अरबी समुद्राची राणी

पराग१२२६३'s picture
पराग१२२६३ in भटकंती
29 Apr 2022 - 9:08 am

कोची-एर्नाकुलम ही केरळमधील महत्वाची शहरे असून अलीकडील काळात त्यांच्या विकासाचा वेग झपाट्याने वाढला आहे. कोची-एर्नाकुलमच्या आसपास अनेक विशेष आर्थिक क्षेत्र स्थित आहेत. त्याचबरोबर कोची हे दक्षिण भारतातील एक मोठे नैसर्गिक बंदर असून नौदलासाठी आणि व्यापारी कंपन्यांसाठी युद्धनौका आणि अन्य जहाजे बांधणारी कोचीन शिपयार्ड लिमिटेडची मोठी गोदी इथे आहे. इतकेच नव्हे तर भारतीय नौदलाच्या दक्षिण विभागाचे मुख्यालय, तेलशुद्धिकरण प्रकल्प, केरळ उच्च न्यायालय अशा अनेक महत्वाच्या संस्थाही इथे आहेत. कोची आणि केरळला भेट देणाऱ्या परदेशी पर्यटकांचीही ये-जा वाढत गेल्यामुळे कोचीच्या विमानतळाला आंतरराष्ट्रीय विमानतळाचा दर्जा मिळवण्यात फार वेळ लागला नाही. या दोन्ही शहरांमध्ये सतत वर्दळ असली तरी गोंगाट, सार्वजनिक अस्वच्छता जाणवली नाही. सुंदर, प्रशस्त, स्वच्छ आणि खड्डेविरहित रस्ते, टुमदार बंगले, नारळ-केळीच्या बागा, सुंदर समुद्रकिनारा अशा अनेक वैशिष्ट्यांनी कोचीला Queen of the Arabian Sea हा खिताब मिळवून दिला आहे. आज कोचीतील अनेक जण व्यवसाय-नोकरीच्या निमित्ताने आखाती देशांमध्ये गेलेले आहेत.

स्वातंत्र्यापूर्वी कोची हे एक संस्थान होते. ब्रिटिशांनी या शहराचे नाव कोचीन असे केले होते, मात्र 1996 मध्ये या शहराला त्याचे जुने नाव – कोची असे दिले गेले. आज कोची शहर एर्नाकुलम जिल्ह्याचा भाग आहे. कोची बंदराच्या किनाऱ्यावरील भाग मुंबईतील चौपाटीप्रमाणे विकसित करण्यात आलेला आहे. त्याला नावही Marine Drive असेच दिले गेले आहे. या ठिकाणी बसून बंदर आणि तिथे उभी असलेली वेगवेगळी जहाजे न्याहाळता येतात. या ठिकाणी बोटीत बसून बंदरात फेरफटका मारण्याचा मोह न आवरल्याने आम्हीही एका बोटीवर स्वार झालो. एखाद्या मोठ्या बंदरात फेरी मारण्याची ती आमची पहिलीच वेळ होती. त्यामुळे आम्ही खूपच उत्साहित झालो होतो. या एक तासाच्या फेरफटक्यात बंदरात नांगरलेली विविध प्रकारची प्रचंड आकाराची जहाजे जवळून पाहता आली. त्यावेळी बोटीत असलेला गाईड त्या जहाजांविषयीची माहिती देत होता. एका आलिशान जहाजाच्या जवळ पोहचल्यावर गाईडने सांगितले की, ती लक्षदिपसाठीची cruise ship आहे. कोचीहून लक्षदिपच्या राजधानीकडे, कवराट्टीकडे ये-जा करत असते. त्यावेळी दूर सागरातून निघालेले एक महाकाय जहाज नजरेस पडले. संथपणे आपल्या प्रवासाला निघालेले ते जहाज बराच वेळ एकाच जागी थांबल्याचा भास होत होता. आपण फेरफटका मारतो, ते बंदर कोचीचे मूळचे बंदर आहे. भारतीय अर्थव्यवस्थेचा जसजसा विकास होत राहिला, तसतशी कोची बंदरातून होणारी व्यापारी जहाजांची वाहतूकही वाढत गेली. एकीकडे हे होत असतानाच भारताच्या सुरक्षेला आणि हिंदी महासागरातील राष्ट्रहितांना धोके वाढू लागल्यामुळे त्यांच्याशी सामना करणे शक्य व्हावे, या हेतूने कोचीतील भारतीय नौदलाच्या तळाचाही विकास करण्यात येऊ लागला आहे.

