मगं ! आज काय वाचताय ?

नुकतच एस. एल. भैरप्पांचे, उमा कुलकर्णी अनुवादित "मंद्र" वाचून झाले. कादंबरी जवळजवळ ४००-४५० पानांची आहे. (नक्की पृष्ठसंख्या लक्षात नाही). भैरप्पांच्या एक एक कादंबर्‍या बघीतल्या की त्यांची विषयाची जाण बघून थक्क व्हायला होते. ही कादंबरी वाचताना हा लेखक नक्की शास्त्रीय संगीताचा जाणकार असला पाहिजे असे वाटते. उमा कुलकर्णी यांनी भैरप्पांचे सर्वचे सर्व लिखाण इतके सुंदर भाषांतरीत केले आहे की हे लेखन मुळ मराठी की कन्नड इतपत शंका येते.

मोहनलाल एका गरीब घरातला मुलगा आहे जो देवळांसमोर बसून पाठांतर केलेली भजने म्हणून पैसे कमावित असतो. एकेदिवशी स्वामी हरीदास त्याचे गायन ऐकून त्याला आपल्या आश्रमात घेऊन जातात, त्याचे गायनाचे शिक्षण चालू करतात. मात्र स्वामींची गायकी भगवदभक्तीला पुरक असते. ते त्यांचे साधन असते मात्र मोहनलाल ला शास्त्रीय संगीताचा इतका ध्यास जडतो की "गायन हेच जीवन" हे त्याचे सुत्र बनते. पुढील शिक्षणाच्या शोधात इकडे तिकडे भटकत असताना एका मित्राच्या मदतीने ते एका संस्थानाच्या राजाच्या संपर्कात येतात.

हे राजेसाहेब उच्च दर्जाचे गायक असतात आणि ते रोज त्यांच्या कुलाचे दैवत असलेल्या शिवमंदिरात बसून गायन शिकतात. मात्र त्यांना शिकविणारे जे गुरु त्यांना आपला मुलगाच या क्षेत्रात पुढे यावा म्हणून ते राजा साहेबांना हातचे राखून शिकवतात. एके दिवशी राजासाहेबांना त्यांची ही चलाखी माहित पडते तेव्हा ते त्या गुरुंच्या अपरोक्ष त्यांच्या मुलाकडूनही स्वतंत्रपणे गायनाचे शिक्षण घ्यायची सुरुवात करतात. एकेदिवशी गुरुला त्यांची ही गोष्ट माहिती पडते. महाभारतातील द्रोणाप्रमाणे ते देखील गुरुदक्षिणा म्हणून अशी गोष्ट मागतात की राजेसाहेबांच्या संपुर्ण गायन तपश्चर्येवर झाकोळ येतो. त्यांची कला जगापुढे येऊ शकत नाही.

गुरु त्यांना गुरुदक्षिणा मागताना सांगतात की तुम्ही मला वचन द्या की तुम्ही हे मंदिर सोडून इतर कोठेही गायन करणार नाही. राजेसाहेब सर्वगुणसंपन्न / सामर्थ्यशाली असताना देखील गुरुंची आज्ञा अव्हेरु शकत नाहीत. कपटी गुरुदेव एका क्षणांत त्यांचा एकलव्य / कर्ण करुन टाकतात.

तर मोहनलाल या राजेसाहेबांच्या संपर्कात येतात. आपली कला जगापुढे न्यायची असेल तर ती प्रतिभा फक्त मोहनलाल मधेच आहे हे जाणून राजेसाहेब मोहनलालला शिष्य म्हणून स्वीकारतात आणि आपल्याला जे काही येते ते सर्व काही मोहनलालला देतात. तिथून पुढे मोहनलाल एक सर्वसामान्य गायक ते महान गायक पंडीत मोहनलाल असा थक्क करणारा प्रवास करतात.

