तुंबाडचे खोत आणि गेम ऑफ थ्रोन्स!

तुंबाडचे खोत आणि गेम ऑफ थ्रोन्स!

दोन्ही एकमेकांपासून पूर्ण वेगळे आणि तरीही माझे दोन्ही आवडते प्रकार.

तुंबाडचे खोत हि कादंबरी जेव्हा मी पाहिल्यान्दा हातात घेतली तेव्हा तिचा आकार बघूनच धास्ती घेतली कि हि मी वाचून पूर्ण करू शकेन का? आणि जेवढा मोठा एक भाग तेवढाच मोठा दुसरा भाग. बाप रे! पण या पुस्तकाविषयी खूप काही ऐकलं होत, वाचलं होत,अगदी वाचण्यासारखं काही इत्यादी सदरातून या कादंबरीचा हमखास उल्लेख व्हायचा. जेव्हा मी हि कादंबरी वाचायला घेतली त्यानंतर मात्र भारावून जाऊन मी एकच काय दुसरा भाग देखील अधीरतेने वाचून संपवला. त्यानंतर आतापर्यंत मी किमान ८-९ वेळा तरी ती कादंबरी दोन्ही भागांसह वाचलेय आणि तरी आजही ती वाचताना मी अजूनही तेवढ्याच अधीरतेने वाचते. एक मी मूळ कोकणातली. त्यामुळे यातली भाषा अगदीच माझी जवळची वाटते. दर १२ मैलावर भाषा बदलते म्हणतात. पण कादंबरी सगळी तुंबाड मधेच जास्त करून घडते. त्यामुळे मला अगदीच ती सगळी गावं, नावं नि भाषा माझी आपली वाटते. अगदी त्यात मुक्तपणे वापरलेल्या शिव्यांसकट. आता कोकणात देखील शहरीकरण झाल्यामुळे सोफास्टीकेटेड वातावरण झालाय थोडंफार. पण अशीच अगदी येता जाता एकमेकांना हाक मारताना सुद्धा शिव्यांनीच हाका मारणारी माणसं बघतली आहेत. अजूनही काही ठिकाणी शिल्लक देखील आहेत.

तुंबाड हि कुणा एकाची गोष्ट नाही पण एकाच कुटुंबाची मात्र आहे. जवळ जवळ ३ ते ४ पिढ्यांची हि गोष्ट आहे. त्या अनुषंगाने येणारी इतर पात्र देखील आहेतच. खोत घराण्यापासून सुरु झालेली कथा अनेक चित्र विचित्र वळणे घेत शेवटाला पोचते तेव्हा चुकल्याचुकल्यासारखं होतं. अजूनही पुढच्या पिढीची हकीकत वाचायला मिळाली असती तरी चाललं असतं असं वाटत राहत. दादा खोतापासून सुरु झालेली कथा गणेश शास्त्रीची होऊन मग त्यांच्या मुलांची आणि नातवंडांची होऊन संपते. श्री ना पेंडसे यांनी सगळी वर्णनं इतकी तंतोतंत केलेली आहेत कि त्याला काही तुलनाच नाही. मग ते वर्णन गावाचं असो वा व्यक्तीच. अनेक उत्कंठा वाढवणाऱ्या घटना यात आहेत. आणि इतकं सहज आणि ओघवतं वर्णन आहे कि दृश्य डोळ्यासमोर उभी राहतील. मग तो खोतांचा वाडा असो कि शाळा असो किंवा जगबुडी नदी नि वैशाखीचा सण असो. खोत आडनावापासून तुंबाडकर आडनावापर्यंतचा प्रवास मनोरंजक आहे. अनेक अनपेक्षित गोष्टी धक्के देत येत राहतात. यात सगळ्या गोष्टी एकदम टोकाच्या वाटतात. माणसाच्या कितीतरी गुणांचं दर्शन यात आपल्याला होत. प्रचंड प्रेम ,प्रचंड द्वेष , प्रचंड निग्रह, प्रचंड बुद्धिमत्ता, प्रचंड भक्ती, प्रचंड साहस, प्रचंड प्रसिद्धी, तेव्हढीच बदनामी, राजकीय डावपेच, कौटुंबिक कलह, जिवाभावाची मैत्री, सद्गुण, दुर्गुण, इत्यादी इत्यादी. काय नाही यात. अशाच सगळ्या गुणांसाठी अनेक प्रकारची पात्रं. कथा जरी एकाच घराण्याची असली तरी त्याच्या अनुषंगाने कितीतरी इतर पात्र या कथेत येतात. एवढी सगळी पात्र रंगवायची, त्यांचा आपसात मेळ घालायचा, घटना रंगवून आणायच्या आणि तरीही मूळ कथेला धक्का न लावता ती एका बाजूला चालूच ठेवायची. इथेच श्री नांची ताकद दिसून येते. हे सर्व करायला तेवढाच समर्थ माणूस हवा. एवढी सगळी पात्र आणि कथा असून वाचक यात कुठेही गोंधळत नाही. प्रत्येकाचं दुसर्याशी असलेलं नातं अगदी व्यवस्थित समजून येत आणि गोष्टही समजते. या सगळ्यासाठी श्री ना पेंडसे याना माझा सलाम!

