?
= मुद्दा काय आहे माहित नाहि पण त्याचा जो 'गुद्दा' बनला तो आम्हास अतिप्रिय आहे !

>गांधींना प्रत्येक क्षेत्रात जसे अनुयायी( नेहरु, पटेल, विनोबा इत्यादी) मिळाले तसे अन्य समकालिन नेत्यांना मिळाले का?
= अनुयायी कोणास म्हणावे ? दाउदला जसे 'अनुयायी' मिळाले तसे अरुण गवळीला मिळाले का ?

>गांधी जर राजकारणात आले नसते तर एक वकिल, एक लेखक अथवा जागतिक विचारवंत होऊ शकले असते का?
= नसते. त्या क्षेत्रांमध्ये तेव्हा स्वतःचा उदो उदो करुन घेणे अवघड होते. (असा आमचा समज आहे)

>गांधी प्रामाणिक होते का?
= लहानपणी त्यांनी एकदा चोरी केल्याचे वाचनात आहे. पुढे ती सवय पुर्णपणे सुटली का चोरी पचवता यायला लागली ते आम्हास ठाउक नाहि !

>गांधींनी एकाच वेळेस वेगवेगळ्या क्षेत्रात जसे काम केले ( निसर्गोपचार, हिंदी राष्ट्रीय सभा, आश्रमाचे जीवन, साध्य-साधन विवेकाचा आग्रह, सत्याग्रह हे योग्य होते का? )
= स्टिव वॉ क्रिकेट खेळतो, कुष्टरोग्यांसाठी काम करतो, वर्तमानपत्रामध्ये लिहितो, कोचिंग करतो , हे योग्य आहे का ? तसेच ह्या क्षेत्रात त्यांनी काम केले म्हणजे नक्की काय केले ? क्रुपया अधिक माहिती द्यावी.

>गांधी अन्य समाजात जन्माला आले असते तर असे प्रभावी राहिले असते का? किंवा ब्रिटीश ऐवजी वेग़ळी राजवट असतीतर गांधी प्रभावी ठरले असते का?
= अन्य समाजत त्यांना तोंड तरी उघडुन दिले असते का ? दुसर्‍या राजवटित ते प्रभावी ठरले असते का नाही हे त्या त्या राजवटी वर अवलंबुन.

>स्वातंत्र्य युध्दात जसे गांधींना मोठी खेळी खेळता आली ( १९१७ ते १९४७) तशी गांधींना स्वातंत्र्य काळानंतर मिळाली असती तर आजचे चित्र वेगळे असले असते का?
= हो नक्कीच. मी आत्ता उर्दु मध्ये लिहित असतो व माझा सुंता झालेला असता !

>गांधींचे विरोधक उदा. सावरकर, भगतसिंग, जीना, सुभाषबाबु इत्यादीच्या तुलनेत गांधी कोठे कमी पडले /कोठे वरचढ ठरले.
= जिना व गांधी ह्यांच्या तुलनेस आमचा आक्षेप नाही. परंतु भगतसिंह , सुभाषबाबु, सावरकार ह्या दैवतुल्य लोकांना ह्या पातळी वर आणु नये.

>गांधीच्या बाबतीत शासनाचे धोरण काय आहे? ( पूर्वी आकाशवाणीवर गांधीवंदना हा कार्यक्रम येत असे तो बंद झाला.)
= आमच्या मते ह्यांचा फोटो प्रत्येक चलनावर वापरला जावा असे काहिसे आहे.

>गांधीविचार आजच्या काळात अप्रस्तुत आहे काय? दहशतवादावर गांधीविचाराने काही तोडगा निघु शकेल का?
= आमच्या मते गांधी हेच अप्रस्तुत होते तर त्यांचे विचार काय घेउन बसलात ?

वरिल उत्तरे हि अतिशय उर्मट व पुर्वग्रहदुषीत वाटल्यास आमची हरकत नाही. एका गांधीवाद्याला गांधी द्वेष्ट्याचे हे उत्तर आहे.
"कोणाच्य भावना वगैरे दुखःवायचा हेतु नाहि" वगैरे खोटि वाक्ये आम्हि लिहिणार नाहि.

