मी पाहिलेले प्रायोगिक नाटक.

माझं नाव ‍र्‍होअन तोंड्वळकर... मी नरवीर कोंडाजी शिरुडे विद्यालयात पाचवीत शिकतो. आमच्या शाळेला काहीजण नकोशि शाळा असे म्हणतात. ते खरेही आहे.
मला नाटक पहायला फ़ार आवडते. भरत जाधव आणि प्रशांत दामले मला आवडतात. सही रे सही आणि एका लग्नाची गोष्ट मी ४ वेळा पाहिलं आहे.

मला अनुभव घ्यायला फ़ार आवडतं. आणि ते लिहून काढायला.... मी एक सामान्य छोटा लेखक आहे हे मला माहित आहे पण कधीतरी तर सुरुवात करायला हवीच ना?
माझे निबंध खूप छान होतात, असं सगळे म्हणतात. मी खूप वाचन करतो. सकाळ म.टा. लोकसत्ता पुढारी लोकमत संध्यानंद केसरी तरूण भारत इतके पेपर वाचतो. स्टार माझा , झी चोवीस तास , ई मराठी आणि विशेषत: आय्बीएन लोकमत असे चॅनल पाहतो. मी मोठा झाल्यावर निखिलजी वागळ्यांसारखा किंवा राजु परुळेकरांसारखा पत्रकार लेखक होणार आहे....
माझा बंक्या नावाचा मित्र आहे, तो आठवीला आहे, त्याचा एक चुलतभाऊ मुंबईला थिएट्र करतो.. मी त्याला विचारलेलं,"थिएटरमध्ये जाऊन बसायचं असतं, माहित्येय.. हे थिएट्र करायचं म्हणजे काय असतं रे?"

"येड्या, र्‍होन्या, प्रायोगिक नाटकात काम करणे याला थिएट्र करणे असं म्हणतात...तो प्रायोगिक नाटकात कामं करतो. प्रायोगिक नाटक फ़ार भारी असतं व नुसतं नाटकात काम करणं आणि प्रायोगिक नाटकात काम करणं यात फ़ार फ़रक आहे, " बंक्यानं माहिती दिली. त्याने मुंबईला सुद्धा प्रायोगिक नाटकं पाहिली आहेत..बंक्या भारी आहे.
शिवाय त्यात हसाहशी नसते भरत जाधवच्या नाटकासारखी, रडारडही नसते फ़ारशी, असंही मला कळालं... मग अस्तं तरी काय? गाणी, नाच वगैरे अस्तात काय? "डिपेन्ड्स" बंक्या म्हणाला... म्हणजे काय देव जाणे.प्रायोगिक नाटक पाहणं म्हणजे व्यामिश्र आणि विचक्षण अनुभूती घेणं असतं, असंही त्यानं एका लेखात वाचलं होतं... म्हणजे काहीतरी लै भारी असणार इतकंच मला कळलं..

सध्या उन्हाळ्याची सुट्टी आहे आणि माझे आजोबा रत्नागिरीला मुख्याध्यापक म्हणून निवृत्त झाले आहेत.( ते पक्के मास्तर आहेत असं काका हळूच म्हणतो.) ते सध्या घरी आले आहेत..तर एकदा बंक्या त्यांच्यासमोर प्रायोगिक नाटकाचं कौतुक करत होता तर ते म्हणाले ," असतं काय रे एवढं तुमचं प्रायोगिक नाटक म्हणजे ? हे म्हणजे उगीच तुम्हा पुण्या-मुंबईच्या माणसांनी कौतुकं करून ठेवली आहेत....आमच्या जिल्ह्यामध्येही इतके उत्कृष्ट नट आणि लेखक आहेत, त्यांचं तुम्ही नका छापू काही.. पण इकडे तुमच्यापैकी कोणी ह**मु*ले तरी त्याची बातमी पेपरात.. प्रायोगिक म्हणे.."
आजोबा म्हणजे एकदम संतापलेच; जसं काही आम्हीच लगेच थिएट्र करत होतो......आणि हो, ते संतापले की तुम्ही, तुमचं असं करायला लागतात..." एकदा सांग रे तुमचं ते प्रायोगिक म्हणजे काय ते..."आजोबा.
मी आजोबांना म्हणालो, "मोठ्या शाळेत जसं मुलं शास्त्राच्या प्रयोगशाळेत प्रयोग करतात, तसं काहीतरी असेल..." बंक्या मला हसला आणि म्हणाला, "र्‍होन्या लेका तू पुण्यात असून एकही प्रायोगिक नाटक पायलं नाहीस? ह्यॅट... तुम्ही एकदा बघा तर खरं , म्हणजे कळेल काय अस्तं ते.." आजोबाही तयार झाले. मग बंक्याने प्रायोगिक नाटक कसं अस्तं, काय अस्तं कुठे असतं ते समजावून सांगायचा प्रयत्न केला. मला खूप जांभई आली आणि मी झोपलो...