प्रत्येक संसारी मानव आपला वारसा आपल्या पुत्र / कन्येद्वारे पुढे नेत असतो. तसेच गुरुचा वारसा शिष्याने पुढे न्यायचा असतो. मात्र मोहनलाल आपल्या प्रवासाच्या अंतापर्यंत एकही वारस पुढे आणू शकत नाही. त्याचे कारण म्हणजे त्याची कामवासना. त्याच्या आयुष्यात अनेक स्त्रिया येतात त्यापैकी मधूमिता ही शिष्या त्याची वारस होण्यास पुर्ण पात्र असते मात्र मोहनलालची वासना त्याच्या आड येते. चुन्नी नावाची एका शेतकर्‍याची बायको ( हिला मोहनलाल पासून एक मुलगा आणि मुलगी होते) , राम प्यारी (मोहनलालची अशिक्षित पहिली बायको), चंपा (सुशिक्षित आणि संगीताचे ज्ञान असणारी मात्र व्यवहारापुढे संगीत गौण मानणारी दुसरी बायको), जवाहरी बाई नावाची वेश्या, मनोहारी दास नावाची प्रसिद्ध नर्तिकी, लॉरेन स्मिथ नावाची परदेशी शिष्या अशा अनेक स्त्रिया मोहनलालच्या आयुष्यात येतात आणि निघून जातात.

त्यांना तीन स्त्रियांपासून सहा मुले होतात पण कोणीही संगीताचा वारसा पुढे नेऊ शकत नाही. त्यामुळे वैयक्तीक बाजूने बघता मोहनलाल सपशेल अपयशी ठरतो. संगीताच्या दुनियेत मात्र तो अढळ स्थानावर पोहोचतो. या प्रवासात साथ देणारे वादक, मोहनलाल चे दुर्गुण माहित असून त्याच्यावर / संगीतावर मनापासून प्रेम करणारे श्रोते असा विस्तिर्ण पट घेऊन भैरप्पांनी जी मांडणी केली आहे ती खरोखर थक्क करणारी आहे.

त्यांच्या इतर कादंबर्‍या प्रमाणेच ही देखील दु:खांत असलेली कादंबरी आहे. किंबहुना वाचकाला विषण्ण करणारा अनुभव देणे हेच भैरप्पांचे खरे बलस्थान आहे. त्यांच्या कादंबर्‍यातील नायक / नायिका व्यावसायिक क्षेत्रांत नावाजलेले असतात मात्र वैयक्तीक जीवनात नेहमीच असमाधानी असतात असे जाणवते. किंबहूना कोणतीही धार्मिक शिकवण न देता त्यांच्या कादंबर्‍या वाचल्यावर मनाला काही काळ तरी वैराग्य येते असा माझा अनुभव आहे.

संपुर्ण कादंबरीत अनेक पात्रे आहेत, बरीचशी पात्रे कर्तुत्ववान आहेत, आपापल्या क्षेत्रात उच्च पदाला पोहोचली आहेत. मात्र ती स्खलनशील आहेत. मात्र मला भावलेली पात्रे म्हणजे स्वामी हरीदास आणि राजेसाहेब. त्यांच्या जीवनाला जे नैतिकतेचे अधिष्ठान आहे त्यामुळे ते आपल्या क्षेत्रात भलेही उच्चपदाला पोहोचले नसतील मात्र मनाची शांती राखून आहेत.

ही कादंबरी वाचल्यावर अचानक पणे मला शास्त्रीय संगीतात देखील गोडी वाटू लागली. अर्थात मी केवळ आरंभशूर आहे त्यामुळे हे वेड जास्त दिवस टिकेल असे वाटत नाही. बघू या काय होते ते....! शिवाय ह्याची उपासना करणारे वयाच्या ४-५ व्या वर्षापासूनच सुरुवात करतात. आता आपल्याला ह्या वयात एखाद दुसरा राग ओळखता आला तरी पुरेसा आहे इत पत निष्कर्षापर्यंत मी आलो आहे.

एकदा केवळ वाचावी एव्हढेच नव्हे तर संग्रही असावी अशी ही कादंबरी आहे. एकदा जरुर वाचा अशी शिफारस करतो.