अखंड हिंदुस्तानचे स्वप्न बघणारा

|!¤*'~` प्रसाद `~'*¤!|
"समर्थाचिया सेवका वक्र पाहे । असा सर्व भूमंडळी कोण आहे ।।"
आमचे राज्य

वाघ म्हटला तरी खातो वाघाबो म्ह्टला तरी खातो तर वाघ्याच का न म्हणावं? एक वाक्प्रचार.

वाघाला कंपल्सरी उपोषण करण्यास बसवावे व जिव हत्या हे पाप असते असे त्यास समजवावे !! एक गांधीगिरी चा प्रयत्न !!

(शाकाहारी)
मदनबाण.....

"Its God's Responsibility To Forgive The Terrorist Organizations
It's Our Responsibility To Arrange The Meeting Between Them & God."

- Indian Armed Forces -

महात्मा गान्धी यान्चे विचार योग्य होतेच यात शन्का नाही, परन्तु ज्या पद्धतिने त्यान्ची अमलबजावनी करायची आहे तो मार्ग चुकिच्या पद्धतिने दाखविला जात आहे.

आजच्या काळात गान्धीवाद आदर्श आहे परन्तु विविध प्रसन्गी शिवतन्त्र वापरावे हे आपण विसरलो आहोत किन्वा त्यास पात्र राहिलेलो नाही असे म्हणावे लागेल.

दिसणे आणि असने यात एकच अन्तर आहे, 'मनाचा भाव'.

ह्या विषयावर पूर्वी मिपावर झालेली ही चर्चा, आणि अजानुकर्ण ह्यांनी दिलेला अवचटांचा लेख दोन्हीही वाचण्यायोग्य.

गांधीबद्दल सरळसरळ चर्चा करण्यासाठी हा लेख सुरु करत आहे. काही मुद्दे मांडत आहे. कृपया आपले रोखठोक विचार मांडावे ही विनंती.
ठिक आहे.

गांधीचा स्वातंत्र्य चळवळीत काही योगदान होते का?
होते. ते नसते तर स्वातंत्र्य कदाचित लवकर मिळाले असते.

गांधी नसते तरी स्वातंत्र्य मिळाले असते का?
नक्कीच. लुटण्यासारखे सगळे संपल्यावर ब्रिटिश निघून गेलेच असते.

गांधींनी सत्याग्रहाचा पुरस्कार करुन देशाचा घात केला का?
सध्याचा त्याचा गैरवापर बघता 'हो'

गांधींनी हरिजन, हिंदू-मुस्लिम ऐक्य, स्त्री सहभागाचा प्रयत्न केला यात काही वावगे आहे का?
हो. या गोष्टी प्रसिद्धी मिळवण्यासाठी केल्या होत्या असे वाटते. (तुलना करा: फुले पतिपत्निंचे या क्षेत्रातले योगदान)

गांधींचे धोरण देशाच्या विरुद्ध होते का?
बरीच धोरणे देशाच्या विरुद्ध आणि स्वहितार्थ होती. (उदा. सरदार पटेलाना डावलून नेहरुना पंतप्रधानपद देणे)

५५ कोटीचा मुद्दा नेमका काय आहे?
मुस्लिमधर्जिण्या धोरणांचा अतिरेक

गांधींना प्रत्येक क्षेत्रात जसे अनुयायी( नेहरु, पटेल, विनोबा इत्यादी) मिळाले तसे अन्य समकालिन नेत्यांना मिळाले का?
निश्चितच. कदाचित जास्तच.

गांधी जर राजकारणात आले नसते तर एक वकिल, एक लेखक अथवा जागतिक विचारवंत होऊ शकले असते का?
नाही. तो एक सामान्य कुवतीचा माणूस होता.

गांधी प्रामाणिक होते का?
कुठला राजकारणी प्रामाणिक असतो?