दुसर्‍या दिवशी मी आणि आजोबा अशा दोघांना बंक्या प्रायोगिक नाटक दाखवायला घेऊन गेला.एका बिल्डिंगीसमोर आम्ही थांबलो. त्याच्या पार्किंगमध्ये एक माणूस टेबल टाकून बसला होता आणि लांब रस्त्यापर्यंत रांग लागलेली होती. बंक्याने आमचे तिकीट आधीच काढलेले असल्याने आम्ही तिघे जिन्याने दुसर्‍या मजल्यावर गेलो. तिथे एका स्टॅंडवरती चपला काढून दरवाज्यातल्या एका माणसाकडून तिकीट फ़ाडून घेऊन आत शिरलो.... मी आणि आजोबांनी पटकन एक खुर्ची धरली... बंक्या मला काहीतरी सांगायला खेचत होता पण मी शिताफ़ीनं खुर्ची पटकावली... आजोबांना अंधारात लवकर काही दिसत नाही. ते निमूट बसून राहिले थोडा वेळ... मग त्यांना कंठ फ़ुटला.
" अरे रोहन, त्या जाजमावर बसायचं का रे? " आजोबा. बंक्या म्हणाला," नको आजोबा. तुम्हाला त्रास होईल. जनरली ज्येष्ठ नागरिक खुर्चीत बसतात", बंक्या..," र्‍होन्या, पुढे चल." पुढे कशाला? मल कळेना.
एक पायरी उंचीचं स्टेज, पुढे एक पलंग टाकलेला होता... "हा पलंग कशाला रे " मी बंक्याला विचारलं.. आजोबा म्हणाले, " पूर्वी व्ह्यायपी लोकांना सोफ़ा असायचा, तसंच काहीतरी असेल"...माझा प्रश्न, "इथंच कोणी बसलं तर मागच्यांना नाटक कसं दिसणार?" .. माझा प्रश्न ऐकून आजूबाजूच्या दोन कॉलेजच्या मुली हसल्या... त्यांचे फ़ारोळे दात बघून मलाही हसायला आलं... बंक्या एकदम वैतागला , हळूच म्हणाला," तो पलंग हा स्टेजचाच भाग आहे, त्यावर कोणी प्रेक्षकाने बसायचे नाहीये.. त्या पलंगावरच सगळं नाटक घडणार आहे" ... पलंगावरच नाटक? काय मजा !! कसला भारी प्रयोग !!!
त्यानं मला बरंच कायकाय सांगितलं त्यावरून इतकंच कळालं की या नाटकात दोनच माणसं आहेत आणि ते स्टेजवर असण्यापेक्षा पलंगावरच जास्त वेळ असणार आहेत; ते संवादही पलंगावरूनच म्हणणार आहेत. म्हणून जवळून नाटक पाहण्यासाठी पलंगाजवळ बसणं आवश्यक होतं... " असं होय?" मग पुढेच बसू.. असं म्हणत मी बंक्याबरोबर पुढे जाऊन बसलो...