कोचीमध्ये पाहण्यासारखी बरीच ठिकाणं आहेत; पण आमची कोचीला ती धावती भेट असल्यामुळे सर्वच ठिकाणं नाही पाहता आली. मात्र कोचीमधील ज्यू धर्मियांचे सिनेगॉग पाहता आले. खूप पूर्वीपासून कोचीमध्ये ज्यू धर्मीयाचे वास्तव्य आहे. त्यांना तिथे Cochin Jews म्हणून ओळखले जाते. कोचीमध्ये स्थायिक झाल्यावर त्यांनी आपली प्रार्थनास्थळे – Synagogue इथे उभारण्यास सुरुवात केली. 12व्या शतकात त्यांनी कोचीमध्ये काही Synagogue बांधली होती. त्यातील काही Synagogue अजून अस्तित्वात आहेत. त्यांच्यापैकी एक Synagogue परदेसी सिनेगॉग म्हणून ओळखले जाते. 16व्या शतकात युरोपमधून कोचीत स्थलांतरित झालेल्या ज्यूंनी ते सिनेगॉग बांधले होते. त्यावरूनच त्याला परदेसी सिनेगॉग असे नाव पडले. परदेसी सिनेगॉगमध्ये अनेक ऐतिहासिक वस्तू प्रदर्शित करण्यात आलेल्या आहेत. त्यापैकीच एक आहे सिनेगॉगला भेट मिळालेला सुवर्ण मुकुट. त्याचबरोबर 10व्या शतकात तयार करण्यात आलेले आणि तमीळ भाषेत लिहिलेले दोन ताम्रपटही इथे ठेवलेले आहेत. त्यावेळी मलबार किनाऱ्यावर तमीळ राजघराण्याचे राज्य असल्याचे त्यावरील उल्लेखावरून समजते. या सिनेगॉगचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे यात 18व्या शतकात बसवलेल्या चिनी मातीच्या फरशा. या फरशांवर खास चिनी शैलीत चित्रे रंगवण्यात आलेली आहेत. एक घड्याळाचा टॉवरही 18व्या शतकातच इथे उभारला गेला. आज कोचीमध्ये वापरात असलेले हे एकमेव सिनेगॉग आहे.

कोची म्हटले की पटकन आठवतात ती तेथील वैशिष्ट्यपूर्ण मासेमारीची चिनी जाळी म्हणजेच Cochin nets. ही जाळी नेहमीप्रमाणे समुद्रात फेकून मासेमारी केली जात नाही, तर किनाऱ्यावर बसवलेल्या बांबूपासून तयार केलेल्या संरचनेला जाळे बांधले जाते. भरतीच्यावेळी बांबू खाली करून जाळे पाण्यात सोडले जाते आणि भरती कमी होत जाताना जाळे तिथल्या तिथेच वर उचलले जाते. मात्र अशा प्रकारचे जाळे ठराविक मर्यादेपर्यंतच खोल जात असल्यामुळे त्याद्वारे मासे पकडले जाण्याचे प्रमाण मर्यादितच असते. तरीही या जाळ्यांनी कोचीला एक वेगळी ओळख करून दिली आहे, हे नक्की.

कोचीमधील जेमतेम एक दिवसाच्या वास्तव्यात तेथील अस्सल इडली, डोसा या पदार्थांचा आस्वाद घेता आला. रोज पोळी-भाजी, आमटी-भात असे जेवण्याची सवय असलेल्या आम्हाला सकाळी नाश्त्यापासून रात्रीच्या जेवणापर्यंत इडली-डोसेच खावे लागले. मर्यादित वेळेत कोची पाहण्याचा जो अनुभव मिळाला, तो नक्कीच आनंददायक होता. तिथं अजून राहावं आणि कोची शहराला अजून पाहता यावं असं वाटत होतं. म्हणूनच परतीच्या प्रवासातच एक संकल्प सोडला – या सुंदर अरबी समुद्राच्या राणीला पुन्हा एकदा शांतपणे भेट देण्याचा.

Link
https://avateebhavatee.blogspot.com/2022/04/blog-post_29.html

प्रतिक्रिया

Nitin Palkar's picture

5 May 2022 - 7:31 pm | Nitin Palkar

थोडक्यात पण छान वर्णन.

sunil kachure's picture

5 May 2022 - 9:32 pm | sunil kachure

छान वर्णन.

निनाद's picture

6 May 2022 - 7:48 am | निनाद

Cochin Shipyard Limited द्वारे विमानवाहू युद्धनौका INS विक्रांत तयार होते आहे. ही गुगलवर पाहता ही येते.
ही स्वदेशी बनावटीची आहे. आणि यानंतर यापेक्षा मोठी INS विशाल पण बनवली जात आहे.

पराग१२२६३'s picture

8 May 2022 - 4:29 pm | पराग१२२६३

विशालचं काम अजून सुरू झालेलं नाही. त्याची नुसती चर्चा सुरू आहे.

निनाद's picture

9 May 2022 - 9:21 am | निनाद

INS विशाल नियोजित डिझाइन टप्पा पार करते आहे. याची बांधणी कोचीन शिपयार्ड लिमिटेड करणार आहे. १३ मे २०१५ रोजी, संरक्षण संपादन परिषदेने (डीएसी) आयएनएस विशालच्या प्रारंभिक बांधकाम नियोजन प्रक्रियेसाठी पैसे दिले आहेत. भारतीय नौदलाने मानवरहित आणि मानवरहित दोन्ही विमाने सामावून घेण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल केले आहेत.

अमरेंद्र बाहुबली's picture

6 May 2022 - 12:04 pm | अमरेंद्र बाहुबली

छान लेख नि वर्णन