गांधींनी एकाच वेळेस वेगवेगळ्या क्षेत्रात जसे काम केले ( निसर्गोपचार, हिंदी राष्ट्रीय सभा, आश्रमाचे जीवन, साध्य-साधन विवेकाचा आग्रह, सत्याग्रह हे योग्य होते का? )
एक ना धड भाराभर चिंध्या

गांधी अन्य समाजात जन्माला आले असते तर असे प्रभावी राहिले असते का? किंवा ब्रिटीश ऐवजी वेग़ळी राजवट असतीतर गांधी प्रभावी ठरले असते का?
सांगता येत नाही.
स्वातंत्र्य युध्दात जसे गांधींना मोठी खेळी खेळता आली ( १९१७ ते १९४७) तशी गांधींना स्वातंत्र्य काळानंतर मिळाली असती तर आजचे चित्र वेगळे असले असते का?
हो. वाईट अर्थाने.

गांधींचे विरोधक उदा. सावरकर, भगतसिंग, जीना, सुभाषबाबु इत्यादीच्या तुलनेत गांधी कोठे कमी पडले /कोठे वरचढ ठरले.
राजकारणात वरचढ ठरले आणि देशभावनेत (देशभक्तित) कमी पडले.

गांधीच्या बाबतीत शासनाचे धोरण काय आहे? ( पूर्वी आकाशवाणीवर गांधीवंदना हा कार्यक्रम येत असे तो बंद झाला.)
माहीत नाही.

गांधीविचार आजच्या काळात अप्रस्तुत आहे काय? दहशतवादावर गांधीविचाराने काही तोडगा निघु शकेल का?
शक्य नाही.

किंवा आपल्याला जे काही योग्य वाटेल ते विचार जरुर मांडा.
स्पष्ट मतः- गांधी हे फक्त राजकारणी होते. त्याना देशभक्त मी तरी मानत नाही. दुसरी गोष्ट म्हणजे कुठल्याही गोष्टीचा अतिरेक वाईटच, सत्याग्रहाचा सुद्धा. कृष्णानेसुद्धा हेच सांगितले आहे. तेव्हा 'खटासि खट धटासि धट' हेच आपलं आवडतं धोरण.

जालावर भटकताना ही जाहिरात सापडली... आणि वाईट वाटले. बाहेरच्या लोकांना - त्यातही इटालियन म्हणजे फारच बेक्कार - गांधींविषयी काय म्हणावे वाटते आणि आपल्याला काय वाटते.

येथे चित्रफीत येथे पाहा..

कृपया युट्यूबची चित्रफीत येथे परस्पर चिकटवू नये असे वारंवार सांगितले आहे. त्यामुळे आय ई वापरणार्‍यांना अडचण येते. चित्रफितीचा येथे केवळ दुवा द्यावा.

आपला,
(इटालियन) सोनिया आजानुकर्ण

पतिव्रतेच्या गळ्यात धोंडा, वेश्येला मणिहार. उद्धवा अजब तुझे सरकार.

कलंत्रीसाहेबांनी सतत गांधीवादी धागे सुरू करून मिपावर जो गोंधळ चालविला आहे त्याकडे आपण सर्वांनी दुर्लक्ष करून त्याला काहीही प्रतिसाद न देणे हा एक उत्तम मार्ग आहे असे मला वाटते. त्यांना त्यांची कंडू शमवून घेता येईल आणि आपल्यालाही लिहिण्याचा त्रास नाही. :))

मागे तुम्ही मुंबई हल्ल्याच्या वेळेस गांधीवादावर लेख लिहिलेत आणि आपल्या पोरांनी जळजळीत आणि त्या वेळेला अनुसरून प्रतिक्रिया व्यक्त केल्या म्हणुन तुम्ही वैतागलांत...
पोरंच ती, तरूण वयात रक्त उसळतं असायलाच हवं.....
चला ठीक आहे....
पण आता तुम्हीच लोकांना मनमोकळे विचार मांडा म्हणून उद्युक्त केलंत.....
आणि त्यांनी विचार मांडल्यावर चर्चा करायचं सोडून तुम्ही हो कुठं गायब झालांत?
आता आम्ही मांडलेल्या मतांवर येऊद्या की तुमचा मुद्देसूद प्रतिवाद!
नाहीतर चर्चा कशी पुढे सरकणार?