गेम ऑफ थ्रोन्स

हि माझी आवडती सिरीज सध्याच संपली आणि मला खूप वाईट वाटलं. पुढे काय? हा प्रश्न पडला. खरं तर अगदी सुरवातीपासून मी नव्हती बघितली हि सिरीज. माझ्या नवऱ्यामुळे श्रीनिवासमुळे मी बघायला सुरवात केली. आणि मग मात्र अगदी व्यसन लागलं म्हणायला हरकत नाही. श्रीनिवास म्हणजे GOT चा डाय हार्ड फॅन. इतका कि त्याने हातावर टॅटू सुद्धा काढून घेतलाय. त्यामुळे सुरवातीचे सगळे एपिसोड्स त्याच्याकडे सेव्ह केलेले होतेच. हळू हळू एक एक एपिसोड करत सगळे एपिसोड बघितले आणि नवीनची वाट बघत राहिले.

‘सोंग ऑफ आईस अँड फायर’ या पुस्तकावर आधारित हि वेब सिरीज होती. ८ सीझन्स मध्ये हि प्रदर्शित झाली. जगभरात या सिरीज ने बरंच नाव, प्रतिष्ठा मिळवली आहे. दर वर्षी साधारण १० भागांचा एक सिझन अशी हि मालिका प्रदर्शित होत होती. मात्र शेवटचा ८वा सिझन पूर्ण दोन वर्ष वाट बघितल्यानंतर प्रदर्शित झाला. जगभरात लाखो करोडो लोक अतिशय उत्सुकतेने याची वाट बघत होते.

