मराठी भाषा दिन २०१७: मगेल्या मोगाचो गांव (कारवारी कोंकणी)

.

मगेल्या मोगाचो गांव

आमी लहान भुरगी आशिल्ली, तेंन्नाच्यान गोयंच्यो गजाली ऐकतालीं. घरात गजाली सुरु जाल्यार कित्येंय एक निमतांन गोयांबद्दल उलवणी जातालीच. गोयां याद आयली ना, अशे जाले नां! तशे कारणानं गोयां वचूचेपैलीच मगेल्या मनां(त) गोयंचे अशे एक सुंsssदर अशे चित्र उभें राविल्ले. गोयंचो निसर्ग, गोयंची मनशा, तांगेले मायेस्तपण, समुद्र, माड, फुलां, फडफडीत नुस्तें हे तर जालेंच, पुणि ह्या सगळ्या गजालींत शांतादुर्गेली याद काडली ना, अशी गजालीसुद्धा माका याद ना! आनि अशा ह्या गोयांक माका केन्ना वचच्यांक मेळटा की, म्हण हांव पळयतालें. गोयांक वचू नाशिल्ले पुणि गोयांसोबत एक ऋणानुबंध तयार जावची सुरुवात मात्र जाल्ली.

माका याद आसा, की पहिलीपटी आमी जेन्ना गोयां वचू सरली, तेन्ना अनमोड घाटातल्यान गेल्ली. कारण कितें तर, थंय गोयां प्रवेश करच्यापैली नुस्तें खावन घेवचें उरताले! अच्च गोयंकाराक जेवणात नुस्तें ना जाल्यार तागेलीही "जलबिन मछली" मणकीच गत नीsss! तेन्ना तो नुस्त्यांचो सोस अनमोडात भागवचो आणि मागीर धा एक दिस गोयां नुस्त्याचें नावय काडचे म्हणनयो. कारण थंय आमी शांतांदुर्गे प्रांगणात रावच्याक उरतात आणि तिगेले प्रांगणात नुस्तें आणि सामिष आमका पूर्ण वर्ज्य.

अनमोड घाटात आशिल्ले ते हाटेल माका अजूनय याद आसा. पैल्या नजरेत हाटेलां सगळोच बोवाळ आसा अशें दिशील्ले आणि हांवे कुरकुर करूनय पळयलें की, शीsss! कसलें खय हे हाटेल!! हांव ह्या हाटेलात खावचे म्हण ना हां!! आणि अशेच कितें कितें... मात्र समोर जेवणा ताट आयले आणि जेन्ना जेवक सुरुवात केली, तेन्ना बोवाळ लक्षातच रावलो ना! कितले रुचिर जेवण आशिल्ले म्हण सांगू तुमका! भयंकर सुंदर! गोमटेच म्हणूक जाय. अनमोडातले जेवण कित्या चुकव नयो, ते थय सामके कळ्ळें! अनमोडापैले ब्येळगांव. थंय एक रात्र रावच्याक जाय. मगेलो बापूय (father) थंय लहानाचो होड जालो, थंय तागेले शाळा सोबती, सवंगडी हांवे पैलीपटी पळयले आणि कितलें वर्सांन मेळता रेss अशी गजाली करत त्या सर्वां एकमेकांका घातिल्ली खेंव पळवन तेन्ना जरी हासू आयिल्ले, तरी आज ताजी याद जाल्यार डोळ्यां दुका आयल्याशिवाय रावनात. त्या सगळ्यात कितली माया, अपूर्बाय आशिल्ली हे लक्षात घेवन अगदी बरें दिसता. आणि ब्येळगावाचे मांडे, कुंदो, करदंट विसरच्या जाईत की? तर ब्येळगाव न चुकवचो थांबो.

तर गोयां वचूपैली एक दिस तरी ब्येळगावां रावचें आणि मागीर फुढे सरचे, ही आत्ताआत्तापर्यंतची रीत. एका खेपें मात्र रेल्वेनं प्रवास केलो. रातची निदली आणि सकाळी पळयल्यार गोयांक पाविल्ली. साडेस - पावणेसातां मडगांव आयलेंच. मडगावांक गाडी पावली की जिवाक कशे बरेंऽऽ दिसले!

