फाटक्या

३-४ दिवस मस्त सुट्टी जुळून आली होती . . आणि पुढे आम्ही टाकली होती . . गेले ८ महिने निस्ते काम काम काम याच्यातच घालवले होते . अगदी रविवारी पण काहीना काही काम काढून एक्स्ट्रा पैसा मिळवण्याच्या मागे होतो . पण आता कंटाळा नुसता भरून राहिला होता सगळी कडे . सो . बेंगलोर ला जायचं ठरलं . कॉलेज ची १-२ कार्टी होतीच तिथे . त्यांना फोनाफोनी झाली . आणि २ दिवस बेंगलोर -मैसूर ट्रीप . आणि एक दिवस त्यांच्या रूम वर बसून ओल्ड मंक आणि तंदुरी चिकन ची आराधना . असा फक्कड प्रोग्राम ठरला होता . . त्याप्रमाणे बुधवार संध्याकाळी मी न आकीब बस मध्ये चढलो होतो .

हा माझा शाळेपासूनचा मित्र . . मैत्रीला सुरुवात झाली पाचवी मध्ये . आम्हाला कन्नड विषय सुरु झाला होता . . जो अतिशय रटाळ वाटे . त्यात शिकवणारी बाई फक्त धडे वाचून जात असे . काय घंटा कळणारे अश्याने . आणि तेव्हा आम्हाला . एक हुशार मुलगा आणि एक साधारण पास क्लास मुलगा एकत्र बसवत . तिथेच हा भेटला . आणि एक गोष्ट दोघांच्या लक्षात आली होती . त्याचं कन्नड भन्नाट होतं . त्याची आई कन्नड माध्यमात शिकली होती . . आणि मुख्य म्हणजे शिकली होती . . इतर विषयात मी वस्ताद होतो . इंग्रजी हिंदी इतिहास या विषयांना कधी पक्की वही केलीच नाही . परीक्षेच्या २-३ दिवस आधी पुस्तक वाचायचं . आणि त्यावर नुसता पेपर भरत जायचा. हे विषय कधी पाठ करून जायचे नाहीत . हे घरातच शिक्षिका अस्ल्युअमुले समजलं होतं . मिळायचे ८५-९० . सो . परीक्षेच्या वेळेस एक ठराव पास झाला आमच्या दोघात . . बाकीच्या विषयात मी त्याला ७०+ घेऊन जाणार . तो मला कन्नड मध्ये ७०+ घेऊन जाणार . सिम्पल डील होती . आणि दहावी पर्यंत यात कधी खंड पडला नवता . .

त्यानंतर दोघांनी मिळून नुसता धिंगाणा घातला होता शाळेत . . आणि एवढं करून परीक्षेत व्यवस्थित फर्स्ट क्लास येत होतो , वर मिळेल त्या खेळात आणि स्पर्धेत उतरायचो . त्यामुळे कुठलेही टीचर काही करू शकत नवते आम्हाला . .
आता हाच मुलगा माझ्या बाजूला बसला होता . . या अतिशय जवळच्या मित्रांचं एक बरं असतं . ६-६ महिने भेटलो नाही , बोललो नाही तरी काही फरक पडत नाही . अगदी २ गल्ल्या सोडून घर आहे . तरीही भेट नाही होत . पण तरी भेटतो तेव्हा अगदी नॉर्मल चाललेलं असतं सगळं . . तोच दंगा , तीच चेष्टा मस्करी , आणि अगदी तेच काळजीचे शब्द . "आदी . साले सिगरेट कम कर . धुवे मे मर जाएगा साले खास खास के " आणि आमचं निलाजरेपणाने त्याला उडवून लाऊन विषय भलतीकडे वळवणे . सगळं अगदी रोज भेटत असल्यासारखं . .

सीबीटी हून बेंगलोर बस पकडली . ड्रायवर च्याबाजुला इंजिन कवर वर बसलो होतो . थंडीचे दिवस असल्यामुळे बुडाखालूनमिळत असलेली उब मस्त वाटत होती . आणि ड्रायवर , कंडक्टर दोघेही गप्पिष्ट होते . . मस्त गप्पा मारत दंगा करत चाललं होतं सगळं . आणि तेवढ्यात त्याच्या घरून फोन आला . . चेहरा अगदी काळवंडला त्याचा एकदम . .
"क्या हुआ?
" फाटक्या को फोन लगा. नंबर है तेरे पास? "
समजलो काय समजायचं ते . . इकडून तिकडून नंबर मिळवून फोन लावला . .