थोडक्यात कथानक म्हणजे वेगवेगळी घराणी आणि सत्तेसाठीचा संघर्ष यात दाखवला आहे. वेगवेगळी घराणी, त्यांचे नातेसंबंध, सिंहासन आणि त्यासाठी खेळलं जाणार राजकारण. म्हटलं तर एकदम टिपिकल गोष्ट. पण ती टिपिकल न होता उत्कंठावर्धक कशी होते ते हि सिरीज बघितल्याशिवाय नाही कळणार. यात काम केलेले कलाकार जे पहिल्या भागापासून आहेत, अगदी 9 वर्षांनंतर देखील तेच आहेत. आणि जशी प्रत्यक्षात त्यांची वय वाढत गेली तशीच ती सिरीज मधेही वाढलं गेल्येत. आणि हे पाहताना फार मजेशीर वाटत. आज 9 वर्षानंतर अगदी पहिल्या भागातली पात्र बघणे म्हणजे जुना अल्बम उघडून त्यातले फोटो बघणंच आहे.9 वर्षांचा हा प्रवास खूपच सुंदर होता. प्रत्येक भूमिकेसाठी योग्य तोच नट अथवा नटी निवडणं हे दिग्दर्शकाचं काम अतिशय उत्कृष्ट झालाय. म्हणजे त्या कलाकाराशिवाय त्या जागी दुसरं कोणी आपण कल्पनाच करू शकणार नाही इतकं त्या कलाकारांनी जीव ओतून यात काम केलय. तसंच मालिका कोणत्या काळात घडते त्यानुसार सगळ्यांची वेशभूषा, सगळे सेट तयार करणं, लढाइ असल्याने त्यावेळेनुसार वापरात असणारी हत्यार, इत्यादी अगदी बारीक सारीक गोष्टी सुंदर आणि कलात्मक पद्धतीने केलेल्या आहेत. अगदी एका घराण्याची म्हणून एक भाषा सुद्धा नवीन तयार करण्यात आली इतकी या मालिकेवर मेहनत घेण्यात आलेय. या मालिकेचं वैशिट्य म्हणजे जसजशी मालिका पुढे पुढे सरकत गेली तसतसं तिच्या फॅन्सनी त्याबद्दल काही ठोकताळे मांडायला सुरवात केली .थिअरीजम्हणून या पुढे नावाजल्या गेल्या. नवीन भाग प्रदर्शित झाला कि त्यात असं का घडलं आणि पुढील भागात काय घडेल, त्याची कारणमीमांसा एवढं अगदी स्पष्ट करणं इथपर्यंत फॅन्स ची मजल गेली. दुर्दैवाने शेवटच्या सिझनला या मालिकेने मार खाल्लंन. अर्थात फॅन्सच्या अपेक्षा जास्त होत्या. ज्या तर्हेने मालीका उत्तरोत्तर रंगत गेली त्याप्रमाणात शेवट फॅन्सना आवडला नाही. तरीही मालिका संपल्याची चुटपुट मात्र लागून राहिलीच. अतिरेकी हिंसा हा एक या मालिकेचा टीकेचा विषय झाला होता. अत्यंत क्रूर पद्धतीची हिंसा यात दाखवली गेली आहे. बघताना अक्षरशः अंगावर काटा येतो. सुरवातीला मला अजिबात आवडायचं नाही. पण हळूहळू सवय झाली. आणि नंतर नंतर तर अगदी उत्सुकतेनं मीही पुढील भागांची वाट पाहायला लागले. यात जस राजकारण, घराण्यांचा संघर्ष आहे तसंच काळी जादू, अमानवीय शक्ती, आग ओकणारे ड्रॅगन्स असेही प्रकार पाहावयास मिळतात. पण म्हणून मालिका कुठेही कंटाळवाणी न होता उलट अधिकच रंजक होत जाते.

दोन्ही गोष्टी एकदम आठवायचं कारण या दोन्हीतही मला काही साम्य आढळली.

तुंबाडचे खोत कादंबरी एकदा वाचायला घेतली कि अधाशासारखी वाचून मगच खाली ठेवली जाते. गोष्ट एवढी छान रंगवलेली आहे कि प्रत्यक्षात तिथे असल्याचा भास होतो. जणू एखादा चित्रपट नजरेसमोर चालू आहे. जशाच्या तश्या व्यक्तीरेखा, गावं, घडत असलेल्या घटना आपल्या डोळ्यासमोर येतात. GOT च पण तेच होत. एक भाग बघून समाधान होत नाही. पुढे काय होणार याची उत्सुकता कायम राहते. अगदी सुरवातीला जेव्हा GOT प्रदर्शित झाली तेव्हा मी नव्हती पहिली पण जेव्हा पहिली तेव्हा मात्र एका पुढे एक असे सलग सगळे भाग संपवून पुढच्या भागांची वाट बघायला लागले. आपण प्रत्यक्षात तिथे असल्याचा भास इथेही होतो. कादंबरी आणि मालिका हे दोन्ही पूर्ण वेगळे प्रांत असले तरीही हि जाणीव निदान मला तरी दोन्ही वेळा झाली. अगदी GOT मध्ये जेव्हा आर्या नाईट किंगला मारते तेव्हा आपण या घटनेचा साक्षीदार असल्याचा फील येतो.

अतिरेकी हिंसा हा GOTचा टीकेचा विषय आहे. GOT मध्ये म्हणजे अगदी एकेमकांचे गळे चिरण ते डोळे फोडणं प्रत्यक्षात घडावं असं चित्रण केलं आहे. येता जाता चाकू भोसकून मारणं म्हणजे तर अगदी शेम्बड़ पोर पण करेल इतकं सहज दाखवलाय. प्रत्येक भागात कुणाचा ना कुणाचा खून होणं हा जणू अलिखित करारच. तुंबाडचे खोत मध्ये एवढा अतिरेक नसला तरीही दादा खोतांनी म्हाताऱ्याचा बळी देणं, भागीचे केस भादरण किंवा जमावाने वखार जाळून त्यात भिकापाचा मृत्यू होणं या घटना देखील अंगावर शहारे आणतात.