'द व्हाईट टायगर' हे अरविंद अडिगा लिखित, लीना सोहोनी अनुवादित पुस्तक वाचले. वाराणसीतील एक गरीब मुलगा चीनच्या राष्ट्राधक्षांना आपली कहाणी सांगतोय अशा स्वरुपात लिखाण आहे. बलराम हलवाई हा मुलगा एका मोठ्या उद्योगपतीकडे ड्रायव्हर म्हणून कामाला लागतो. एके दिवशी मालकाचा खुन करुन त्याचे पैसे घेऊन पळून जातो आणि नंतर मोठा उद्योगपती बनतो अशी साधारण कहाणी आहे.
पुस्तक नाही वाचले तरी चालण्यासारखे आहे.

पुस्तकाचे नाव : शोध
लेखक : मुरलीधर खैरनार
प्रकाशक : राजहंस प्रकाशन
किंमत : रु. ५०० फक्त

१६७० साली शिवाजी महाराजांनी दुसर्‍यांदा सुरत लुटली मात्र तो खजिना स्वराज्यात आणताना त्यातला बराचसा मोठा भाग गडप होता. थोडे सत्य, बरेचसे काल्पनिक मुद्दे वापरुन लिहिलेली ही रोचक कादंबरी आहे. वाचताना मजा आली. कुठेही कंटाळा आला नाही. एकदा वाचावी आणि संग्रही ठेवावी अशी कादंबरी आहे हे नक्की.

पुस्तकाचे नाव : शोधितो मार्ग स्वप्नाचा
मुळ मल्याळी लेखक : सी. राधाकृष्णन्
मराठी अनुवाद : धनश्री हळबे
प्रकाशक : साहित्य अकादमी

एकाच दिवशी ठिकठिकाणी प्रचंड स्फोट घडवून आणून सारी वैज्ञानिक केंद्रे उध्वस्त करुन पुन्हा नव्याने सुरुवात करायची आणी सर्व सत्ताकेंद्रे वैज्ञानिकांच्या हाती आणायची असा साधारण कादंबरीचा विषय आहे. कादंबरीस साहित्य अकादमी चा पुरस्कार प्राप्त झाला आहे.

गणेशोत्सवाच्या अगोदर हे पुस्तक आणले होते, त्यानंतर १० दिवस धावपळीत गेले आणि पुस्तकास हात लावायसास जमले नाही. ५३२ पानांची कादंबरी मी जेमतेम ७०-७५ पानांपर्यंत वाचून हार मानली. कदाचित माझ्या चित्तवृत्ती थार्‍यावर नसतील. पुस्तकाची समीक्षा करणे उचित होणार नाही. उद्या ही कादंबरी बदलून आणायचे ठरवले आहे.

कोणी ही कादंबरी वाचली आहे काय ? असेल तर आपले अभिप्राय लिहा…

२००६ ची जगभरातील वर्तमानपत्रे पाहता त्यात भारतीय वंशाचे आणि ब्रिटनमधे स्थायिक असलेल्या लक्ष्मी मित्तल यांची मित्तल स्टील आणी लक्सेम्बर्ग या छोट्याश्या देशातील आर्सेलर ही बलाढ्य पोलाद कंपनी यांच्या विलीनीकरणाच्या सुरस कथा आपल्यापैकी बर्‍याच जणांनी वाचल्या असतील.
आर्सेलर वर ताबा मिळविण्यासाठी तब्बल सहा देश, खुद्द आर्सेलर, आपल्या क्षेत्रातील इतर प्रतिस्पर्धी यांच्याशी लढून यश पदरात पाडून घेणार्‍या मित्तल यांची ही अद्वितीय कहाणी आहे. पुस्तक उत्कंठावर्धक आहे.

पुस्तकाचे नाव : कोल्ड स्टील
मुळ लेखक : बायरॉन उसी
मराठी अनुवाद : सुभाष जोशी
प्रकाशक : मेहता पब्लिशिंग हाऊस
किंमत : रुपये ३००.०० (मी वाचलेल्या आवृत्तीची किंमत)

श्री कृष्ण अक्षरी - वर्णमालेतील अक्षरे अ ते ज्ञ पर्यंत क्रमाने घेऊन त्यातून दोहे लिहायचे ही आणी त्यातून वर्णन केलेली कृष्णलिला मोठी सरस आहे.

हा दुवा :

लोकसत्तामधील हा वाचनीय लेख

लोकसत्तामधील हा वाचनीय लेख