वैनी........२ (अंतीम)

त्यानंतर मधून मधून संध्याकाळी परड्यात वैनी दिसू लागली . कधी विहिरीवर पाणी भरताना तर कधी झाडताना . ती दिसली की आम्ही मोठ्ठ्यानं गलका करू, "वैनी अंजीर , वैनी अंजीर ." ती बिचारी अंजीर ओच्यात वेचून घेऊन येई . आमचा अंजीरांचा खुराक पुन्हा सुरु झाला . काही दिवसात आमची आणि वैनीची गट्टी जमली. अलीकडे बळवंतराव लवकर घरी येई . मग तो आणि वैनी फिरायला बाहेर पडत. ती दोघं निघाली की इकडे सरूच्या तोंडाचा पट्टा चालू होई , " आता आइसक्रीम खातले , आमका नाय देवचे . परवा ह्यो गुळयाचे भजे घेऊन इल्लो . खोलीत जाऊन दोघा गुपचूप खाय होती . आमका एक पण देउक नाय , माका वास इलो. खावा खावा, किती खातलास ते " वगैरे वगैरे . आमचा चांगला टाईम पास होई . पण हे फार काळ चाललं नाही . वर्षभरात लग्नाची नवलाई संपली आणि बळवंतराव पुन्हा उशिरा घरी येऊ लागला . वैनी रोज संध्याकाळी परडं झाडताना दिसू लागली .
वैनी एकदम साधी होती . लग्न होईपर्यंत ती एकदाही तिच्या खेड्याबाहेर गेली नव्हती . त्यामुळे तिला आमच्या गावातल्या सगळ्याच गोष्टींच अप्रूप वाटे . आमच्यापैकी कुणी मुंबईला किंवा कोल्हापूरला वगैरे जाऊन आल्याचं कळलं की त्याला तिथले रस्ते , दुकाने, बिल्डीन्गी, पार्कं वगैरे बद्दल ती विचारत बसे. एकूणच तिला लहान मुले आवडत. पण तिथून आल्यावर सगळी मोठी मुलं विचारत, ' काय रे ? वैनी बरोबर गूळ काढी होतं काय ?"
याचा अर्थ कळत नव्हता , घरी विचारायची तर सोयच नव्हती. पण मैदानात होत असलेले बदल हळू हळू लक्षात येवू लागले होते . मुलं गावकरणीच्या परड्याला लागून व्हॉलीबॉल खेळू लागली. वैनी परडं झाडायला आली की कुणाच्या न कुणाच्या हातून बॉल हमखास सुटून परड्यात जाई आणि पोरं " वैनी बॉल बॉल "करून ओरडत आणि मोठ्ठ्याने हसत . काही दिवसात गावकारीण , जी संध्याकाळी कधी बाहेर दिसत नसे, ती बाहेर येउन बसायला लागली . आणि बॉल परड्यात आला की मुलांवर डाफरू लागली . ती वैनीवरसुद्धा चिडत असे . गावाकारणीला चिडताना पूर्वी कधी पाहिलं नव्हतं . पण काही वेगळं घडत होतं खरं . ते समजायला मी अजूनही लहान होतो.
सुट्टी लागली . एक दिवस दुपारी घरी माळा आवारत असताना जुने पेपर ,पुस्तके, फायली असा खजिना हाती लागला . त्यात एक भन्नाट गोष्ट सापडली . राजा रविवर्म्याची कॅलेंडरं आणि चित्रं . अशी चित्र की आई बाबांची चाहूल जरी लागली की पटकन लपवावीशी वाटणारी . माझा रिकामा वेळ कुणाच्या नकळत ती निरखण्यात जाऊ लागला. ती बघण्यासाठी मी मुद्दाम वेळ काढू लागलो . बाई किंवा स्त्री ची नव्यानं ओळख घडत होती आणि स्वतःच्या शरिराचीदेखील . आपण इतके दिवस कित्ती बावळट होतो हे समजलं . सगळ जग नवीन दिसू लागलं . नवी दृष्टी मिळाली .