तर स्टेजवर एक पांढरा पडदा लावला होता. यावर सिनेमा दाखवणार का? असतील बहुतेक. बंक्या चिडेल म्हणून त्याला काही विचारलं नाही.मग अंधार झाला आणि म्यूझिक सुरू झालं... मंदमंद लाईट्स आले. नाटक सुरू झालं का ते काही कळेना. .. पलंगावर पांघरूण ओढून दोन माणसं झोपली होती. वाढत जाणार्‍या म्यूझिकवर पांघरूणाखाली त्यांनी थोडा वेळ डान्स केला असावा. म्हणजे असं मला वाटलं... तर त्यांचा हा पलंगावरचा डान्स समोरच्या पडद्यावरती दिसत होता.... अशी मजा होती होय? पलंगाची दृश्यं नीट समजावीत म्हणून पलंगावरती क्यामेरा लावला होता... मग डान्स संपल्यावर ते पांघरूणातून बाहेर आले. प्रकाश थोडा वाढला. त्यांनी घट्ट मिठी मारली आणि ते थोडा वेळ भांडले... मग पंख्याचा आवाज, गाडीची किल्ली विसरणं , टीव्ही चालू ठेवणं किंवा बंद ठेवणं याकारणावरून पुन्हा पुन्हा भांडत राहिले... म्हणजे ते नक्कीच नवरा बायको असावेत हे मी ओळखलं... हे सारे रुसवेफ़ुगवे काढायला त्यांनी मिठ्या मारल्या कधी एकामेकाच्या पाप्या घेतल्या. तो माणूस लेखक होता बहुतेक..काही मिठ्या मी पडद्यावर पाहिल्या, काही प्रत्यक्ष... हे सारं मोठं विचक्षण, मनोज्ञ आणि व्यामिश्र होतं. .

मला त्या मुलाचा अभिनय खूप आवडला... शारीरिक जवळीकीचा अभिनय त्याने फ़ार छान केला.... त्याच्या वाक्यावाक्याला पलंगाशेजारची प्रेक्षक मुलं खूप खूप हसत होती...टाळ्या वाजवत होती. अभिनय इतका आनंद लोकांना देऊ शकतो? किती छान... एकदा तर त्याने आपल्या टीशर्टात कापड खुपसून एका जाड्या बाईचा अभिनय केला तो खूप छान जमून आला होता. शिवाय आपल्या स्त्रीला हातावर उचलून घेणं, स्त्रीने टुणकन उडी मारून त्या पुरुषाच्या पाठीवर बसणं, तिच्या पाठीला त्याने मसाज करणं सारंच अगदी नैसर्गिक आणि निरागस... याकडे जे लोक वाईट नजरेने पाहतील तेच पापी; असा विचार मनात आल्यावाचून राहिला नाही... नाटकभर बंक्या एकाग्रतेने पलंगाजवळ बसून नाटक पाहत होता. त्याच्या एकाग्रतेचे कौतुक वाटले.. नाटक संपताना त्या स्त्री पुरुषांनी पुन्हा पांघरूणात शिरून आधीपेक्षा भारी नृत्य केले... यावेळी हुंकार , चित्कार असे पार्श्वसंगीतसुद्धा होते...

हे नृत्य म्हणजे स्त्री पुरुष मीलनाचे द्योतक असावे असे मला वाटले.स्त्री पुरुषाचं मीलन नैसर्गिक आहे, प्रत्येक जीव हा पुरुष-स्त्री बीजफ़लनातून असाच तयार होतो , हे मला ठाऊक आहे..
वनस्पतीमधलं पुंकेसर स्त्रीकेसर आणि ते बीजांड मग फ़लन आणि युग्मनज तयार होणं हे मला चांगलं कळतं. बंक्याच्या शाळेच्या जीवशास्त्राच्या पुस्तकात छान माहिती आहे.. मी कधीच वाचलेलं आहे..
ते असो.. शेवटच्या मीलन-डान्सनंतर नाटक संपले, लाईट्स आले. एका कुरळे केस प्रचंड वाढवून पाठीवर सोडलेले व डोक्यावर आडवी पट्टी बांधून आलेल्या मुलाने लेखक दिग्दर्शकाची ओळख करून दिली. बंक्या अजून पलंगाकडेच पाहत होता... मी त्याला कोपराने ढोसले... तो भावसमाधीतून जागा झाला... माझ्याकडे पाहून हसला. मी त्याला नाटक फ़ार आवडले असे दर्शवले. आता नाटकाच्या कलाकारांभोवती चाहत्यांचा गराडा पडला होता. केस विचित्र वाढवल्ली पुष्कळ थिएट्र करणारी जनता तिथं होती.. गंमत वाटली. बंक्या म्हणाला, जाऊयात आता"