दोन्ही मध्ये असलेला प्रणय. तुंबाडचे खोत मध्ये काही ठिकाणी प्रणयाचे सविस्तर वर्णन केलेले आहे. टेम्भ्यात जाणे याचा अनेक ठिकाणी उल्लेख येतो. कितीतरी जणांची दुसऱ्या बायकांशी लफडी असलेली दाखवालयेत. आणि राजरोसपणे सगळे व्यवहार चालू असलेले वाटतात. GOT म्हणजे ब्लु फिल्म बघतोय कि काय वाटावे इतके न्यूड सिन त्यात आहेत. जसे एखादा खून झाल्याशिवाय एपिसोड संपत नाही तसाच एखाद प्रणयदृश्य झाल्याशिवाय एपिसोड झाला असं वाटत नाही इतकि प्रणयदृश्य यात आहेत.

आणखी एक समान मुद्दा मला जाणवला तो म्हणजे असंख्य पात्र. तुंबाडचे खोत मध्ये असंख्य पात्र येत राहतात. ३ ते ४ पिढ्यांची कथा असल्याने प्रत्येक पिढीप्रमाणे पात्रांमध्ये वाढ होते. कुठेही उगाच घुसडल्यासारखं एकही पात्र नाही. इतकी पात्र असून देखील प्रत्येकाचं दुसर्याशी असलेलं नातं स्पष्ट आहे. कधी कुठून अचानक उगवत नाही. नवीन पात्र कथेत आलं कि त्याची बॅकग्राऊंड कथेत चपखलपणे मांडलेली आहे. तीच गोष्ट GOT ची . यातदेखील असंख्य पात्र आहेत. कधी कधी एखाद पात्र अख्खा सिझनच्या सिझन कुठेही फिरकत नाही. तरीही पुढच्या वेळी हा कोण? कुठून आला? असा प्रश्न पडत नाही. त्या त्या प्रसंगी ते ते पात्र कथेत येत. इथेदेखील आपण कुठल्याही पात्राशी गोंधळात नाही. एकूण खूप पात्र असून देखील कुठच्याही गुंतागुंत न करता एकमेक्नाशी संबंध ठेवून कथा छान फुलवली आहे.

साहस हा विषय देखील असाच. GOT मध्ये पूर्ण राजकारण आणि सिंहासनाचा खेळ असल्याने सगळेच शूरवीर, तलवारबाज, साहसी दाखवले आहे. ठराविक मोठ्या लढाया आणि शिवाय बारीक सारीक छोट्या लढाया. पण त्यामुळे सगळेच साहसी वीर. तुंबाडचे खोत मध्ये बजापा साहसी दाखवलाय. जो अगदी डुक्कर हुंगून गेलं तरी घाबरत नाही कि बिबट्याशी दोन हात करायला देखील घाबरत नाही. तसाच विश्राम. जो पोलिसांचा मार खातो पण वाकत नाही. स्वातंत्र्यासाठी सहजपणे आपलं आयुष्य दान करून टाकतो.

तुंबाड हि कुणा एका हिरो भोवती फिरणारी कथा नाही. ती एका घराण्याच्या चढ उताराची कथा आहे. कुणा एकाच पात्राला यात महत्व नाही. तरीही अगदी विचारच करायचा तर नरसू या पात्राचा यात जास्त सहभाग आहे. एकूण कथेत नरसू बरेच ठिकाणी येतो. खरं तर त्यांच्या पिढीची कथा सुरु झाल्यावर नरसू शिवाय पान हालत नाही. घराण्याची असलेली हि कथा मधेच अचानक नरसूची होऊन जाते. GOT पण तसच आहे. कुणा एकाची हि कथा नाही. तरीही शेवट शेवट हि जॉन स्नो ची कथा होत जाते. पण सुरवातीला मात्र कुठेही याचा मागमूस येत नाही. प्रत्येक पात्र त्याची कथा, त्याचा प्रवास, त्याची जडघडण यात अतिशय सुंदर रित्या दाखवली आहे.

असो सध्या एवढे बास. मला वाटलं त्याप्रमाणे मी लिहिलं. हे परीक्षण नव्हे. श्री ना पेंडसे किंवा जॉर्ज आर आर मार्टिन यांच्या पुस्तकांच परीक्षण करण्याएवढी मी मोठी नक्कीच नाही. तेव्हा जे जस वाटलं ते लिहिलं.