सुट्टी संपल्यानंतर पुन्हा संध्याकाळचं खेळाचं रुटीन चालू झालं . आता मात्र वैनी वेगळीच भासू लागली . वैनी दिसायला जरी सुमार असली तरी पुढं मागं भरलेली होती. पुष्कळाच जणू . तिच्यापुढे रविवर्माच्या चित्रातील नायिका झक मारतील . कितीही व्यवस्थित पदर घेतला तरी हे सर्व लपण्यासारखं मुळीच नव्हतं . मुलांची व्हॉलीबॉल खेळायची जागा का बदलली असावी , वैनी दिसताच मुलं बॉल बॉल का ओरडतात, गूळ काढणं म्हणजे काय अशा कितीतरी प्रश्नांची उत्तरं मला आपोआप कळली . आता चिंचा आवडेनाशा झाल्या . सारखा अंजीर मागायला जाऊ लागलो. वैनी काहीतरी मला विचारत असे पण माझं लक्षच नसे . नजर अंजीर सोडून भलतीकडे भिरभिरत असायची . वैनी अजून मला लहानच समजत होती . पण तिच्याकडे बघितल्यावर माझी कानशिलं चांगलीच तापत असत . मला मिसरूड फुटू लागलं होतं . गोट्या , काजी हे खेळ चिल्ल्यापिल्ल्यांचे वाटायला लागले . व्हॉलीबॉल खेळणं प्रतिष्ठेचं वाटू लागलं . मी माझा ग्रुप बदलला . हळूहळू चुकत माकत मीही खेळायला लागलो . उंची ताडमाड वाढली होती. लवकरच मी पट्टीचा व्हॉलीबॉलपटू झालो . पण तरीही मला कच्चा लिंबू गणलं जाई . गेम झाला की सगळे एका कोपऱ्यात चकाट्या पिटत बसत पण मला मात्र घरी पिटाळत. खूप वाईट वाटे . त्या अड्ड्यात सामील व्हायला काय वाट्टेल ते करायला मी तयार होतो पण मार्ग सापडत नव्हता.
गणिताच्या पुस्तकातून जर रविवर्मा अभ्यासला तर परीक्षेत काय होणार ? व्हायचं तेच झालं होतं . सातवीच्या परीक्षेत मार्क कमी पडले होते . आता आईला माझं संध्याकाळचं खेळायला जाणं खटकू लागलं . "कुठं त्या उनाड मुलांच्या नादी लागतोस , वाया चाललायास " वगैरे वगैरे संभाषण रोजचं झालं . शेवटी वैतागून बाबांनी परुळेकर सरांचा क्लास चालू केला . आठवड्यातले तीन दिवस संध्याकाळी ६ ते ८ मला अडकवून टाकलं . पण तरी इतर दिवशी व्हॉलीबॉल चालूच होता . मैदानावर मी व्हॉलीबॉल सकट बऱ्याच नवीन गोष्टी शिकत होतो . मी शाळेच्या व्हॉलीबॉल टीम मध्ये निवडला गेलो. जिल्हा स्तरापर्यंत जिंकून सुद्धा आलो . पण...... पण अजूनही मोठ्यांच्या गृपमध्ये माझं बस्तान बसत नव्हतं . माझी बेचैनी वाढत होती . आणि इकडे रविवर्मा जाम त्रास देत होता .
एक दिवस खेळताना माझ्याकडून बॉल सुटला आणि नेमका गावकरणीच्या परड्यात गेला . तिथं वैनी झाडत होती . सगळी मुलं धावत धावत परड्यापाशी आली. मी पुढं होतो. "वैनी बॉल" मी धापा टाकत म्हणालो . वैनीने बॉल दिला , "काय रे आज काल अंजीर मागूक येणा नाय तो? " वैनी म्हणाली . वैनीकडे बघताच माझी कानशिलं तापायाला सुरुवात झाली होती . . परड्यापाशी अख्खी व्हॉलीबॉलची गॅंग जमली होती . समोर वैनी हातात बॉल घेऊन उभी होती . वाटलं ग्रुपमध्ये खऱ्या अर्थी सामील व्हायची हीच वेळ आहे . होता नव्हता तो धीर एकवटला आणि मी बोलून गेलो , " वैनी , मला आता बॉल आवडतात . ते सुद्धा व्हॉलीबॉल सारखे मोठ्ठे . " क्षणभर शांतता पसरली . आणि नंतर हसण्याचा स्फोट झाला . वैनीने माझ्याकडे बघितले ," मोठा झालास तू " असे पुटपुटत ती मान खाली घालून घरात निघून गेली .
मी गड सर केला होता .