मला मागे खुर्चीवरती आजोबा दिसेनात... बंक्या म्हणाला, ते मध्येच उठून निघून गेले... मागून तुला हाका मारत होते, खाणाखुणा करत होते पण तुझं लक्ष नव्हतं..लोक डिस्टर्ब होऊन त्यांना बाहेर व्हा म्हणाले, तेव्हा गेले.... मी पटकन बाहेर आलो, माझी चप्पल शोधली आणि जिन्यावरून खाली आलो तर आजोबा खाली उभे..." जीव गुदमरला " म्हणाले... मी म्हणालो, दम्याचा ऍटॅक आला की काय?.चिडले होते बहुतेक.... त्यांनी मला आणि बंक्याला कोपरापासून नमस्कार केला... आत रंगमंचाच्या ऑफ़िसच्या दिशेनं नजर टाकली आणि त्या काकांना जोरात ओरडून म्हणाले, " कसली नाटकं हो ही? चांगले संस्कार करताय हो आमच्या पोरांवर.." आतले काका फ़क्त हसले.
आजोबा घरी येताना वाटेत सतत शिव्या देत होते. "बीभत्स, अश्लील, निरर्थक आणि अत्यंत निर्बुद्ध ... हे तुमचं प्रयोगिक नाटक? का? का? का? कशासाठी करता हे?" असं खूप तळमळून विचारत होते... त्यांची तळमळही मला विचक्षण आणि व्यामिश्र वाटली.

बंक्या नंतर म्हणाला , " वयस्कर लोकांचे विचार थोडे बुरसटलेले असण्याची शक्यता असते... त्यातून अशी चिडचिड होते".. मला पटले.... "तुला ते नाटक पाहू देणार नाहीत असे मला वाटले म्हणूनच आपण लांब बसलो होतो.".. बंक्या भारी आहे असं उगेच नाही म्हणत मी.

त्या मुलाला झी टीव्हीचा सर्वोत्कृष्ट प्रायोगिक अभिनेत्याचा पुरस्कार मिळाला... त्याबद्दल झी टीव्ही, परीक्षक आणि त्या मुलाचे अभिनंदन करावेसे वाटले... बंक्याची आणि त्याची ओळख आहे म्हणे... प्रत्यक्ष भेटीत त्याचे अभिनंदन करणार आहे... शिवाय शाळेच्या नियतकालिकासाठी त्याची एक मुलाखत घ्यायचेही डोक्यात आहे.... ती मुलाखत आवडली असे कोणी म्हणाले तर वर्तमानपत्रांनासुद्धा पाठवेन म्हणतो... आतापासूनच प्रयत्न केले तर पत्रकार होता येईल.
हा अनुभव मला घेता आला, यात बंक्याचा मोठा वाटा आहे..... अल्टिमेट उई असे काहीतरी या मूळ नाटकाचे नाव आहे...रूपांतराचे नाव रात्रीवरून काहीतरी आहे.या नाटकाने पुणेकर युवकाला वेड लावले आहे असे म्हणता येईल. अशी रूपांतरे होणार असली तर प्रायोगिक नाट्यसृष्टीचे भवितव्य उज्ज्वल आहे यात काहीच शंका नाही. आणि हो, एक आनंदाची गोष्ट; हेच नाटक आता ( इंग्रजीत) बंगलोरचाही दौरा करत आहे म्हणे. माझ्या त्यांना शुभेच्छा.