सदिचे तशेंच दिसता. आमगेल्याच घरां पावली, अशें. स्टेशनाभायर आमगेलो म्हाड्डोमाम, ना जाल्यार उमाकांतमाम तांगेली गाडी घेवन आमका कवळ्याक व्हरच्याक तयारच उभे राविल्ले दिसतात. आमका पळयताक्षणी तांगेल्या चेहऱ्यार सहज, सुंदर आपलेपणाचे मायेस्त हासू पसरतां आणि आमकाय घरचेच कोणी दिसल्यामणकी बरेंऽऽ दिसतां. गाडीत बसतां बसतां गजाली सुरु जातात आणि गाडी फोंडयामार्गे कवळे गावाकडे मार्गस्थ जातां. गोयांक बशींनही पावच्या जातां. एक रस्तो आजऱ्या - सावंतवाडीवैल्यान मडगावां पावतां आणि दुसरो लोंड्यामार्गे फोंड्या पावतां. आजरा ना जाल्यार लोंढ्याच्यान बस जशी फुढे सरतां आणि गोयं जशे जवळ येवच्या लागतां, मनाक भारी आनंद जातां, इतलो की त्या आनंदाची जातकुळीच सांगू ये ना, शब्दां पकडच्या जायना तो! आणि असो सगळो प्रवास करून कवळ्यां पावले की अगदी आपल्याच घरां पावल्यामणकी दिसतां नीऽऽ, खरें सांगतां. जिवां इतले बरें दिसच्याक लागतां की कवळ्याल्या रस्त्यावैले फातर सुद्धा गोमटे दिसच्याक लागतात!

कवळे म्हळ्यार गोयंच्या नकाशाचेर एक ठिपको. कवळ्यांक आमगेली शांतादुर्गा सुखेनैव वास करतां. शंकर आणि विष्णू कसल्या तरी कारणांन झगडी मारच्या लागलें आणि कोणाकच मध्ये पडच्या धीर जायनाशिल्लो, ती तिणे सोडयली. त्या कामान ती श्रमी जाली, ती ह्या स्थळी आयली - गोयां येवन तिका बरें दिसलें खय, आणि तिणे गोयां रांवचें म्हण केलें. ह्या दोघांयका शांत केले, म्हण ती शांतादुर्गा. दुसरी गजाल अशी की, तिने महिषासुराक युद्धात पुराय हरयलें. अगदी साप्प केल्ले! परत माथें म्हण वर काढच्या मेळच्या नजो, अशें. पुणि युद्धात ती रागार जाली आनि तिगेलो संताप वाढतेरच रावलो. त्याकारणान, खय वचून शांत जावचे अशे विचार करत करत ती गोयां आयली आणि हो प्रदेश पळौन शांत जाली, म्हण ती शांतादुर्गा. तिगेले सुंदरशें देऊळ कवळ्यांक आसां. थय पावले की तिगेली धूळभेट घेवची. सुंदर आणि सात्विक अशा दुर्गेली धूळभेट घेतनां प्रवासां कष्ट लक्षात रावनात! तिका पळौनच समाधान जातां. ती गाभार्‍यां विराजमान जावन आमका हसतमुखान पळयतां.

देऊळ आणि आजूबाजूचो परिसर शांत आसल्याकारणांन जिवां शांत दिसतां. देवळासमोरच फुलां दुकानां आसत, लहान हाटेलां आसत, एका हाटेलात फजाव आणि ब्रुन पावं मेळतां, तो खावच्याकच जाय. खाल्लो ना तर, "हाय कंबख्त, तूने खायाच नै रे बाबा!" म्हणचे आणि कितें! पुणि अशे न खावचे पाप करच्या नजो. भारी चविष्ट! गोटीसोडो तर पिवच्याक जायच! त्याशिवाय गोयां मुक्काम कारणी लागना. ठरलेली वर्सांनुवर्साची दुकानां आणि वळखीचे दुकानदार. तेही अमकोमाम आणि तमकोमाम! माम म्हळ्यार मामा. आदरार्थी आणि मायेचे संबोधन तें. देवळांत ओवळीं, अबोली, सोनचाफी हांचे सर, फातीं हाडतलीं चेडवां, काक्यों सगळींच वळखीची. भेटली की, केन्ना आयलें गों? रावतलें मगो? बरें आसा नी गों? हे विचारल्याशिवाय रावनात. देवीसाठी आमी फाती आणि घेतात, तेन्ना, घे गो, हे घें, केसां घाल म्हण आमगेल्या हातांरही दोन चार चाफीं, ना झाल्यार गजरो, फातीं पडताच. हे फक्त गोयांतच. मनशाच मायेस्त.