सगळ्यांची माझ्याकडे बघण्याची नजर एकदम बदलली. टीम मधली माझी जागा पक्की झाली . आज पहिल्यांदा गेम झाल्यावर मी सर्वांच्यात गप्पा मारत बसलो. त्या आनंदात तरंगत तरंगत उशिरा घरी आलो . पण रात्री झोप येईना. वैनीने आईला सांगितले तर ही भीती वाटू लागली. पण त्याहीपेक्षा वैनीचा दुखावलेला चेहरा सारखा डोळ्यासमोर येत होता . वैनीने आजपर्यंत माझ्यावर निष्पाप माया केली होती . तिच्याशी असं वागायला नको होतं. चूक घडून गेली होती . त्यावेळी मोठ्या विजयी विराप्रमाणे हसलो पण आता पश्चात्ताप होत होत . फुग्यातली हवाच निघून गेली .
दुसऱ्या दिवशीसुद्धा याचा विसर पडेना . खेळायला जावसंच वाटेना . वैनी दिसली तर? तिच्यापुढे जायची हिम्मत नव्हती . आजपर्यंत जी मला मुलाप्रमाणं वागवत होती तिच्याशी आपण फार चुकीचं वागलो हे कुठंतरी टोचत होतं . वैनीचं तोंड चुकवायला क्लास होताच. मी क्लासला जायला लांबचा मार्ग निवडला आणि सायकलनं गेलो . हे नेहमीचंच झालं . मी मैदानात न जाण्याचे बहाणे बनवू लागलो . आईला वाटलं , बर झालं, सुंठीवाचून खोकला गेला . तिनं कधीच खेळायला जा असा आग्रह केला नाही. पण माझा व्हॉलीबॉल बंद झाला . खेळावसच वाटेना. मी शाळेची टीमसुद्धा सोडून दिली. नंतर नववी दहावी ही महत्त्वाची वर्षं होती . दहावी नंतर कॉलेज साठी शहरात आलो आणि गावही सुटलं. फक्त सुट्टीपुरता गावाचा संबंध राहिला. परस्पर नोकरीनिमित्त परदेशात गेलो , लग्न झालं पण तेही रजिस्टर . त्यामुळे गावी यायची , फार कुणाला भेटायची वेळ आली नाही . वैनी, व्हॉलीबॉल सर्व विसरून गेलो .
पण आईनं सरू गेल्याचं सांगितलं आणि जुनं सगळं आठवलं . कितीही टाळलं तरी आई काही पाठ सोडेना . म्हणून तीस वर्षांनी मी पुन्हा पाणंदीत शिरत होतो. गावकरीण जाऊन दहा बारा वर्षे होऊन गेली होती .आजूबाजूचं गाव बदललं तरी गावकरणीचं घर होतं तसंच होतं चिंच , मैदान उरलं नसलं तरी अंजीर आपल अस्तित्व टिकवून होता . माझी चाहूल लागताच " कोण आसा ? " म्हणत वैनी बाहेर आली . वैनीचे केस आता पिकले होते. तोंडाचं बोळकं झालं होतं . बारीक झाली होती . वाकली होती . एकदम म्हातारी दिसत होती .
वैनीनं इतक्या वर्षांनंतरही मला ओळखलं ."भटाचो झिल मा रे तू? " पण मग माझे सुशिक्षित उच्चवर्गातले कपडे बघून ती एकेरीवरून अहो जाहो वर आली . " या या बसा ". मी अवघडून बसलो . "तुम्ही इलात ते ह्यांनी सांगला व्हता . मी म्हटलंय यांका ,माका भेटाक इल्याशिवाय रवाचे नाय तुम्ही. "
मला कुठं तोंड लपवू असं झालं . "घराकडे सगळा ठीक ना? बायको पोरा बरी आसत ना ? " वैनीनं चौकशी केली . मग ती सरुबद्दल गावकरणीबद्दल आणि इतरही बरंच काही बोलली . "हो नाही "याशिवाय माझ्या तोंडून शब्द फुटत नव्हता . मी खाली बघत उत्तर देत होतो . पुढं काय बोलावं ते सुचेना . वैनी जुनं सगळं विसरली असावी , पण माझ्या डोक्यातून ते जात नव्हतं . "वायज चा ठेवतंय " वैनीने असं म्हणताच मी भानावर आलो . "नको नको , उशीर झाला.निघतो मी " म्हणत मी उठलो . इतक्या वेळात वैनीच्या डोळ्यात पहायची हिम्मत झाली नव्हती . मग काय विचार आला माहित नाही ," वैनी चूक झाली , येतो मी " म्हणून वैनीचे मी पाय धरले. " अरे अरे, असू दे असू दे. सुखी राहा. येत जा इलात की " डोळ्याला पदर लावून तिनं आशीर्वाद दिला . . आणि अगदी हलका हलका होऊन मी तिथून बाहेर पडलो .