चर्चा करण्यास उत्सुक,
पिवळा डांबिस

या योगे गांधींबद्दल फारशी माहिती अजून मिळाली नसली तरी मनोगत-गांधी-मुस्कटदाबी यांवर थोडी माहिती समजली हे ही नसे थोडके.
-- (इतिहासाचा विद्यार्थी) लिखाळ.

आदरणीय द्वारकानाथजी,

गांधीचा स्वातंत्र्य चळवळीत काही योगदान होते का? गांधी नसते तरी स्वातंत्र्य मिळाले असते का?
भारताला हजारो वर्षांचा संतपरंपरांचा इतिहास आहे. संतांनी त्यांना ज्या ज्या पद्धतीने जमले त्या त्या प्रकारे जनजागरणाचे कार्य सतत पार पाडलेले आहे. गांधीजींनी हा मार्ग चांगलाच वापरला असे वाटते. रामायणावरील त्यांची व्याख्याने बरीच प्रसिद्ध होती व त्यांना अनेक मोठ्या संतांपैकी एक म्हणून चांगलेच ओळखले जायचे.

गांधी उदयाच्या अगोदर स्वातंत्र्य चळवळीत सक्रीय सहभागी असणार्‍या भारतीयांचे प्रमाण खूपच कमी होते. गांधींनी अगदी सामान्य जनतेला सुद्धा स्वातंत्र्य चळवळीत आणले व लोकांना त्यामुळे राजकीय जागरुकता आली. स्वातंत्र्यानंतर लोकशाही यशस्वी करण्यासाठी लोकांचा सहभाग फार आवश्यक होता. स्वातंत्र्य चळवळीत झालेल्या समाज जागृतीमुळे नैसर्गिकपणे जनता लोकशाही प्रक्रियेत सहभागी झाली. हे गांधींच्या लोकाधाराचे यश आहे असे मला वाटते.
जर गांधीजी स्वातंत्र्य लढ्यात नसले असते तर हे शक्य झाले असते का? याचा तर्क बांधण्यासाठी आपल्याला गांधीपूर्व इतिहासाकडे बघावे लागेल. १८५७ पासून ते टिळक युगापर्यंत विषेशतः टिळकांच्या काळात स्वातंत्र्य चळवळीचा जनाधार प्रचंड वाढत आला होता. जर गांधी नसले असते तर बोस, जीना आदी विभूतींकडे काँग्रेसची सुत्रे गेली असती. बोसांसारख्या नेत्याने काँग्रेसविना सुद्धा प्रत्येक भारतीयाच्या मनात स्वतःचे स्थान बनवले होते. त्यांच्या सारख्या नेत्याने काँग्रेसमध्ये राहून निश्चितच जनाधाराचा आलेख वाढता ठेवला असता असे ठामपणे मांडता येते. म्हणजेच गांधी नसले असते तरी पुढे लोकशाहीच्या मजबुतीकरणाला योग्य तो जनाधार मिळाला असताच. अर्थात त्यामुळे गांधींचे कार्याला दुजे समजायची गरज नाही.

गांधींनी हरिजन, हिंदू-मुस्लिम ऐक्य, स्त्री सहभागाचा प्रयत्न केला यात काही वावगे आहे का?
"हरिजन" या नव्या शब्दाची उत्पत्ती करुन चातुर्वर्ण्याला पाठिंबा देणे व मुस्लिमांच्या लांगुलचानाची (खिलाफत चळवळ) अनावश्यक सवय काँग्रेसला लावणे हे भाग सोडले तर काही वावगे वाटत नाही. हिंदू-मुस्लिम ऐक्याच्या नावे हिंदूंना मारा खायला लावणे व फाळणीच्या वेळी पाकिस्तानात मुस्लिमांनी हिंदूंच्या कत्तली चालावलेल्या असताना सुद्धा त्यांना वाचवायचे सोडून तिथेच मरायला थांबायचा सल्ला देणे अशा बाबी सुद्धा खटकतात. यावर आपले मत जाणून घ्यायला आवडेल.