"बोला मराठे साहेब . एवढ्या रात्री काय काम काढलात . " जवळपास ११ वाजता फोन केला तरी ह्या माणसाचा आवाज जराही दमलेला नवता . .
"माशिदिसामोरचे मकानदार माहिती आहेत का? " मी
"हो . स्टेट बँक वाले ना? " फाटक्या

"हो . बायको गेली त्यांची . .पहाटे बिस्ती ला बोलवा . आणि तुमची नेहमीची मंडळी पण सांगा . " मी
"ठीक आहे . . तुझ्या बाबांना पण मीच सांगतो . . तू आता फोन नको करूस . घरी पोच . " फाटक्या .

फाटक्या . . किंवा अतुल फाटक . . अर्धं गाव याला केबल वाला म्हणून ओळखतं . . हे डिश टीवी प्रकरण मोठं व्हायच्या आधी याचा हाच धंदा होता . आता टाटा स्काय चा डीलर आहे . . तसा हा त्याचा मोकळ्या वेळेतला धंदा आहे . . मुख्य उद्योग . लोकांना अंत्यसंस्कारात मदत करणे .

प्रत्येक गावात असा एक तरी मनुष्य असतो . जो गावातल्या प्रत्येक अंत्यसंस्कारात पुढाकार घेतो . घरातली मंडळीना जेव्हा हि दुखद बातमी कळते , तेव्हा पहिला ते या माणसाला बातमी पोचवतात . पुढे तिरडी बांधण्या पासून ते स्मशानात दहन /दफन करण्यापर्यंत सगळे सोपस्कार हा पूर्ण जबाबदारीने पार करतो . .आता गाव संस्कृती ज्यांनी पहिली आहे त्यांना असा एक तरी माणूस नक्कीच आठवेल . नाही तर च्यायला एका बिल्डींग मध्ये वर्षानुवर्ष राहून एकमेकाची नावे कळायची मुश्किल आजकाल . . बरं हे सगळं तो पैश्यासाठी करतो का? तर नाही .

"मयताला खांदा दिला कि चार धाम केल्याचं पुण्य मिळतं लेका . कोणाकडे मयताच्या लाकडाला पण पैसे नसतात . तेवढाच आपला हि दानधर्म रे . तुम्ही गरिबाला खायला देता , त्याच्या पोरांना शाळेला पाठवता , फी भरता , पुस्तकं देता , आम्ही मयताला सगळं करतो . हे पण कोणी तरी केलंच पाहिजे ना? अरे अद्द्या सांगतो तुला . . आमच्या अज्ज्याच्या वेळेस सगळी मिळून ९ माणसे होती रे , आयुष्य भर भांडला साला सगळ्यांशी , ते संत म्हणाले ना . इथली पापे इथेच फेडावी लागतात . ती अशी. अरे स्मशानापर्यंत खांदे द्यायला लोक कमी पडले रे . तेव्हा पासून माझा बा गावात सगळ्या मयताला जातोय . आणि मी पण जातो . आणि पैश्याचं म्हणालास तर पडून आहे रे . आज आहे उद्या नाही . . कुठे तरी लोकांच्या उपयोगी पडावं . . लोक बामन बामन म्हणून आधी पाया पडत होती . आता जवळ पण करत नाहीत . भिक मागायची पण पंचायत करून ठेवले साली या जातीने . . असो . भोगतोय इथेच . . काय बरोबर ना? "

हि अशी माणसे . . याच्या बरोबर अजून ३ लोक असत . पांढरा बोडस (तरुणपणी टायफाईड झाला , आणि त्यानंतर हा माणूस कातडीचा रंग जाउन अक्षरशः पांढरा पडत गेला ) , लाकूड भिडे आणि मराठे मेस्त्री . . यातील बोडस हा स्टेशनरी दुकान चालवतो . भिड्या जळावू लाकडं विकतो , आणि मराठे लेथ मशीन चालवतो . . पण जवळपास च्या १०-१५ गल्ल्यात कोणी गेलेलं समजलं . मग तो हिंदू जैन मुस्लिम लिंगायत बेडर किंवा आणखी काहीही असो . हे हजर. अगदी कित्येक वेळा न बोलावता हि .