अशीच हें बरयताना एक याद जाली म्हण सांगतां. एकदा कितें जालें, आम्ही आम्या सीझनाक गोयां आशिल्ली. आमगेल्या म्हाड्डोमामाक अशीच उलयताना म्हळे, पुण्यात खयं रे माणकूर? आमका थय मेळना. जालें! म्हाड्डोमामाक जिवाक त्रास! माणकूर खावच्या मेळना मगेल्या पोरांक! लगेच सांगून मोकळो की फाल्या आमी फॉण्या (फोंड्याक आमी गोयंकार फॉणेच म्हणतात.) बाजारा वचया हां सक्काळीच. तयार राव. वेळ कर नाका. खरे तर तो स्वतःल्या कामालागी खयतरी वचचो आशिल्लो. अरे नाका! तुगेलें काम आसा नी, ते करुन यो सुशेगाद, मागिर पळवया, अशे सांगून पळयलें. तरीसुद्धा, तातूरही तो आमका बाजारांत घेवन गेलो, आमी माणकूर घेतले आणि परत हाडून सोडलें, आणि मागिर आपणाल्या कामांक गेलो. अशी अपूर्बाय.

कवळ्यांआसपास रामनाथीकडे आमी चलतेर वतात. महालक्ष्मी, महालसा, मंगेशी, नवदुर्गा, कामाक्षी सगळ्यां देवळांत दर्शनाक वतात, नागेशीले दर्शन घेवन तागेली तळी पळयतात. सुंऽदर तळी. ह्या कोणायकडे कितेंही मागची गरज भासना कारण सगळ्यांले बारीक लक्ष आमगेल्या सुखक्षेमाकडे उरतांच. ह्या सगळ्यांले प्रसन्न दर्शन घेवचे आणि दोन्ही हात जोडून नमस्कार रुजू केलों की खूप जातां. गोयांतल्या मनशांमणकीच थयची देव देवता मंडळी. समाधानी. अति सोपस्काराचो सोस ना. सोस फक्त फुलांचो! ती सजावट मात्र पळवच्याकच जाय अशी.

केन्ना केना पणजी फिरच्यांक वतात, शांत व्हावणारी मांडोवी पळयतात. तिगेले शांत, सुशेगाद व्हावते पात्र पळयताना आमकाय सुशेगाद जाता. कितली वर्सां ही अशीच व्हावता तें देवाकंच खबर. तिगेल्या दोन्हीं तटाचेर कितल्यो घडामोडी जाल्यात आनि जावतेर रावतात ते तिकाच खबर. ती सगळ्यांली साक्षीदार मात्र शांतशी व्हावतेर आसा. आमगेले मनही अशेच सतत शांत आसल्यांर कितलें बरे जाईत नी? फॉण्यालो बाजार एक पळवची अशी जागा, जिवंत. केळोशीक खाडी पार करुन वतात.

गोयां गेलीं की जवळपास अशा प्रकारेच दिस वतात. कवळ्यात, शांतादुर्गेल्या परिसरात आमी निवांतपणान जगतात. सुशेगाद अशी. गजाली करतात, वगी पाय मोकळे करच्यां म्हण आसपास फिरुन येतात. गजाली करच्या कोणीही चलता. शांतादुर्गे परिसरांत आयिल्ले कोणी महाजन, पुरोहित किंवा तांगेल्या घरची कोणी, देवळातलो सेवक वर्ग, आजूबाजूची वळखीतली. अच्च गोयकारांक अष्टौप्रहर गजालीचें पिशे. गोष्टीवेल्हाळ मनशा, आणि किते. जेवणखाण थयच्या खानावळीत ना जाल्यार आमगेल्या पुरोहितांकडे. केन्ना गेले ना जाल्यार ते दुसरे दिसां आवर्जून चौकशी केल्याशिवाय रावनात. आमगेल्या गोयांसोबत, अजूनय आमच्यांसारख्या भायर सरलेल्या गोयकारांचे ऋणानुबंध सरनात , हे आमगेलें भाग्य. कितलें म्हण बरवचे? कम्याच पडतले. मगेल्या मनां गोयं म्हळ्यार ज्या प्रमाणांत उचंबळता ते त्याच्या शतांशानसुद्धा माका शब्दांत उतरवच्यां जायना!

आणि आमी गोयां कितें करतात? आडवाटेच्या, खूप कोणां खबर नाशिल्ल्या समुद्रकिनार्‍यार वतात. थय समुद्रा गाज ऐकत पडून रावतात. खारो वारो खातात. निळे आभाळ पळयतांत. सुखां जातात. याशिवाय फारशें कायंच करनात आणि सुखां जावच्यांक करचे तरी कितें उरतां?

.