गांधींचे धोरण देशाच्या विरुद्ध होते का?
नक्कीच नव्हते. त्यांच्या देशप्रेमाबद्दल शंका घेणे करंटे पणाचे ठरेल. पण राजकीय मुत्सद्देगिरित ते फार कमी पडले असे वाटते.

५५ कोटीचा मुद्दा नेमका काय आहे?
जनतेने निवडून दिलेल्या मंत्रिमंडळाने घेतलेल्या निर्णयाविरुद्ध स्वतःच्या हेकटपणाचे दर्शन देऊन जनतेपेक्षासुद्धा आपण श्रेष्ठ व शहाणे आहोत हे दाखवण्याचा हा प्रयत्न वाटतो व जनमताचा अवमान देखील.

गांधींना प्रत्येक क्षेत्रात जसे अनुयायी( नेहरु, पटेल, विनोबा इत्यादी) मिळाले तसे अन्य समकालिन नेत्यांना मिळाले का?
गांधीजींना अनुयायी मिळाले असतीलही. पण त्यांनी निवडणुकीद्वारे उभारी घेत असलेल्या नैसर्गिक नेतृत्वाला (बोस) दाबून स्वतःचे प्यादे (नेहरु) पुढे दामटले. अर्थात या प्याद्यांनी गांधीजींचा अनुनय करत सक्षम नेत्यांची फळी निर्माण केली/होऊ दिली नाही.उलट स्वतःच्या कुटुंबाला एक प्रकारे राजेशाही प्रदान केली. त्यामुळे पुढील पिढ्यांत काँग्रेस नेतृत्वहीन बनली.

गांधी प्रामाणिक होते का?
एक महान गांधीवादीच हा प्रश्न उपस्थित करतो आहे तेव्हा शंकेला वाव मिळू शकतो बॉ. ;) ह.घ्या.

गांधींचे विरोधक उदा. सावरकर, भगतसिंग, जीना, सुभाषबाबु इत्यादीच्या तुलनेत गांधी कोठे कमी पडले /कोठे वरचढ ठरले.
प्रत्यक्ष मैदानात उतरण्या अगोदर भरपूर तयारी व आखणी करणारे गांधी हे त्या काळातले एकमेव नेते होते असे म्हणता येईल. भारतात येण्या अगोदरच त्यांनी पत्रके, वृत्तपत्रे आदी प्रसार माध्यांचा अत्यंत प्रभावी वापर करून भरपूर हवा निर्माण केली. त्यामुळे त्यांचे काँग्रेसी वर्तुळातले आगमन हे त्या काळी त्यांच्यापेक्षा कर्तुत्वाने कित्येक मैल पुढे असणार्‍या नेत्यांच्या अस्तित्वाला हदरा देणारे ठरले. बरेच काँग्रेस नेते यामुळे दुखावले गेले तसेच काही दुरावलेही गेले. टिळकांचा खटला लढणार्‍या जीनांप्रमाणे काही जनांनी सवता सुभा उभा केला तर गांधीजींनी पद्धतशीर पणे काटा काढलेल्या सुभाषचंद्रांनी स्वतःसाठी वेगळा मार्ग निर्माण केला. प्रत्येक कृतीला प्रसिद्धी देण्याचे गांधींचे तंत्र त्या काळच्या एकाही नेत्याला वापरता आले नाही. ज्यांच्यात ते करण्याची कुवत होती व ते वापरायचा प्रयत्न केला त्यांना इंग्रजांनी पद्धतशीरपणे संपवले (उदा. सावरकर) व गांधींना स्वतःच्या फायद्यासाठी महत्व देत मोठे केले. एकंदरीत गांधींना जाब विचारू शकेल असा नेता काँग्रेसमध्ये वा काँग्रेसबाहेर कार्यरत राहू शकला नाही. पर्यायाने गांधीजी हे स्वातंत्र्य चळवळीवर राक्षसी पकड निर्माण करु शकले व पुढे तिला पाहिजे तसे वाकवू शकले.

तुर्तास एवढेच. आपल्या प्रतिसादाच्या अपेक्षेत...

आपला,
(निष्पक्ष) भास्कर
आम्ही येथे वसतो.