हि सगळी पन्नाशी उलटलेली माणसं . पण गावातली पोरं पण एकेरी हाक मारायची . हे लोक राहायचे हि तशेच . कुठे जाताना वाटेत पोरं दिसली कि त्यांच्यात खेळ , कुठे कोणाला पकडून त्याची बोटंच मोड , कोणाला दोन्ही कानाच्या बाजूला धरून उचलून 'सूर्य दाखव' आणि नंतर सगळ्यांना लीम्लेट किंवा अर्काच्या गोळ्या दे , असले प्रकार करत जाणारा असेल कोणी तर तो दोस्तच नाही का? आणि दोस्ताला कोण अहो जहो करतं?

तर रात्री १ च्या सुमारास आम्ही घरी पोचलो . फाटक्या आणि मकानदार (आकीब चे वडील ) बाहेरच थांबले होते आमची वाट बघत . . जबरदस्तीने खायला घातलं दोघानाही . आणि मग मुख्य चर्चा तिथेच सुरु झाली . . कधी उचलायचं आहे . नातेवाइक कधी पर्यंत येणार . . इत्यादी . . पण मला भीती हि होती . कि नवीन आलेला मौलवी या "बामणांना " या सगळ्या प्रकारात पुढे येऊ देईल का . .

झोप येण्याची शक्यता नवतीच . . आकीब रडत नवता . . पण काही बोलतही नवता . एकटाच शांत उभा होता गच्चीवर जाउन . घरात रडारडी करून दमलेल्या बायका हळू हळू झोपी चालल्या होत्या . . मित्राच्या वडिलांना एक-दोन तास झोप घ्यायला सांगून मी पण गच्चीवर गेलो . .
हे सगळं होई पर्यंत ३ वाजले होते . . पहाटेच्या अजान पर्यंत आम्ही तिथेच उभे होतो . एक शब्द नाही दोघांच्या तोंडून . मधेच जाऊन तो सिगरेट चं पाकीट घेऊन आला माझ्याच बेगेतून . पुढचे दोन तास फक्त तेवढीच काय ती हालचाल . .

पहाट झाली तशी सगळे लोक यायला लागले परत . आवराआवरी सुरु होईल म्हणून त्याला खाली पाठवलं . घरी जाउन पटकन आंघोळ उरकली . आणि निघणार तेवढ्यात मागून बाबांचा आवाज . . " थांब रे , भिडे अन बोडस इथेच येतेत . सगळे एकत्र जाऊ . . फाटक्या येईल तिथेच . ."

थोडा वेळ थांबून निघालो . फाटक पोचला होताच तिथे . त्याने बिस्ती ला पण बोलावलं होतं . . बिस्तीची बायको आणि बहिण यांनी मिळून मित्राच्या आईला शेवटची अंघोळ घातली अन तो देह अगदी सजवला होता फुलांनी , दागिन्यांनी . . मित्राच्या वडिलांनी एक गोष्ट चांगली केली होती . . सगळ्यांनी सकाळी नाश्ता केल्या शिवाय कोणत्याही कामाला हात लाउ नये असा दम भरला होता . . चाची ला लोकांना खायला करून घालायला खूप आवडायचं. अगदी आपले पदार्थ सुद्धा त्यांनी शिकून घेतले होते . . इतकी सुंदर गुळाची पोळी करायच्या . वाह . . असो . .
शुक्रवारचा दिवस होता त्यामुळे दुपारचा नमाज संपवूनच बाहेर पडू असं ठरलं सगळ्याचं मिळून . वेळ जवळ आली तसं मौलवी आणि त्यांचे ते " जमात के लोग " पण आले . . आणि होऊ नये तेच झालं . आल्या आल्या त्याने आम्हा ६-७ लोकांना बाजूला व्हायला सांगितलं . . आणि आम्ही झालो देखील . अपेक्षितच होतं . पण त्यानंतर जे झालं ते कधीच अपेक्षित नवतं . . कोणी हातच लावला नाही पुढे येउन . कोणीच उचलायला पुढे येईना . . तेवढ्यात तिथेच राहणारा एक म्हातारा पुढे होऊन म्हणाला . . "साब ये ४-५ लोग हर मय्यत मी आते . और येइच लोग उठाते . . बेटोंको सिर्फ हाथ लगाने दो . बाकी फिर ये लोग देख लेंगे . . इनके ये बम्मन लोगां बहुत पेढेसो रेहते . आपसे भी ज्यादा . उठाने दो इनको वरना और कोई हाथ नही लगेगा . . "

इतर वेळेस अगदी शांतपणे आपली कामं उरकून निघणाऱ्या फाटक्या च्या डोळ्यात पहिल्यांदा पाणी बघितलं त्या दिवशी . .